Jak kawa wpływa na nasz organizm?

CZARNA JAK DIABEŁ, GORĄCA JAK PIEKŁO (…) I ŁAGODNA JAK MIŁOŚĆ”.
/TALLEYRAND/

W pierwszym tysiącleciu przed naszą erą owoce kawy spożywano z dodatkiem soli i masła. Metoda preparowania i prażenia nasion rozpowszechniła się dopiero w XIII wieku. Pierwsza w Europie kawiarnia powstała w 1554 roku w Konstantynopolu, a w Polsce w XVIII wieku w Gdańsku. Dzisiaj rocznie na całym świecie wypijanych jest ponad 400 miliardów filiżanek kawy. Istnieją dwa podstawowe gatunki kawy: arabica i robusta. Robusta jest gorzka i zawiera dwa razy więcej kofeiny. Arabica jest łagodniejsza i kwaskowata. Ziarna arabiki są owalne i pęknięte, robusty – bardziej okrągłe, z pęknięciem węższym. Ziarenka połamane i zanieczyszczone oznaczają nie najlepszą jakość. W  zmielonych kawach już tego nie widać – dlatego prawdziwy kawosz kawy mielonej nie kupi. Większość kaw jest mieszanką tych dwóch gatunków.

FAŁSZ/ALE… Kofeina to główny oskarżony w mitach na temat szkodliwości kawy. Tymczasem kofeina występuje w wielu innych napojach – np. w herbacie. Jest też wykorzystywana do produkcji leków. Już nieduża jej dawka obniża napięcie mięśni, odpręża i poprawia samopoczucie. Kofeina umożliwia lepsze skupienie uwagi i wydłuża czas koncentracji. Po filiżankę kawy mogą sięgać kierowcy udający się w długą podróż i osoby intensywnie pracujące przez wiele godzin. Kofeina może również poprawiać pamięć i logiczne myślenie. Istnieje oczywiście ryzyko nadużycia kofeiny, ale występuje ono dopiero po spożyciu 750 mg tej substancji, czyli po wypiciu prawie dziesięciu filiżanek kawy!

Oto przeciętna ilość kofeiny
w poszczególnych produktach:

– kawa rozpuszczalna – filiżanka o pojemności 190 ml – 75 mg;
– kawa parzona- filiżanka o pojemności 190 ml – 85 mg;
– herbata parzona – filiżanka o pojemności 190 ml – 50 mg;
– napoje energetyzujące z dodatkiem kofeiny lub guarany – pojemność 250 ml – 28 – 87 mg;
– napoje typu cola (zwykłe i light) – pojemność 250 ml – 8 – 53 mg;
– czekolada – w tabliczce 100 g- 11 – 71 mg.
Powstanie tego mitu to sprawka palaczy: piją oni więcej kawy niż osoby niepalące (ich organizmy rozkładają kofeinę dwa razy szybciej niż niepalących, więc muszą oni wypić więcej kawy, by poczuć efekty). A  wiadomo, że palacze mają więcej problemów zdrowotnych niż ludzie niepalący. Ale to wina nikotyny, a nie kofeiny. Kofeina nie kumuluje się w organizmie: jest wydalana z moczem. Zatem: jeśli jesteś zdrowa (nie masz nadciśnienia, arytmii serca czy stanów lękowych), możesz spokojnie pić napoje z kofeiną nawet przez długie lata. Także prowadzone od lat badania naukowe jasno dowodzą, że związek między niewielkimi ilościami kofeiny, a zagrożeniem zdrowia zdrowego człowieka praktycznie nie istnieje. Aby bez obaw rozkoszować się kawowym smakiem, wystarczy umiar i  zdrowy rozsądek.

FAŁSZ. Najwięcej tej substancji zawiera amazońska roślina – gwarana (Paullinia guarana). Jej nasiona mają 5% kofeiny. Następne w kolejności są liście herbaty (2–5%), liście mate (3%), orzeszki kola (1,5–2,5%) i ziarna kawy (0,6–2,8%). Niewielkie ilości kofeiny zawiera również ziarno kakaowca (0,3%), a nawet nieduża bylina rosnąca w Polsce – iglica.
Na zawartość kofeiny w napojach ma jednak wpływ sposób parzenia. Dlatego, np. w filiżance kawy znajduje się dwa razy więcej kofeiny niż w  takiej samej ilości herbaty, choć w samych ziarnach kawy tej substancji jest mniej niż w liściach herbaty.

PRAWDA/ALE… Filiżanka kawy stymuluje układ krążenia i jest najprostszym sposobem na pozbycie się senności. Dwie filiżanki kawy dziennie nie powodują żadnych zaburzeń rytmu serca. Dawka 3-4 filiżanek jest już uznawana za maksymalną bezpieczną ilość. Nieduża ilość kofeiny redukuje ryzyko wielu groźnych chorób i zalecana jest szczególnie kobietom. Przede wszystkim zmniejsza odczyn zapalny w organizmie, obniża ryzyko otyłości i cukrzycy typu II. Powszechnie znane są również zalety kawy jako sojusznika w walce ze zbędnymi kilogramami. Kobiety stosujące diety odchudzające chwalą kawę za wspomaganie czynności jelit i zapobieganie zaparciom. Zdaniem brazylijskich naukowców, kawa może też pomóc w  leczeniu męskiej niepłodności związanej z obniżoną ruchliwością plemników. Wg badan Harvard Medical School kawa obniża nawet ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Ostatnio pojawiły się też doniesienia mówiące o tym, że wypijanie 2–4 filiżanek kawy dziennie może zmniejszyć ryzyko powstawania kamieni żółciowych, choroby Parkinsona i  raka okrężnicy.

PRAWDA. Zanim zaczniesz pisać raport czy pracę dyplomową, wypij filiżankę kawy. Usprawnia ona myślenie dzięki blokowaniu receptorów adenozyny, która informuje organizm o potrzebie snu. W USA przeprowadzono eksperyment, który to potwierdził. Kiedy pozbawionym snu amerykańskim żołnierzom podano ilość kofeiny odpowiadającą 2 filiżankom kawy, ich czujność, pamięć i zdolność uczenia się poprawiły się aż o 60%.

FAŁSZ/PRAWDA. Opinii o możliwości uzależnienia się od kofeiny nie potwierdzają żadne badania naukowe. Można oczywiście przyzwyczaić się do picia kawy, ale wówczas przywiązujemy się raczej do rytuału, który wiąże się z piciem kawy, a nie do samej kofeiny. Dlatego jeśli nagle przestaniemy pić kawę, możemy poczuć się nieswojo, ale uczucie to mija już po dwóch do pięciu dni. Jednak im więcej kofeiny spożywasz, tym cięższe są objawy jej odstawienia, co w pewnym sensie jest jednak uzależnieniem.

FAŁSZ/ALE…. Jeśli ktoś jest zdrowy, picie dwóch filiżanek kawy dziennie z pewnością mu nie zaszkodzi. Aromatyczny napój dostarcza sporo flawonoidów, które zapobiegają np. miażdżycy. Z drugiej strony, kofeina może nieco podwyższać ciśnienie. Ale efekt ten jest krótkotrwały, podobny do tego, jaki daje np. wejście po schodach. Jedno z  najpoważniejszych pism medycznych Journal of American Medical Associacion opublikowało niedawno wyniki badań, które dowodzą, że kofeina nie zwiększa ryzyka nadciśnienia tętniczego. U zdrowych ludzi przyspiesza ona bicie serca w tak nieznacznym stopniu, że trudno to zmierzyć, a  efekt ten utrzymuje się zaledwie kilka minut – uważa doktor Terry Graham, specjalista od kofeiny na Ontario University of Guelph. Stwierdzono jednak, że ciśnienie podnosi inny, niezidentyfikowany składnik słodzonych i dietetycznych napojów gazowanych z kofeiną. U osób zestresowanych, zwłaszcza palących papierosy, kofeina działa jednak silniej. Zwiększa liczbę skurczów serca i znacznie podwyższa ciśnienie.

PRAWDA. Kofeina dość szybko przenika do krwi. Po godzinie jej stężenie w organizmie jest największe. Działa przez co najmniej cztery godziny. Najsilniej pobudza osoby bardzo rzadko sięgające po kawę, może u  nich wywołać niepokój i bezsenność. Ale są też tacy, którzy regularnie piją kilka filiżanek dziennie, nawet wieczorem, i nie mają kłopotów z  zasypianiem.

FAŁSZ. Podstawową przyczyną wrzodów są bakterie Helicobacter pylori – nie kawa. Zawiera ona jednak substancje drażniące, które zwiększają wydzielanie kwasu solnego, co nasila dolegliwości u wrzodowców, zwłaszcza gdy piją kawę na czczo. Jeśli dokuczają ci wrzody, zrezygnuj z  picia kawy. Gdy dolegliwości ustąpią, możesz sięgnąć po niskodrażniącą z  dodatkiem mleka. Przygotuj ją w ekspresie lub wybierz rozpuszczalną. Wypij po śniadaniu. Zrezygnuj z kawy zalewanej wrzątkiem w szklance i  parzonej po turecku (gotowanej w tygielku). Taki napój zawiera dużo substancji drażniących.

FAŁSZ. Filiżanka espresso wypita rano podwyższa poziom hormonu stresu (kortyzolu). Ten zaś powoduje odkładanie się tłuszczu na brzuchu. Zwiększa również apetyt. Nic więc dziwnego, że po wypiciu małej czarnej masz ochotę na coś słodkiego.

FAŁSZ. Przez długi czas uważano, że zawierające kofeinę napoje działają moczopędnie, jednak w ubiegłym roku wykazano, że osoby spożywające napoje zawierające do 550 miligramów kofeiny nie wydalały więcej moczu niż pijący napoje bezkofeinowe. Powyżej 575 miligramów substancja działała moczopędnie. A „odwadniająca” właściwość kawy ma tez swoje plusy – wg Niemieckiego Towarzystwa Żywienia (Deutschen Gesellschaft für Ernährung) przy regularnym piciu kawy organizm sam, bez żadnej pomocy potrafi regulować własną gospodarkę wodną.

PRAWDA. Jest to substancja pobudzająca: 250 mg kofeiny (tyle mają 2 filiżanki mocnej kawy) może nawet trzykrotnie zwiększać ilość adrenaliny we krwi, tym samym przyspieszając oddech. Kofeina blokuje również receptory adenozyny. Oprócz tego zwiększa wydzielanie dopaminy pobudzającej ośrodki przyjemności w mózgu. Czyli sprawia, że jednocześnie jesteś pobudzona i  zrelaksowana.

FAŁSZ. Osłabienie kości to wynik niedoboru wapnia. Pewna ilość tego minerału jest wydalana wraz z moczem, ale ta utrata wapnia jest tak niewielka, że wystarczy dodać do kawy mleko, aby ją nadrobić.

PRAWDA. Ale większość udokumentowanych przypadków przedawkowania dotyczyła osób, które świadomie połknęły zbyt dużą ilość tabletek kofeinowych. Nie ma bezpiecznej dawki kofeiny, jednakowej dla wszystkich. Jednak, aby się zatruć, musiałabyś wypić duże ilości napojów z tą substancją w dość krótkim czasie. Tak więc jeśli pijesz do 5 filiżanek kawy dziennie, raczej nic Ci nie grozi.

PRAWDA. Kofeina powoduje wazokonstrykcję (zwężenie światła naczyń krwionośnych) w mózgu, co sprzyja łagodzeniu niektórych bólów migrenowych. To właśnie dlatego leki przeciwmigrenowe zawierają kofeinę.

PRAWDA. W związku z powyższym espresso zawiera teoretycznie mniej kofeiny niż inne rodzaje kawy. Tymczasem dużą rolę odgrywa również ilość użytej kawy: im bardziej gęsta jest kawa (dużo kawy, mało wody), tym więcej zawiera kofeiny.

PRAWDA. Ryzyko poronienia wzrasta o 40% u kobiet, które piją jedną filiżankę kawy dziennie (100 mg kofeiny) i dwukrotnie, jeśli piją powyżej 2 filiżanek dziennie. Ten stosunek odnosi się do wszystkich napojów zawierających kofeinę, w tym do herbaty i niektórych napojów gazowanych. Badaniom poddano grupę 18 tys. 478 kobiet ciężarnych zarejestrowanych w szpitalu przy Uniwersytecie w Aarhus w Danii w latach 1989-1996.

PRAWDA. Kawa, dzięki zawartości kofeiny, poprawia zdolności pamięciowe oraz czas reakcji – zaobserwowali naukowcy z Austrii. Jak podkreślają badacze, chodzi tu o pamięć krótkotrwałą, inaczej roboczą, czyli zdolność szybkiego zapamiętywania informacji na krótki okres czasu, jak zapamiętanie numeru telefonu do momentu gdy go wykręcimy.

PRAWDA. Picie kawy chroni przed patologicznym kurczem powiek, który może nawet uniemożliwić widzenie. Jak wynika z badań, jedna, bądź dwie filiżanki kawy dziennie mogą zmniejszać ryzyko wystąpienia tej dolegliwości lub opóźniać jej pojawienie się.

PRAWDA. Picie dużych ilości kawy obniża ryzyko raka piersi u kobiet, które z powodu dziedzicznej mutacji w  genach BRCA są szczególnie narażone na ten nowotwór – wskazują wyniki kanadyjskich badań.

PRAWDA/ALE… Powszechnie wiadomo, że kawa powoduje wypłukiwanie mikroelementów, szczególnie magnezu. Jeżeli odczuwamy jego niedobór (utrata witalności, skurcze mięśni, spadek odporności na infekcje) i  mamy podejrzenia, że może to być związane z piciem kawy, należy uzupełnić zapasy magnezu w naszym organizmie.

PRAWDA. Niektóre badania wykazują, że spożycie kofeiny zwiększa utratę wapnia z moczem, zwłaszcza u kobiet przyjmujących odpowiednie ilości wapnia w diecie, jednak wzrost wydalania wapnia jest minimalny i przy umiarkowanym spożyciu kofeiny nie wpływa na gospodarkę wapnia w organizmie ani na gęstość kości.

FAŁSZ/ALE… Dzieci zwykle mają taką samą zdolność metabolizowania kofeiny jak osoby dorosłe. Badania naukowe udowodniły, że spożycie kofeiny u dzieci w umiarkowanych ilościach nie powodowało wykrywalnych zmian dotyczących aktywności fizycznej, ani zdolności do skupiania uwagi. Jednak u dzieci wrażliwych duże ilości kofeiny mogą powodować przejściowy stan pobudzenia, rozdrażnienia lub niepokoju.

PRAWDA. Kawa zapobiega alergicznym atakom wywołanym np. przez kurz lub pyłki kwiatowe. U niektórych osób substancje takie powodują, że komórki wydzielają do tkanek histaminę, a  właśnie kawa tłumi jej wydzielanie.

PRAWDA. Nie zaleca się picia kawy osobom z chorobą refluksową przełyku, co wynika z faktu, że kofeina zmniejsza napięcie dolnego zwieracza przełyku, a to sprzyja zarzucaniu treści żołądkowej do przełyku.

PRAWDA. Zbyt duża ilość kawy powoduje nerwowość, roztrzęsienie i  rozdrażnienie. Ludzie nerwowi lub mający zaburzenia emocjonalne nie powinni przesadzać z jej piciem.

Zobacz również:

1. Kawa leczy demencję?
2. Czy wino jest zdrowe?
3. Sztuka picia kawy
4. Przepisy na pyszne smakowe kawy