Ognisty taniec flamenco – jak się powinno tanczyć?

Każda cywilizacja posiadała własne zwyczaje, muzykę i instrumenty. Po wielu latach, w wyniku wzajemnych wpływów i przemieszania się tych wszystkich elementów, na początku XIX wieku powstał tajemniczy, niezwykle ekspresyjny taniec, który dziś znamy pod nazwą flamenco. W ciągu kolejnych lat przechodził liczne przemiany, ale nawet dzisiaj nie jest to forma skostniała – taniec flamenco jest „żywy” i nieustannie rozwija się dzięki indywidualności poszczególnych wykonawców i kreatywności, którą ma wpisaną w charakter. Jednak każdy naród zapisał w nim swój trwały ślad. Dlatego pojawia się we flamenco arabski melizmatyczny śpiew, taneczne ruchy podszyte erotyzmem Afryki i Arabii, tańczące palce jak u ludów Indonezji i Indii oraz siarczysty, cygańsko – flandryjski step twardymi podeszwami.

Istnieje wiele teorii skąd wzięła się nazwa tego tańca. Niektórzy badacze twierdzą, że pochodzi ono od łacińskiego słowa flamma czyli ogień, gdyż właśnie ognisty charakter mają tańce i pieśni flamenco. Inni przypuszczają, że ponieważ flamenco inspirowane jest kulturą Cyganów pochodzących z Flandrii to jego nazwa pochodzi od słowa Flandria, bądź Flamandczyk. Jeszcze inna teoria mówi, że flamenco nazwę swą wywodzi od podobieństwa tej sztuki do ptaka flaminga, którego w języku hiszpańskim nazywa się flamenco.

Taniec flamenco to z jednej strony wymowny, zrozumiały język ciała i gestów, a z drugiej egzotyka i tajemniczość jego korzeni. Siła flamenco tkwi w oryginalnych łukach melodycznych, splątanych rytmach, ekspresyjnych akordach towarzyszącej gitary i ogromnym ładunku  emocjonalnym. Jednak na pierwszym planie flamenco zawsze pojawia się rytm. Jest esencją tego co się dzieje na scenie z tancerzem. Rytm, nierzadko bardzo skomplikowany, zwłaszcza dla ludzi nieosłuchanych z muzyką flamenco, sprawia, że tancerz porusza się w charakterystyczny sposób, improwizuje i wykonuje skomplikowane układy kroków. Opowiada tańcem historię, gestom nie przypisując konkretnych znaczeń. We flamenco ruchy ciała i gesty wyrażają pewne stany emocjonalne tancerza lub podkreślają znaczenie słów i charakteru melodii, która im towarzyszy. Jednak melodia pojawia się dopiero na drugim planie. Odwaga, brawura, waleczność i zdecydowanie. Gorące serce, namiętność, wino, miłość, śmierć, taniec, śpiew i rytm – tak można definiować flamenco.

Taniec flamenco jest tańcem solowym. Pomimo tego, że można oczywiście spotkać się z choreografiami ułożonymi dla większej liczby osób, a niektóre tańce (np. Sevillanas) tańczy się w parach, flamenco z założenia było, jest i pozostanie tańcem solowym, w którym tancerz sam na sam spotyka się z widownią i przekazuje jej swoją sztukę. Niemniej jednak zawsze tancerz przede wszystkim tańczy dla siebie, a publiczność jest tylko dopuszczana do uczestniczenia w spektaklu.
Na technikę tańca flamenco składa się taniec nóg (zapateado) i taniec rąk. Istnieje jednak duża różnica pomiędzy tańcem wykonywanym przez mężczyzn i kobiety. Tancerka jest kobietą, a więc najważniejszy w jej przypadku jest taniec rąk (od pasa w górę). Taniec ten czasami przypomina wijące się węże wokół ciała, zaskakuje i zniewala. Mężczyźni skupiają się na tańcu nóg (zapateado), tak, aby osiągać prędkość i czystość wykonania. Ruchy ich rąk są ostre, wyraźnie zarysowane i pozbawione kobiecej łagodności. Do środków używanych w tańcu flamenco należą także palmas i pitos. Palmas są to uderzenia dłonią o dłoń (przypominające klaskanie). Uderzenia mogą być sonido, a więc dźwięczne, lub seco (suche), o głuchym dźwięku. Palmas służą przede wszystkim do podkreślenia rytmu, a także do zwiększenia tempa wykonywanych utworów. Pitos jest to pstrykanie palcami, podkreślające wykonywaną w danym momencie figurę.
Także ubiór świadczy o całkowitej różnicy pomiędzy tańcem męskim i damskim. Tancerka tańczy spowita w suknię z falbanami (czasami ogromną ilością falban), niekiedy ma doszyty tren, wtedy jest to suknia zwana bata de cola, może mieć wachlarz, chustę i mnóstwo innych dodatków. Mężczyzna natomiast ubrany w spodnie i koszulę pozbawiony jest wielu środków ekspresji, w jakie wyposażona jest kobieta, musi się więc skupić na technice, witalności swojego tańca, podczas gdy tancerka emanuje kobiecością już od pierwszych taktów występu. Tancerki i tancerze flamenco tańczą (najczęściej) w butach na obcasach. Buty w przedniej części i na obcasach są podbite gwoździami. Gwoździe służą wzmocnieniu dźwięku powstającego podczas wykonywania zapateado, a także pokazaniu różnicy pomiędzy różnymi rodzajami uderzeń.
Do najwybitniejszych tancerzy obecnej epoki zalicza się: Altonio Canales, Joaquin Cortes, Javier Baron, Joaquin Grilo, Belen Maya, Eva la Yerbabuena i Sara Baras.

W czasie krystalizacji sztuki flamenco wyodrębniły się cztery szkoły, czyli cztery odrębne estetyki tańca flamenco. Każda z nich związana jest z jednym miastem, którego charakter miał decydujący wpływ na rozwój i charakterystykę tańca. Szkoła Sewilska (Escuela Sevillana) cieszy się najlepszą reputacją i najszerszymi wpływami, jakie roztacza w geografii tańca flamenco. Zachowuje wyraźny podział między tańcem żeńskim i męskim. Jej wielka plastyczność, dawny charakter (wyważony i rytmiczny, z umiarkowanymi partiami stepu), krągłość pozycji rąk, gracja kobiecych ruchów dłoni, to jedne z podstawowych elementów wyróżniających. Charakterystyczne dla Sewilskiej Szkoły są również, niezwykle kunsztowne i pełne wdzięku, tańce z Bata de Cola (sukni z ogonem)  oraz z Mantonem (pięknie haftowaną, o dużych rozmiarach i zdobioną frędzlą chustą). Szkoła Madrycka (Escuela Madrileña) jest swoistym kompromisem pomiędzy klasycznym tańcem hiszpańskim a tradycyjnym tańcem flamenco. Charakteryzuje się dużą indywidualnością i kreatywnością. Szkoła z Jerez de la Frontera (Escuela Jerezana) czerpie głównie z wrodzonej, naturalnej gracji i intuicji zakorzenionych w tradycji Cyganów zamieszkujących Jerez. Cechą znamienną jest intuicyjny, posiadający typowo jerezjański sznyt sposób improwizacji. Forma tańca Szkoły Granadzkiej (Escuela Granaina) wykrystalizowała się w spektaklach, które zostały rozpowszechnione pod mianem Zambra. Stworzyła trzy tańce, które nie występują w innych ośrodkach flamenco, są to: La Mosca, La Cachucha i La Albola. Wszystkie one wywodzą się z ceremonii zaślubin, charakteryzują się zmysłowością, a wykonywane przez tancerki mają często zaczepny, zmysłowy, a nawet nieco bezwstydny wyraz.

Style tańca flamenco dzieli się na trzy grupy. Style podstawowe flamenco (tzw. baza flamenco) są to najstarsze formy sztuki flamenco, które miały kluczowy wpływ na jej rozwój i powstały pod silnym wpływem kultury orientalnej oraz andaluzyjskiej. Należą do nich przede wszystkim tańce z rodziny Soleá (często zwanym „matką wszystkich tańców flamenco”) oraz style wywodzące się z tzw. Fandango Andaluz. Style właściwe (bardziej współczesne) tańca flamenco wywodzą się bezpośrednio z gałęzi Soleá i Fandango. Zalicza się do nich zwłaszcza tańce z rodziny Tangos oraz Alegrías i Bulerías. Style z pogranicza flamenco (w drzewie genealogicznym nazywane „w stylu flamenco”) to style które zadomowiły się w sztuce flamenco, niemniej jednak są bezpośrednią pochodną kultury hiszpańskiej, bądź latynoamerykańskiej. Należą do nich przede wszystkim: Farruca, Rumba, Guajira i Garrotin.
W Polsce pierwsza prywatna szkoła flamenco powstała w 1989 roku. Miała swoją siedzibę we Wrocławiu i to właśnie tam przez wiele lat najsilniej rozwijała się muzyka flamenco. Druga szkoła flamenco w Polsce powstała w marcu 1991 roku w Warszawie. Jej założycielami byli Grażyna Adamczyk Lidtke i Marek Krajewski. Marek Krajewski jest rownież założycielem kolejnej szkoły flamenco w Warszawie, niezależnej od jego pierwszego projektu, nazwanej „Warszawską Szkołą Flamenco”. Pierwszymi nauczycielkami były tam adeptki Szkoły Flamenco przy Agencji SCS: Małgorzata Matuszewska i Joanna Strużewska. Kolejne szkoły tańca flamenco powstawały i powstają na terenie całego kraju.

Taniec flamenco to sztuka o dalekowschodnich korzeniach, w której echem odbija się kultura perska, żydowska, arabska i bałkańska… To filozofia tych, którzy żyją w drodze, goniąc wolność i prawdę, nie idąc na ugodę ze światem. To muzyka, która uderza prosto w serce i rytm, w którym można się zatracić. To chropowaty głos i mimika śpiewaka, to zmysłowość tancerki i siła tancerza. Czerwień wina, feeria barw, szelest falban, szmer rozkładanych wachlarzy, brzęk kastanietów – to tylko przedsmak prawdy o flamenco. A tańczyć może każdy, bez względu na wiek, wagę, posturę, a jedynym nieodzownym warunkiem jest odczuwanie…