Jak zadbać o stopy i uniknąć chorób?

Każdą ze stóp tworzy 26 kostek, połączonych za pomocą 33 stawów kilkunastu mięśni, ponad 100 więzadeł. Do tego dochodzi prawie 7000 zakończeń nerwowych, które mimo że okrywa je skóra cztery razy grubsza niż na łydkach czy plecach, reagują na głaskanie i delikatny dotyk. Tak misterna i precyzyjna struktura od tysięcy lat odgrywa ogromną rolę w medycynie Wschodu, dla której stopy są mapą zdrowia całego organizmu. Co ciekawe, podobnie traktuje je podologia, nowa gałąź medycyny (najczęściej zajmują się nią dermatolodzy i ortopedzi), będąca jeszcze w powijakach. Co więc potrafią wyczytać współcześni lekarze od stóp?

Generalnie nie potrafimy dobrać obuwia do długości stóp, bo zmienia się ona cyklicznie w ciągu doby. Prawie o 10% są dłuższe wieczorem niż rano. Stąd nie tylko szpilki, ale każdy rodzaj butów należy mierzyć i kupować po południu, gdy po dniu spędzonym w pracy mamy zmęczone nogi. W przeciwnym razie codziennie skazujemy stopy na więzienie w ciasnym obuwiu. Uwolnione z niego wieczorem, jeszcze przez kilka godzin pozostają opuchnięte i obolałe.
Stopy, które przez dłuższy czas narażane są na niewygody, trwale się deformują: podbicie staje się płaskie, a palce zaczynają wykrzywiać. Żeby zapobiec pogłębianiu się wad, przy pierwszych oznakach (pieczenie pięt i bóle śródstopia) poleca się elastyczne wkładki do butów (hitem są tzw. formthotics, modelujące się pod wpływem ciepła). Dobiera się je do każdej stopy po badaniu podoskopem – aparatem analizującym ich wygląd. Najpierw stajemy w na nim na obu nogach, by można było ocenić kształt, wysklepienia i przeciążone miejsca. Potem na przemian na jednej i drugiej, co pokazuje, jak pracują stopy.
Złe buty zwiększają też ryzyko urazów nie tylko skręcenia kostki, ale i złamań kości śródstopia (częściej zdarzają się kobietom). Czasami urazy te goją się bez powikłań. Wtedy po 6 tygodniach stopa powinna być sprawna jak przed kontuzją, tak by można było biegać. Kiedy jednak nadal odczuwamy nawet delikatny ból, trzeba pójść do ortopedy.

Całe rusztowanie ciała – od kostek palców poprzez kości nóg, miednicy po kręgi – działa jak naczynia połączone. Uszkodzenie dowolnego stawu inicjuje zniekształcenia w pozostałych przed nim i za nim. Zwyrodnienie czy uraz stawu kolanowego, miednicy i pleców mogą powodować, że na stopę działają inne siły. Stąd w wielu punktach jest przeciążona i boli.
Każda deformacja w stopie w pewnym sensie „przestawia” kości w kolanach, biodrach i kręgosłupie (najwrażliwszy jest odcinek lędźwiowo-krzyżowy).
U co drugiej kobiety po 44. roku życia rozwijają się albo halluksy, albo stopa płasko-koślawa czy płaskostopie poprzeczne, którego w odróżnieniu od podłużnego platfusa u dzieci nabywamy jako dorośli. Często najpierw przód stopy się poszerza, a wysklepienie zapada (to początki płaskostopia poprzecznego). Po jakimś czasie duży palec zagina się ku pozostałym, a pierwsza kość śródstopia uwypukla (tak powstaje halluks). Równocześnie pozostałe palce stają się młotkowate, czyli podwijają się i zaginają ku podeszwie. Jeśli więc po całym dniu bolą stopy (może to być pierwszy sygnał rozwijającego się płaskostopia i halluksów), trzeba pójść do ortopedy lub zapisać się do poradni chorób stopy. Specjalista pokaże, jakie ćwiczenia usprawniające mięśnie powinno się wykonywać. Przy płaskostopiu poprzecznym polecane są poduszeczki (peloty), które podpierają przód stopy z kolei halluksy są korygowane przez separatory, wkładane między paluch a drugi palec, lub specjalne nakładki.

Pierwszym sygnałem zakłóceń w krążeniu żylnym bywa właśnie puchnięcie stóp. Po całym dniu nie można ich wcisnąć w buty, które jeszcze rano były luźne. I co charakterystyczne często gdy kładziemy się spać, bolą zmęczone stopy. Okazuje się, że kłopoty z żyłami mogą się zacząć od koślawego palucha i płaskostopia. Kiedy stopy nawet w niewielkim stopniu są zniekształcone, nieprawidłowo je stawiamy, wykrzywiamy przy tym również kolana, co w efekcie obciąża biodra. Wtedy w trakcie chodzenia zbyt mocno uciskana bywa któraś z żył w nogach. Krew zamiast swobodnie w niej płynąć, stoi lub się cofa, więc mocno napierana ścianę naczynia. Wywierane przez nią ciśnienie poszerza je i wybrzusza. To już pierwszy krok do żylaków. Pod warunkiem że po rodzicach odziedziczyliśiny skłonność do słabszych naczyń i gorzej pracujących zastawek. Poza tym uruchamia się błędne kolo dolegliwości. Powolne deformacje stóp przyspieszają rozwój żylaków. Te z kolei potęgują obrzęki i bóle stóp. Dlatego często wizyta u ortopedy powinna iść w parze z konsultacją u flebologa. Niewykluczone, że niezbędne będzie USG dopplerowskie. Pokazuje ono zarówno zmiany w budowie żył jak i to, czy krew płynie w nich swobodnie, czy się cofa. Poza tym obrzęki stóp, kostek i przodu nóg mogą wynikać z nadczynności tarczycy. Opuchlizna jest tak twarda, że nie pozostaje w niej wgłębienie po naciśnięciu palcem, a skóra silnie zaczerwieniona i swędząca. Wtedy warto sprawdzić poziom hormonu tyreotropowego we krwi (TSH), który steruje pracą tarczycy (zbyt niski świadczy o nadczynności gruczołu).

Stale zimne stopy, nawet w upały, oznaczają, że trwale albo tylk czasowo coś zakłóciło w nich krążenie krwi. O co nie trudno, bo oplatają je naczynia najdalej położone od serca.
1. Marznące stopy są znakiem rozpoznawczym niskociśnieniowców i „sercowców”. Dlatego jeśli czujemy, że nogi stają się zimne, warto zmierzyć ciśnienie krwi. Dobrze jest także sprawdzić cholesterol – zbyt wysoki zwiastuje miażdżycę.
2. Co zaskakujące, także dyskopatia zakłóca krążenie. A to dlatego, że uszkodzony dysk może uciskać nerwy wychodzące z kręgosłupa i biegnące do nóg. Wtedy znajdujące się w nich
naczynia krwionośne mają zaburzony rytm skurczu i rozkurczu. Zatem gdy marzną stopy, a do tego po dłuższym siedzeniu na krześle czyw fotelu boli krzyż i trudno rozprostować plec trzeba skonsultować się z ortopedą. Niewykluczone, że oprócz zdjęcia RTG konieczna będzie tomografia komputerowa albo rezonans magnetyczny.
3. Na ciągle chłodne stopy skarżą się nałogowi palacze. Już po paru minutach od wypalenia papierosa gwałtownie zwężają się drobne naczynia. I takie działanie nikotyny utrzymuje się przez 90 minut! Podobnie marznięciem stóp reagujemy na adrenalinę – hormon wydzielany w chwili silnego stresu.

Ścieranie czy wycinanie wszelkich stwardnień na stopach, nawet zrobione fachowo przez kosmetyczkę, dermatologa lub chirurga, zwykle okazuje się syzyfową pracą. Jeśli zrogowacenia na skórze odbudowują się w ciągu trzech miesięcy po ich usunięciu, trzeba jak najszybciej skonsultować się z ortopedą. Okazuje się, że za skłonność do modzeli lub odcisków winę ponoszą zmiany w stawach stóp, z czego nie zawsze zdajemy sobie sprawę. Czasami bowiem trudno dostrzec dopiero zarysowujące się halluksy i płaskostopie poprzeczne. Jednak ortopeda, zależnie od tego, na którym palcu i w jakim miejscu na podeszwie (śródstopie czy krawędź stopy) pojawią się stwardniałe narośla, może ocenić, jaką wadę zwiastują w przyszłości. Skóra na podeszwach jest najgrubsza i najłatwiej ulega odwodnieniu, w efekcie najszybciej rogowacieje i twardnieje. Jeśli określone jej obszary są nieustannie ugniatane, zmniejsza się w nich i tak już słabe ukrwienie. To właśnie tam tworzą się modzele. Zmiany te mają kształt owalny i rozrastają się nawet do kilku centymetrów średnicy. Poza tym są płaskim i jednorodnym wybrzuszeniem, w przeciwieństwie do mniejszych odcisków z twardym, martwym rdzeniem w środku.

MASZ ZNAMIĘ NA PODESZWIE ALBO NA SKÓRZE POD PAZNOKCIEM? KONIECZNIE POKAŻ JE DERMATOLOGOWI
Opublikowane ostatnio wyniki trwających 15 lat obserwacji udowodniły: rak skóry ma związek nie tylko z genami, ale i opalaniem. Okazało się, że smarowanie ciała kremami z wysokimi filtrami UV o 4o% zmniejsza ryzyko czerniaka. Ale nowotwór ten nie omija miejsc rzadko wystawianych na słońce, bo rozwija się na podeszwach, między palcami i pod paznokciem palucha. Dlaczego? Do tej pory nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Bez wątpienia skóra na podeszwach jest grubsza i mniej wrażliwa, ale za to stale narażona na urazy i uciski. Podobnie jak paznokcie, które często cierpią w niewygodnych szpilkach czy czółenkach. A właśnie ciągłe uszkadzanie i podrażnianie znamion pobudza je do rozrostu i ułatwia nowotworową „metamorfozę”. Poza tym trudno dostrzec te, które schowane są na podeszwach czy pod paznokciem. Stąd jeśli w takich miejscach pojawi się czerniak, długo pozostanie nie zauważony. Statystycznie wykrywa się go bardzo późno, przeciętnie po3 latach od pojawienia się. Natomiast wcześnie rozpoznany bywa całkowicie wyleczalny, bo wycina się go, zanim zacznie dawać przerzuty. Wystarczy raz do roku pójść do dermatologa, by przyjrzał się podejrzanym pieprzykom za pomocą dermoskopu (pozwala uchwycić czerniaka nawet poniżej 2 mm grubości). Specjalnym przyrządem podświetla się znamiona na ciele i ogląda je pod wielokrotnym powiększeniem. Od 16 do 31 maja w ponad 100 gabinetach w Polsce dermoskopię można wykonać bezpłatnie (lista placówek wraz z adresami i numerami telefonów umieszczona została na stronie www. badajznamiona.pl).