Osteoporoza – najlepsze porady, objawy i dieta na osteoporozę

W rozwoju kośćca wyróżnia się trzy okresy. Pierwszy – trwający od urodzenia do ok. 18 roku życia — to okres wzrostu, z intensywnym przyrostem masy kostnej, mający ogromne znaczenie dla tzw. szczytowej masy kostnej, decydującej o losach kośćca w przyszłości. Drugi – do ok. 35 roku życia – to okres konsolidacji, w którym przyrost masy kostnej jest już wolniejszy, niemniej nadl trwa, i w którym kości osiągają swoją szczytową masę. Trzeci – okres spadku gęstości kości. Rozpoczyna się ok. 44 roku życia, a u kobiet znacznie nasila po menopauzie.

Charakterystyyzną cechą osteoporotycznych złamań jest to, że dochodzi do nich już po małych urazach. Mogą im ulegać wszystkie kości. Najczęściej jednak dotyczą one kręgów kręgosłupa, dalszej nasady kości promieniowej (od strony nadgarstka) i bliższej nasady kości udowej (bliższej środka ciała). Mają one tzw. beleczkową budowę, która sprzyja złamaniom, a przy tym są bardziej obciążone od innych kości i bardziej narażone na urazy.
– Złamania kręgów. Najczęstsze z osteoporotycznych złamań. Ulegają im zwłaszcza kręgi dolnej części kręgosłupa piersiowego i górnej części kręgosłupa lędźwiowego. Często człowiek nawet nie wie o tym, że ma złamany krąg. Bywa jednaki tak, że uraz wyzwala silny, przeszywający ból i towarzyszą mu objawy neurologiczne, np. zabunenia czucia. Złamanie kilku kręgów objawia się zmniejszeniem wzrostu. W niektórych przypadkach dochodzi do skrzywień kręgosłupa, powstaje tzw. wdowi garb lub zaokrąglenie pleców. Z powodu zmniejszenia pojemności klatki piersiowej dojść może do ucisku narządów klatki piersiowej.

– Złamanie kości udowej. Najgroźniejsze w skutkach. Wiąże się z unieruchomieniem chorego, leczeniem szpitalnym, ryzykiem choroby zakrzepowo-zatorowej, infekcji w układzie oddechowym, odleżyn i innych powikłań będących następstwem dtugotrwałego leżenia. Aż 20% osób dotkniętych tym złamaniem umiera w ciągu roku.

– Złamanie kości promieniowej. Zazwyczaj zaopatrywane jest ambulatoryjnie. Często — pozostawia trwały ślad w postaci niesprawności nadgarstka, bólu w kończynie górnej oraz zaburzeń jej ukrwienia i ocieplenia.

Skłonność do osteoporozy może być cechą rodzinną dziedziczoną z pokolenia na pokolenie. Chorobie tej sprzyja starszy wiek, płeć żeńska (ze względu na okres klimakterium, w którym obniża się poziom estrogenów, mających działanie kościotwórcze), rasa biała i żółta (w których osteoporoza jest trzykrotnie częstsza niż w czarnej), mała masa ciała (drobna, „krucha” budowa). Są i takie czynniki, które (w różnym stopniu) można kontrolować. To: zaburzenia hormonalne, przedłużony brak miesiączki, wczesna menopauza (np. po usunięciu jajników), leczenie niektórymi lekami – sterydami, hormonami tarczycy, lekami przeciwdrgawkowymi, przeciwkrzepliwymi (np. heparyna) czy osłaniającymi błonę śluzową żołądka, a także przewlekłe choroby nerek (zaburzające nerkowy metabolizm witaminy D3), przewlekłe procesy zapalne i choroby nowotworowe (prowadzące do niszczenia kości, np. szpiczak).
Osteoporozie sprzyjają też używki. Od dawna wiadomo, że zwiększona ekspozycja organizmu na kadm, na którą są narażeni palacze papierosów, obniża wchłanianie witaminy D3; alkohol w dużych ilościach hamuje proces kościotworzenia i zwiększa ryzyko upadku; picie dużych ilości kawy (powyżej 3 filiżanek dziennie), która jest moczopędna, prowadzi do wypłukiwania z organizmu minerałów, w tym wapnia.

Korzystny wpływ na kości ma właściwe żywienie i aktywność fizyczna, o które należy zacząć dbać już w dzieciństwie. Ważna rola przypada prawidłowo prowadzonej gimnastyce w szkole oraz wszelkim zajęciom ruchowym, które wpływają na zwiększenie szczytowej masy kości.
Dieta powinna być bogata w białko, witaminy, fosforany i wapń (zapotrzebowanie na te składniki zwiększa się w okresie wzrostu i w okresie ciąży). Nie może w niej zabraknąć ryb, mleka, serów i jaj. Dla przykładu: 3/4 szklanki mleka, 140 g jogurtu czy plaster żółtego sera zawiera ok 230- 240 mg wapnia, podczas gdy zaleca się spożywanie około 1000 mg wapnia dziennie. Zalecana dawka dobowa witaminy D wynosi 400 jednostek międzynarodowych, a u osób w starszym wieku powinna być ona podwojona. Głównym naturalnym źródłem witaminy D są tłuste ryby morskie, takie jak halibut czy makrela.
Konieczne jest codzienne przebywanie na dworze, gdzie na skórę działają promienie UV Minimalną dawkę ultrafioletu, niezbędną do prawidłowych przemian witaminy D (i pokrycia dobowego zapotrzebowania organizmu w witaminę D3), zapewniają w naszym klimacie trzy ekspozycje słoneczne tygodniowo – po 15 minut.
Te zasady obowiązują całe życie.

Największe znaczenie w rozpoznawaniu choroby ma stan chorego i zgłaszane dolegliwości, ocena czynników ryzyka, bilansu wapniowo-fosforanowego (sprawdzenie poziomu wapnia i fosforu we krwi oraz wydalania tych pierwiastków z moczem) i densytometria – badanie gęstości mineralnej kości, któremu rutynowo poddaje się bliższą nasadę kości udowej lub odcinek lędźwiowy kręgosłupa. Diagnostyce złamań służy badanie RTG.
Zarówno w rozpoznawaniu, jak i w kontroli leczenia osteoporozy mogą być też brane pod uwagę tzw. markery „obrotu kostnego”. Są to substancje chemiczne, które powstają w procesie resorpcji kości i trafiają do krwi (np. produkty rozpadu kolagenu czy komórek kości). Ich stężenie we kiwi informuje o kierunku i tempie przemian w kościach (przeważa kościotworzenie czy resorpcja?). W przypadku wyjątkowych wątpliwości diagnostycznych możliwe jest wykonanie tzw. trepanobiopsji – pobrany fragment kości bada się — mikroskopem.

Na podstawie analizy czynników ryzyka osteoporozy i wyniku densytometrii można przewidzieć rozwój choroby u danej osoby. A wdrażając leczenie, uniknąć powikłań w postaci złamań. Duże znaczenie ma eliminacja czynników ryzyka, na które można wpływać. W wyniku modyfikacji diety, zwiększenia aktywności fizycznej, wyleczenia przewlekłej choroby zapalnej oraz przyjmowania preparatów wapnia i witaminy D3, które w leczeniu osteoporozy są lekami „pierwszego rzutu”, często dochodzi do stabilizacji masy kostnej. W cięższych przypadkach wprowadza się leki – bisfosfoniany i kalcytoninę. Terapia nie likwiduje wprawdzie zniekształceń po złamaniach, ale zmniejsza ryzyko kolejnych. HTZ zaleca się w wybranych przypadkach.
WHO zaleca nowy tryb diagnozowania osteoporozy. Służy temu FRAX – specjalnie stworzony program komputerowy, który na podstawie odpowiedzi na zawarte w elektronicznym formularzu pytania dokonuje oceny zagrożenia chorobą i złamaniami kości w ciągu kolejnych kilku lat. Jeśli jest dostępny, uwzględnia przy tym wcześniejszy pomiar densytometryczny (tj. mineralnej gęstości kości). Zaleta metody jest to,że – w przeciwieństwie do skomplikowanych dla laika wyników densytometiii – przedstawia zagrożenie osteoporozą w zrozumiałej postaci procentowej. Przy dobrym wyniku FRAX powinno się powtarzać 5 lat. Polską wersję formularza FRAX z wyczerpującymi objaśnieniami znaleźć można na stronach internetowych Polskiej