Maj miesiącem bez papierosa!

Co roku dnia 31 maja organizowany jest Światowy Dzień Bez Papierosa (World No Tobacco Day). Jest on częścią programu organizowanego od 1988 roku przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Polska od samego początku aktywnie uczestniczy w realizacji zadań związanych z jego obchodami.
Główną motywacją do wprowadzenia Światowego Dnia Bez Papierosa było zwrócenie uwagi na powszechne niebezpieczeństwo, jakie powoduje masowe palenie. Według dyrektora generalnego WHO, dr Lee Jong-Wooka, palenie sprawia, że co 6,5 sekundy umiera na świecie jedna osoba, nie licząc tzw. biernych palaczy. Co roku z powodu palenia papierosów umiera rocznie 4,9 mln ludzi. Z okazji Światowego Dnia bez Papierosa na całym świecie, również w Polsce, organizowane są społeczne akcje i happeningi, które mają informować o następstwach używania tytoniu oraz zachęcić do zerwania z paleniem. Światowy Dzień Bez Tytoniu, to dzień kiedy palacz może skorzystać z wielu bezpłatnych badań, takich jak pomiar ciśnienia tętniczego, tlenku węgla w wydychanym powietrzu, pomiar poziomu cukru, cholesterolu, trójglicerydów we krwi, badanie pojemności płuc, pomiaru masy ciała i wzrostu.

Obecnie na świecie papierosy pali co trzecia osoba po 15-tym roku życia, tzn. 1,3 mld osób. Najwięcej palaczy znajduje się w Europie, gdzie nałogowo pali 46% mężczyzn i 26% kobiet. Miejsce niżej jest Ameryka, (odpowiednio 35% i 22%). Zdecydowanie najmniej palących osób mieszka w Afryce (29%, 4%). Polska jest światowym liderem pod względem umieralności mężczyzn z powodu palenia papierosów. Palenie jest przyczyną co drugiego zgonu mężczyzn w wieku 35-69 lat. Palacze żyją średnio o 6,5 roku krócej od osób niepalących. Każdy papieros skraca życie o 11 minut. Cała paczka – 3 godziny i 40 minut. Siedem paczek tygodniowo równa się krótszemu życiu o jeden dzień.

Wielokrotnie przeprowadzano w Polsce badania opinii społecznej na temat palenia papierosów. Zazwyczaj wyniki nie pozostawiają wątpliwości, że świadomość Polaków jest duża, szkodliwość palenia jest powszechnie znana. Wiadomo, że to czynnik ryzyka wielu różnych chorób, społeczeństwo ma świadomość zagrożeń spowodowanych paleniem.

W czasie palenia do organizmu ludzkiego dostaje się ponad 4 tys. szkodliwych substancji, z czego 43 to związki rakotwórcze. Substancje te dzielone są na alkaloidy, czyli zasadowe związki organiczne pochodzenia roślinnego oraz składniki fazy gazowej. Nikotyna dostaje się do krwioobiegu, a potem do mózgu w ciągu 7-11 sekund. Średnia ilość nikotyny przedostająca się do organizmu podczas zaciągnięcia się wynosi od 1 mg do 2 mg. Jedna kropla nikotyny (czyli w przeliczeniu dwie paczki papierosów wypalone jedna za drugą) może zabić dorosłego człowieka. Śmiertelna dawka nikotyny to od 40 mg do 60 mg. Do najbardziej szkodliwych toksyn obecnych z dymie zalicza się m.in. metanol, tlenek węgla (tzw. czad), promieniotwórczy polon-210, kadm, amoniak, aceton, DDT i arsen.

I. Alkaloidy
1) Nikotyna (C10H14N2). Jest najbardziej czynnym składnikiem dymu tytoniowego. Działa obkurczająco na ściany naczyń krwionośnych, przyśpiesza akcję serca oraz zaburza jego rytm, znacznie zwiększa ciśnienie krwi, zmienia działanie genu P53 odpowiedzialnego za niekontrolowany rozwój komórek i chroniącego przed powstawaniem nowotworów. Nikotyna trafia do krwioobiegu płucnego poprzez śluzówkę górnych dróg oddechowych oraz pęcherzyki płucne. Z krwioobiegu przedostaje się do aorty przez serce i dalej do krwioobiegu obwodowego. Gdy dostanie się do naczyń mózgowych drażni receptory uwalniające adrenalinę, noradrenalinę i hormony antydiuretyczne. Silnie działa na układ nerwowy. Pobudza receptory N-acetylocholinowe czyli substancje chemiczne odpowiedzialne za odczucia przyjemności, pobudzenia i aktywności. Jej wpływ poprawia pamięć i koncentrację. Jest to jednak substancja silnie uzależniająca, niektórzy porównują jej działanie nawet do kokainy i heroiny. jest przyczyną nowotworów, powoduje nadciśnienie krwi. Jej zawartość w dymie polskich papierosów waha się od 1 do 2 mg na papieros.
2) Pozostałe alkaloidy wchodzące w skład dymu tytoniowego to: nikoteina, nikotamina, nikotelina, anabazyna, anatabina, nikotyryna, kotonina.
II. Składniki fazy gazowej
1) Tlenek węgla (czad). Jest uważany za jeden z bardziej niebezpiecznych czynników. Tlenek węgla blokuje hemoglobinę – barwnik krwi, który jest transporterem gazów w ustroju ludzkim i tworzy z nią nieodwracalny związek chemiczny – karboksyhemoglobinę. Poraża układ enzymów oddechowych, otaczających każdą żywą komórkę, co utrudnia jej lub uniemożliwia oddychanie i wymianę gazową. CO utrudnia dopływ tlenu i składników odżywczych do mięśnia sercowego, doprowadzając do jego zawału, chorobyniedokrwiennej serca, do miażdżycy naczyń tętniczych i nadciśnienia.
2) Tlenki azotu. Powstają z azotanu obecnego w surowym tytoniu w trakcie jego spalania. Tlenek azotu jest szybko metabolizowany w żywym organizmie, jest wolnym rodnikiem – zawiera niesparowany elektron, natomiast dwutlenek azotu jest trującym gazem, po dostaniu się do płuc uszkadza błony wyściełające drogi oddechowe. Aż 99% dwutlenku azotu zatrzymywane jest w płucach. W połączeniu z aminami, tlenki azotu są źródłem rakotwórczych nitrozoamin.
3) Cyjanowodór (kwas pruski). Jego źródłem w dymie są białka i aminokwasy liści tytoniowych. Jest czynnikiem bardzo toksycznym, łatwo wchłanianym przez śluzówkę i skórę. Blokuje aktywność szeregu enzymów oddechowych, a także ruch rzęsek wyściełających drogi oddechowe. Gaz używany przez hitlerowców w komorach gazowych do masowego ludobójstwa; bardzo silna trucizna (dawka śmiertelna 0,05 g), zaliczana do bojowych środków trujących; stosowany również do zwalczania szkodników.
4) Akroleina – czyli propenal o właściwościach szczególnie drażniących. Wraz z aldehydem octowym, formaldehydem i cyjanowodorem stanowi skuteczny czynnik ciliotoksyczny.
5) Amoniak. Pochodzi głównie z białek i azotanów liści tytoniowych. Drażni nieprzyjemnie receptory górnych i dolnych dróg oddechowych i razem z akroleiną jest uznany za wyznacznik smakowego odczucia ostrości dymu tytoniowego.

Powszechnie wiadomo, że dym tytoniowy jest szkodliwy i jest jedną z przyczyn raka płuc i chorób serca. Oprócz wszelkiego rodzaju nowotworów palący jest poważnie narażony na chorobę niedokrwienną serca (choroby serca są najczęstszą przyczyną zgonów palaczy), zawał, miażdżycę, nadciśnienie tętnicze. Nie obce palaczom są także schorzenia układu pokarmowego, takie jak przepukliny jelitowe czy wrzody żołądka i dwunastnicy. Dym przenika do krwioobiegu i jest rozprowadzany po całym ciele. Zalega w pęcherzu moczowym, trzustce czy narządach rozrodczych. Negatywnie działa także na narząd wzroku. Jednym słowem zaburza funkcjonowanie organizmu jako całości. Dym, przenikający przez skórę powoduje w niej obniżenie zwartości witamin A, C, E. Pierwsza i ostatnia z nich są odpowiedzialne za utrzymywanie naszej skóry w dobrej kondycji, jej regenerację i elastyczność. Stanowią równocześnie ochronę przed działaniem wolnych rodników. W tym momencie nasilają się znacznie objawy trądziku młodzieńczego oraz mogą wystąpić inne choroby skóry, np. łuszczyca (warto zaznaczyć, że nie wystarczy uzupełniać brakujących witamin w diecie czy tabletkach, gdyż dym powoduje skurcz naczyń krwionośnych i gdy nawet mamy w organizmie wystarczająco dużą ich ilość, to uniemożliwiony jest ich przepływ, a w rezultacie – działanie). Oprócz tego dym powoduje zmniejszenie włókien kolagenowych. Mówiąc prostym językiem powoduje przedwczesne pojawianie się zmarszczek na twarzy (oraz pogłębienie istniejących) oraz wysuszenie skóry.

1) Podczas palenia papierosów dochodzi do skurczu tętnic unaczyniających mięsień sercowy (tzw. naczyń wieńcowych). Dlatego też palenie papierosów może być przyczyną zawału mięśnia sercowego nawet w przypadku niewielkich zmian miażdżycowych w naczyniach wieńcowych.
2) W sytuacji gdy kobiety palą tyle samo papierosów co mężczyźni ryzyko wystąpienia raka płuca jest większe wśród płci pięknej. Palenie papierosów zwiększa również zagrożenie wystąpieniem innych typów nowotworów, w tym raka pęcherza moczowego.
3) U osób palących znacznie częściej niż u niepalących dochodzi do konieczności amputacji nóg z powodu miażdżycy tętnic kończyn dolnych.
4) Osoby palące są dwukrotnie bardziej narażone na rozwój jednej z najbardziej typowych postaci raka skóry: raka płaskonabłonkowego kolczystokomórkowego.
5) Palenie papierosów nasila chorobę wibracyjną, wywołaną przez długotrwały kontakt z narzędziami wibrującymi, np młot pneumatyczny lub piłę łańcuchową. Objaw Raynaud towarzyszący chorobie spowodowany jest nieprawidłowościami krążenia krwi w naczyniach włosowatych palców.
6) Palenie papierosów znacznie zwiększa ryzyko złamań osteoporotycznych.
7) Palenie papierosów jest czynnikiem ryzyka wystąpienia raka piersi w rodzinach z mnogimi przypadkami tego nowotworu lub raka jajnika.
8) Palenie papierosów, cygar i fajek niekorzystnie wpływa na stan zębów i całej jamy ustnej.

9) Palenie papierosów powoduje narastanie płytki nazębnej, przebarwienia, żółknięcie zębów i powstawanie próchnicy, na co wpływa również niedobór vit C towarzyszący paleniu.
10) Palenie jest odpowiedzialne za zmarszczki czyli za procesy starzenia skóry. Palenie papierosów zaburza biologiczny rytm odnowy komórek naskórka, w który zaangażowany jest enzym metaloproteinaza.
11) Papierosy atakują dziąsła. Palenie tytoniu stanowi czynnik ryzyka rozwoju chorób dziąseł. Wypalanie 10 papierosów dziennie trzykrotnie zwiększa ryzyko rozwoju choroby. Wypalanie jednej paczki papierosów pięciokrotnie podnosi prawdopodobieństwo wystąpienia paradontozy.
12) Papierosy mogą mieć związek z upośledzeniem funkcji psychicznych. Badanie, którym objęto 654 osoby w wieku 65 lat wykazało, że osoby, które paliły papierosy są aż o 3.6 – 4 krotnie bardziej narażone na wystąpienie zaburzeń mentalnych w porównaniu z osobami, które nigdy nie paliły.

Podczas kampanii promującej Dzień Walki z Papierosem zwracana jest również uwaga na problem tzw. biernego palenia. Czyli wdychania dymu papierosowego który uchodzi z tlącego się papierosa oraz tego wydychanego przez osobę palącą. To często bagatelizowane zjawisko jest naprawdę dużym problem. Dym wydychany z płuc zawiera bowiem 5 razy więcej dwutlenku węgla, benzopirenu, benzofluorantenu i toluenu, 2 razy więcej nikotyny niż ten wdychany przez palacza, ponadto 3-krotnie więcej fenolu i pirenu, 4-krotnie więcej NO, kadmu, benzofenantrenu, 7-krotnie więcej benzoantracenu oraz 46-krotnie więcej amoniaku. Bardzo często są przypadki zachorowań na choroby charakterystyczne dla palaczy wśród osób nie palących, ale regularnie przebywających w ich towarzystwie (np. palacze w miejscu pracy). Dlatego tak ważne jest stworzenie takich warunków pracy i rozrywki, żeby nie truć dymem chociaż tych, którzy sami nim truci być nie chcą. W 2009 roku 35% niepalących Polaków przyznało, że w ciągu ostatnich 48 godzin było narażonych na bierne palenie w swoim środowisku domowym, 12% w miejscu pracy, a 21% w innych miejscach. Jedną z grup najbardziej narażonych na szkodliwe substancje zawarte w dymie tytoniowym są małe dzieci. Szacuje się, że rocznie aż 20-30%, czyli 70-100 tys. dzieci w okresie płodowym jest zagrożonych na skutek palenia papierosów przez matkę.