Jako święta roślina zajmuje szczególne miejsce w kuchni narodowej tych krajów. Pochodzi z południowo-wschodniej Azji, gdzie była uprawiana już 3000 lat p.n.e. Pierwsi nauczyli się ją wykorzystywać Chińczycy, w Japonii ziarna soi pojawiły się o wiele później – na początku naszej ery. Dla Europy nasiona soi, wraz z zastosowaniem, odkrył w XVII wieku niemiecki uczony i podróżnik Engelbert Kaempfer, będący „na placówce” w Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej w Japonii. W Europie i Stanach Zjednoczonych w połowie lat 30 – tych soję zaczęto wykorzystywać do produkcji pasz zwierzęcych i oleju jadalnego, zaś w latach 60 – tych na skutek zwiększonego zapotrzebowania na nowe, wartościowe źródła białek rozpoczęto produkcję mąki sojowej, grysiku, kaszy oraz koncentratów białka sojowego. Obecnie 45% areału jej upraw znajduje się w USA, skąd pochodzi około 55% światowej produkcji. Pozostali najwięksi producenci soi to: Brazylia, Argentyna, Chiny oraz Indie i tereny byłego ZSRR. W Europie na największą skalę uprawia się ją w Rumunii. W Polsce jest rzadko uprawiana, gdyż wymaga dużo ciepła i stałych umiarkowanych opadów. Na niewielką skalę uprawiane są odmiany dostosowane do naszego klimatu.

Soja jest roczną rośliną strączkową o białych lub liliowych kwiatach, silnie rozgałęzioną, o gęsto owłosionych listkach, dorastającą do 20-180 cm. Na roślinie zawiązuje się około 30-40 długich, szorstkich strąków, w których znajduje się 1-4 małych, owalnych nasion. Nasiona soi mają różną wielkość i różną barwę: żółtą, brunatną, zieloną, czerwoną, czarną, nieraz są nakrapiane lub plamiste. Zawierają bardzo dużo białka (nawet do 40%), które jest pełnowartościowe, a jego skład aminokwasowy jest najbardziej, spośród produktów roślinnych, zbliżony do białka mięsa. Oprócz dużej ilości białka roślina ta jest źródłem węglowodanów i tłuszczów (nawet do 20%), w tym najzdrowszych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Stąd suche ziarna soi są nieco bardziej kaloryczne od ziaren grochu czy fasoli: 100 g suchych ziaren soi dostarcza 385 kcal, a grochu i fasoli – 290 kcal. Spośród witamin (A, PP, E) na uwagę zasługuje dość duża zawartość witamin z grupy B (witamina B1 w ilości 0,690 mg/100 g produktu, B2 – 0,189 mg/100 g produktu, a witamina B6 – 0,81 mg/100 g produktu). Porcja 100 g suchych nasion soi jest również doskonałym źródłem potasu (2132 mg), żelaza (8,9 mg), wapnia (240 mg), magnezu (216 mg) i fosforu (743 mg). Ziarna soi są także obfitym źródłem węglowodanów, lecytyny (wzmacniającej układ krwionośny i układ nerwowy), genisteiny (zapobiegającej nowotworom), flawonoidów, fito estrogenów (roślinnych hormonów, które łagodzą zaburzenia hormonalne oraz pomagają w profilaktyce chorób nowotworowych i krążenia) i błonnika (o. 10%). Soja zawiera także specjalne substancje przeciwdziałające utlenianiu, co zapobiega jełczeniu tłuszczu w nasionach i w surowym oleju. Jest produktem bezglutenowym o właściwościach antymiażdżycowych, podwyższających odporność organizmu. Polecana jest starszym kobietom, gdyż łagodzi objawy menopauzy, nie powodując skutków ubocznych. Wpływa też na obniżenie poziomu cholesterolu i zwiększenie masy kostnej.

Ziarna soi od tysięcy lat są podstawowym składnikiem kuchni orientalnej. Jest smaczna i można ją wkomponować do swojego jadłospisu pod różnymi postaciami dla zróżnicowania swojego codziennego odżywiania. W kulinariach chińskich stosuje się zarówno nasiona, jak i kiełki. Z ziaren soi można robić pasty, zupy, kotlety, pulpety, risotto itp. Można z niej sporządzać różnego rodzaju pasztety do pieczywa ciemnego, farsze do pierogów czy naleśników oraz sałatki. Kiełki, mimo że są trudne do uprawy, są bardzo chrupkie i delikatne. Dodaje się je głównie do sałatek oraz innych potraw smażonych w woku.
Soja ma też wszechstronne zastosowanie w przetwórstwie. Jest najważniejszą na świecie rośliną oleistą. Z tłoczenia ziaren soi otrzymuje się olej sojowy, który używa się go głównie do smażenia, wyrobu ciast i produkcji margaryny oraz jako przyprawę. Olej sojowy charak¬teryzuje się łagodnym smakiem i zapachem, zawiera dużo niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Jest zalecany w diecie przeciwmiażdżycowej, gdyż obniża poziom cholesterolu we krwi. Olej sojowy jest odpowiedni również do przyrządzania majonezów, sałatek i surówek.

Ze sfermentowanych ziaren soi powstaje pasta sojowa. Można spotkać jej różne odmiany np. ostrą pastę sojową, słodką pastę sojową czy pastę z żółtej soi. Stosuje się ją jako przyprawę np. do sosów. Inną przyprawą powstałą ze sfermentowanych ziaren soi i pszenicy jest sos sojowy. Należy on do najczęściej stosowanych przypraw na świecie. Został sprowadzony do Europy w XVII wieku przez Holendrów. Otrzymuje się go w wyniku poddania fermentacji ziaren soi i pszenicy. Ma on dwie odmiany. Jasny sos sojowy (japoński), łagodniejszy i słodszy, idealnie nadaje się do delikatnych potraw smażonych, sosów i zup. Natomiast ciemny sos sojowy (chiński) jest bardziej aromatyczny, słony i ostry, często dodaje się go do mięs, a także do dań, aby nadać im odpowiedni aromat i kolor. Z ziaren soi produkuje się też makaron, kaszę i mąkę sojową z której piecze się ciasta oraz chleb. Prażone nasiona stosuje się przy wyrobie ciast i słodyczy.

Z namoczonych w wodzie, a następnie rozdrobnionych ziaren sojowych otrzymuje się mleko sojowe. Jest ono bogate w białko oraz witaminy z grupy B, zawiera jednak mniej wapnia i witaminy D niż zwykłe mleko krowie. Z mleka sojowego w procesie koagulacji (cząsteczki białka łączą się w większe skupienia, tworząc skrzep) otrzymuje się serek tofu. Ma on łagodny smak, dlatego może być wykorzystywany do przyrządzania wielu różnych potraw. Pod wpływem dodanych przypraw może uzyskiwać zupełnie odmienny smak. Istnieje kilka gatunków tofu. Dwa najbardziej popularne to: tofu twarde, które nadaje się do gotowanych potraw, oraz tofu miękkie, mające śmietankową konsystencję. Zmiksowanym tofu można wzbogacać sosy, farsze, zupy, a nawet desery. Do kremowego można dodać jagody, maliny lub inne owoce, tworząc desery. W krajach wschodnich wyrabia się też sery tempeh oraz miso.
Preparaty z soi dodawane są do różnych przetworów dla podniesienia ich wartości odżywczych. Kaszę, mąkę sojową, a także koncentraty białkowe oraz izolowane białko sojowe wykorzystuje się jako domieszkę objętościową w produktach mięsnych oraz substytutach mięsnych. W sprzedaży jest także wiele gotowych półproduktów sojowych jak kotlety czy gulasz, które można przyrządzać według własnego gustu. Można też kupić sojowe kiełbaski, pasztet, pulpety czy flaki. Można więc powiedzieć, że soja ma zastosowanie uniwersalne.

Składniki: 1 szklanka soi, 1 cebula, 2 ziemniaki, 2 ząbki czosnku, 1 jajko, majeranek, sos sojowy, bazylia, otręby pszenne, kminek, olej, ziarna sezamu, sól i pieprz do smaku.
Przygotowanie: Soję wypłukać i namoczyć na 8-12 godzin. Odcedzić i ugotować w świeżej wodzie do miękkości. Odcedzić i zmielić wraz z ugotowanymi ziemniakami. Dołożyć drobno posiekaną i podduszoną na oleju cebulę, jajko oraz sól i przyprawy. Gdyby masa była za rzadka, dodać trochę zarodków lub otrąb pszennych. Formować nieduże kotleciki i obtaczać w otrębach, sezamie lub bułce tartej. Smażyć na gorącym oleju.

Składniki: ½ cebuli, 5 pomidorów koktajlowych, ½ kubka soi, 1 kubek makaronu penne, 4 łyżki pesto, oliwa z oliwek, sól do smaku.
Przygotowanie: Połowę średniej wielości cebuli zeszklić na łyżce oliwy z oliwek. Ugotować kubek makaronu penne. Pół kubka moczonej przez noc i ugotowanej soi wmieszać z cebulą na patelni. Pomidory koktajlowe pokroić w połówki i wrzucić na patelnię. Makaron po ugotowaniu odcedzić i przełożyć do soi i cebuli. Dodać do wszystkiego pesto i wymieszać. Przyprawić według uznania.

Składniki: 10 dag soi, 1 marchewka, 1 ziemniak, 1 cebula, 2 łyżki masła, 20 dag ryżu, 1 łyżka rodzynek, 2 szklanki bulionu warzywnego z kostki, sól, pieprz, kminek, cynamon, kurkuma, mrożone ciasto francuskie, 2 łyżki mleka.
Przygotowanie: Namoczoną przez noc soję zalać świeżą wodą i gotować ok. 1 godz. Marchewkę i ziemniaka pokroić w drobną kostkę, cebulę posiekać i zeszklić na rozgrzanym w rondlu maśle. Dodać opłukany ryż, marchewkę, ziemniaki i rodzynki, ciągle mieszając. Smażyć ok. 5 min. Wlać bulion, dodać soję, przyprawić do smaku. Gotować pod przykryciem na małym ogniu, od czasu do czasu mieszając, aż płyn zostanie wchłonięty. Rozmrozić ciasto, rozwałkować na placek grubości 3 mm, pokroić na kwadraty o boku 15 cm. Na każdy nakładać porcję farszu i zlepiać brzegi, formując rożki. Posmarować je mlekiem i piec ok. 30 min. w temp. 220°C.

Składniki: mała kapusta pekińska, 10 dag kiełków soi, 2 dymki ze szczypiorkiem, 3 łyżki oleju sojowego, 2 łyżki jasnego sosu sojowego, 2 łyżki miodu, 3 łyżki octu winnego.
Przygotowanie: Kapustę oczyścić z wierzchniej warstwy liści, opłukać, osuszyć i pokroić w paseczki. Dymkę ze szczypiorkiem pokroić w krążki. Kiełki sparzyć na sicie. Z oleju, octu, sosu i miodu przygotować gładki sos. Składniki sałatki wymieszać z sosem.

Składniki: 80 g makaronu orkiszowego, pół bakłażana, pół średniej cebuli, 60 g kiełków soi, 30 g wędzonego tofu, 30 g naturalnego tofu, kilka różyczek brokułu, sos sojowy, olej sezamowy, kurkuma, chilli cayenne, sól, pieprz.
Przygotowanie: Makaron ugotować al dente. Pokroić cebulę w plasterki, a bakłażana i tofu w kostkę. Rozgrzać na patelni niewielką ilość oleju sezamowego i podsmażyć na nim przygotowane składniki. Doprawić kukrumą i chilli, dokładnie wymieszać. Odcedzony makaron wrzucić do przyrumienionego tofu, cebuli i bakłażana. Podgrzewać przez kilka min, doprawiając sosem sojowym, solą i pieprzem. Dodać kiełki i brokuły. Wymieszać i dusić ok. 2-3 min.

Składniki: 250 g soi, szczypta tymianku, pół małego patata (lub marchewki), szczypta kminku, 1 duży liść laurowy, 2 ziarna ziela angielskiego, 1/2 łyżeczki łagodnego curry, szczypta oregano, kilka kropli soku z cytryny, 1/2 łyżeczki majeranku, sól czosnkowo-cebulowa, ½ dużej cebuli, pieprz, 2 czubate łyżki koncentratu pomidorowego, 2-3 spore szczypty majeranku, olej.
Przygotowanie: Soję namoczyć na noc w dużej ilości zimnej wody (trzy razy wyższej niż poziom soi). Soję, marchewkę, liść laurowy, ziele angielskie, curry, oregano, tymianek i kminek zalać ok. ½ l wrzątku. Gotować do miękkości, ok. 2 godz. Odcedzić na durszlaku, wyjmując ziele i liść laurowy. Przełożyć z powrotem do rondla, polać kilkoma łyżkami oleju, dodać 1/2 dużej cebuli pokrojonej w kostkę i zeszklonej na oleju, wymieszać. Posypać sporą ilością pieprzu, 2 szczyptami chilli lub pieprzu cayenne, 1/2 łyżeczki łagodnego curry i wymieszać. Dodać 1/2 łyżki soli czosnkowo-cebulowej i miksować dodając 2 czubate łyżki koncentratu pomidorowego, 2-3 spore szczypty majeranku. Masa stanie się nieco sucha i gęsta, miksować dalej dolewając po trochu olej, do uzyskania gładkiej konsystencji. Przełożyć do szklanego naczynia z pokrywką. Można przechowywać w lodówce do ok. 10 dni.

Składniki: 1/2 kg mięsa mielonego, 2 duże cebule, puszka fasoli czerwonej, puszka kukurydzy, soja lub kiełki sojowe, 3 ząbki czosnku, koncentrat pomidorowy (mały słoiczek), pół posiekanej papryczki chili, 1 litr bulionu, 2 łyżki majeranku, sól, pieprz do smaku.
Przygotowanie: Cebulę i czosnek zeszklić na oliwie, dodać mięso mielone i smażyć mieszając. Dodać koncentrat pomidorowy, wymieszać i chwilę smażyć, po czym wlać bulion. Gotować do chwili aż mięso będzie miękkie. Dodać fasolę, kukurydzę soję lub kiełki oraz papryczkę chili, wymieszać i gotować razem ok. 15 min. Dodać majeranek i doprawić do smaku solą i pieprzem. Podawać na gorąco z bagietką i/lub kukurydzianymi tortillami.

Składniki: 2 podwójne piersi kurczaka, 4 łyżki oleju, opakowanie mrożonej chińskiej mieszanki warzywnej, 2 l bulionu drobiowego z kostki, pieprz, sos sojowy, imbir, 15 dag makaronu sojowego, łyżka siekanej natki pietruszki.
Przygotowanie: Mięso kurczaka oczyść i pokroić na cienkie paseczki. Partiami obsmażyć na chrupiąco, na 2 łyżkach oleju, przełożyć do rondla. Rozgrzać resztę oleju, podsmażyć na nim mrożone warzywa i dodać do mięsa. Zalać bulionem i wymieszać. Całość zagotować i dusić pod przykryciem ok. 5-6 min. Przyprawić do smaku pieprzem, sosem sojowym i imbirem. Makaron sojowy przygotować według przepisu na opakowaniu i wymieszać z zupą. Posypać natką pietruszki.

Składniki: 350 g tofu, 400 g gotowego sosu chińskiego z soją i sezamem, 2 cebule dymki, 2 rozgniecione ząbki czosnku.
Przygotowanie: Tofu pokroić w 1 cm kostkę. Następnie przesmażyć je z cebulą i czosnkiem na rozgrzanym oleju przez ok. 1 min. Dodać sos chiński z soją i sezamem, gotować przez 5 min. Podawać na ciepło z ryżem lub makaronem sojowym.

Składniki: 20 dag serka tofu, dymka ze szczypiorkiem, 4 rzodkiewki, ogórek, 2 kromki razowego pieczywa lub pumpernikla, mięta (może być suszona), sól, pieprz.
Przygotowanie: Serek tofu rozdrobnić widelcem. Warzywa umyć, osuszyć. Dymkę drobno posiekać, rzodkiewkę pokroić w półplasterki, a 1/3 ogórka w średniej wielkości kostkę. Pokrojone warzywa wymieszać z rozdrobnionym tofu. Podawać z razowym pieczywem. Resztę ogórka zmiksować wraz ze skórką. Masę doprawić do smaku posiekaną świeżą lub suszoną miętą i ewentualnie szczyptą soli oraz pieprzu. Można rozcieńczyć wodą mineralną. Przelać do szklanki.

Składniki: 3 szklanki zmielonego serka tofu, 3 łyżki cukru pudru, 1 dojrzale mango, 1,5 łyżeczki mielonego kardamonu, 3 łyżki wody różanej, szczypta szafranu, garsć orzechów pistacjowych, 1 mango.
Przygotowanie: Tofu wymieszać dokładnie z cukrem pudrem i mielonym lub utłuczonym w moździerzu kardamonem. Szafran namoczyć w wodzie różanej, a mango zmiksować na mus. Jogurt wymieszać z musem i wodą różaną z szafranem. Wlewać do pucharków na przemian z warstwą pokrojonego w kostki mango. Ozdobić plasterkami mango i posiekanymi pistacjami. Podawać schłodzone.