Prostata: objawy, zapobieganie i profilaktyka

Łagodny przerost prostaty nie jest stanem przedrakowym ani postacią nowotworu. Jako taki nie prowadzi też do raka stercza. Istotnym problemem jest natomiast duża zbieżność objawów obu tych chorób. Występowanie przerostu nie wyklucza też możliwości wystąpienia raka. Dlatego pacjenci ze zdignozowanym przerostem powinni corocznie poddawać się badaniu per rectum, stężenia markera PSA i USG dróg moczowych. Rak gruczołu krokowego to drugi co do częstości występowania nowotwór u mężczyzn powyżej 60-tego roku życia.

Prostata to narząd produkujący płyn, w którym zanurzone są plemniki. Jej wzrost kontrolują hormony żeńskie i męskie, a warunkiem dobrego funkcjonowania jest równowaga między nimi. Około czterdziestki, gdy zanika funkcja jąder i produkcja testosteronu, przewagę zdobywają hormony żeńskie. Zauważalne staje się to jednak dopiero po pięćdziesiątce. Hormony żeńskie stymulują prostatę do niekontrolowanego wzsostu. A ponieważ gruczoł połażony jest poniżej pęcherza moczowego i otacza cewkę moczową dochodzi do zaburzeń w oddawaniu moczu.
Jednym z pierwszych objawów jest nierówny, przerywany strumień moczu. Później dołączają problemy z rozpoczęciem mikcji – chory czuje parcie, ale nie może zacząć oddawania moczu. Podrażnienie pęcherza przez powiększony gruczoł może z kolei wywoływać bólw czasie mikcji. Natomiast objawem zaawansowanego przerostu jest zaleganie moczu w pęcherzu – chory musi często chodzić do toalety, niekiedy nawet wracać tam kilka minut po załatwieniu się. Przy znacznym przeroście prostaty może wręcz dojść do całkowitego zatrzymania moczu.

Objawy łagodnego przerostu prostaty są prawie identyczne jak przy jej nowotworze złośliwym. Dlatego oprócz wywiadu lekarskiego konieczna jest diagnostyka uzupełniająca. Podstawą jest badanie per rectum, czyli przez odbyt. Wykonuje się je przy pomocy palca. Lekarz bada dokładnie prostatę, określając jej wielkość i to, której części gruczołu dotyczy przerost. Ocenia też spoistość i twardość narządu oraz jego powierzchnię — czy są wyczuwalne guzy lub inne nierówności, mogące świadczyć o ogniskowym charakterze schorzenia. O ile przy łagodnym przeroście prostata jest sprężysta i gładka, z pogłębionym rowkiem pomiędzy płatami bocznymi, w przypadku raka narząd jest twardy, często z wyczuwalnymi guzami. Drugim badaniem jest oznaczenie poziomu PSA w surowicy, tj. specyficznego dla prostaty antygenu. Jego normy zmieniają się z wiekiem (w wieku 40-49 lat wynosi <2,5 ng/ml, a w 70.-79. roku życia 6,5 ng/ml). W łagodnym przeroście gruczołu krokowego stwierdza się wartości prawidłowe lub lekko podwyższone, raka prostaty charakteryzuje znacznie podwyższony poziom markera.
Jeśli w trakcie tych badań pojawią się wątpliwości, wskazane jest pogłębienie diagnostyki. USG prostaty przez odbyt pozwala precyzyjnie ocenić wielkość narządu, umiejscowienie ewentualnych guzów i wstępne określenie ich charakteru oraz umożliwia wybór punktów do przeprowadzenia biopsji: za pomocą igły pobiera się fragment tkanki do badania mikroskopowego. Pozwala to zidentyfikować typ histologiczny przerostu – czy jest to nowotwór złośliwy czy łagodny. Ito jednak badanie obarczone jest pewnym błędem – wynik ujemny może wynikać z niewłaściwego miejsca pobrania materiału. Ostateczne rozpoznanie można postawić dopiero po usunięciu gruczolaka i jego badaniu histopatologicznym.

Lekami pierwszego rzutu są tzw. alfa-blokery substancje blokujące receptory alfa dla adrenaliny. W dużych ilościach znajdują się one w cewce moczowej (przy jej wyjściu z pęcherza) oraz w torebce prostaty. Ciągle pobudzane, powodują zwiększenie napięcia tych elementów, co przy przeroście prostaty utrudnia przepływ moczu. Alfa-blokery obniżają to napięcie, ułatwiając mikcję. Najczęściej stosowanym lekiem z tej grupy jest doxazosyna. Kolejna grupa leków to preparaty poprawiające równowagę hormonalną. Zmniejszając masę narządu, znoszą przeszkodę w oddawaniu moczu. Podstawowym lekiem jest tu finasteryd. Preparaty z kory afrykańskiej śliwy, owoców palmy amerykańskiej, korzenia pokrzywy, nasion dyni, zarodków kukurydzy stosowane są zwykle jako leczenie uzupełniające.
Dla kondycji gruczołu krokowego istotne znaczenie ma dieta. Spożywanie dużej ilości produktów zwierzęcych – mięsa, tłuszczu, pełnotłustego mleka i jego przetworów (sery) – szczególnie bogatych w cholesterol, sprzyja przerostowi prostaty. Zapobiega temu obecność w posiłkach fitosteroli, roślinnych substancji ograniczających jego przyswajanie. Bogatym źródłem fitosteroli są nasiona roślin strączkowych. Przede wszystkim soja, ale także cieciorka, fasola, bób, groch i soczewica. Również produkty zawierające silne antyoksydanty, takie jak selen i kwasy omega-3, hamują ten proces. Dlatego zaleca się spożywanie dużej ilośd kiełków i tłustych ryb morskich (makrela, śledź, łosoś). Duże znaczenie
dla zdrowia prostaty ma cynk stymulujący wytwarzanie męskich hormonów. Zalecana dawka dzienna to 15 mg (większe można przyjmować tylko po konsultacji z lekarzem). Cynk znaleźć można w otrębach pszennych (13 mg w 100 g), maku (10 mg), wątróbce cielęcej (8,4 mg), ziarnach sezamu (7,7 mg) i pestkach dyni (7,4 mg), wołowinie (4,1 mg). Ochronne działanie dla prostaty mają pomidory, czosnek, zielona herbata, truskawki, maliny, groszek, rozmaryn, owoce cytrusowe. Zrezygnować należy z produktów wysokoprzetworzonych
(konserwy) i alkoholu.