Czy olejki eteryczne są toksyczne lub szkodliwe?

Olejkami eterycznymi nazywane są wydzieliny roślinne, znajdujące się w tworach tkanki wydzielniczej, np. włoskach gruczołowych, zbiornikach olejkowych. Olejki cechują się płynną konsystencją i charakterystycznym (innym dla każdego olejku) zapachem, zwykle przyjemnym. Wiele olejków wykazuje działanie biologiczne, które jest wynikiem obecności w nich różnych fitozwiązków, głównie terpenów i pochodnych fenylopropanu. Olejki eteryczne wytwarzane są najczęściej przez gatunki roślin należących do rodzin jasnotowatych, baldaszkowatych, laurowatych, mirtowatych, rutowatych, wawrzynowatych i sosnowatych. Otrzymuje się je z surowców olejkowych poprzez destylację parą wodną, ekstrakcję niskowrzącymi rozpuszczalnikami (np. etanolem) lub wytłaczanie na zimno.

Olejki eteryczne są bardzo powszechnie wykorzystywane w lecznictwie, gdyż ich działanie jest wielokierunkowe. Szereg olejków eterycznych wpływa korzystnie na przewód pokarmowy, pobudza wydzielanie soku żołądkowego (np. olejek miętowy) i/lub soku żółciowego (np. olejek krwawnikowy). Wiele olejków wykazuje też działanie antyseptycznie (np. olejek cynamonowy), spazmolitycznie (np. olejek koprowy) lub przeciwzapalne (np. olejek rumiankowy). Olejki mogą działać także wykrztuśnie (np. olejek eukaliptusowy), uspokajająco (np. olejek lawendowy), a nawet przeciwpasożytniczo (β-tujon w zielu piołunu). Dzięki zdolności do rozszerzania naczyń krwionośnych i rozgrzewania skóry stosowane są również zewnętrznie w schorzeniach reumatycznych i nerwobólach (np. olejek rozmarynowy). Często wykorzystywane są też do poprawiania smaku i aromatu, w produkcji preparatów farmaceutycznych, artykułów spożywczych, a także środków kosmetycznych i higienicznych.

Niestety… wpływ olejków eterycznych na nasze zdrowie może być także szkodliwy. Za nefro- i neurotoksyczność olejków może odpowiadać na przykład obecny w niektórych olejkach  (np. z ziela piołunu, liści szałwii lekarskiej) tujon. Z tego powodu olejki te należy stosować do wewnątrz, ściśle przestrzegając zalecane dawki.  Toksyczność niektórych olejków eterycznych nie zawsze jest jednak wynikiem obecności tujonu. Przy stosowaniu jakich olejków powinniśmy być zatem szczególnie ostrożni?

OLEJEK ANYŻOWY pozyskiwany jest z owoców biedrzeńca anyżu. Łagodzi nieżyty układu oddechowego i pobudza trawienie. W przypadku niewłaściwego przechowywania (np.  długotrwałego narażenia na działanie światła) może jednak  stanowić zagrożenie dla naszego zdrowia. W takich warunkach bowiem w olejku pojawiają się związki działające estrogennie oraz hepatotoksycznie. Zatem jeśli stosujemy olejek anyżowy musimy pamiętać o jego odpowiednim przechowywaniu – w temperaturze pokojowej, w ciemnym miejscu. Ponadto powinny go unikać osoby cierpiące na chorobę wrzodową lub ostre stany zapalne żołądka i jelit. Nie powinien być również stosowany w przypadku krwawień wewnętrznych.

OLEJEK CYNAMONOWY obecny jest w korze cynamonowca. Choć znany jest przede wszystkim jako spożywczy środek aromatyzujący, wchodzi także w skład niektórych preparatów farmaceutycznych – maści, balsamów, płynów antyseptycznych. Mimo właściwości przeciwbólowych i odkażających może okazać się drażniący dla naszej skóry i błon śluzowych. Dość często bywa także przyczyną reakcji alergicznych. Nie powinien być stosowany przede wszystkim u dzieci (do 12 lat), szczególnie w preparatach przeznaczonych do inhalacji.

OLEJEK CYTRYNOWY otrzymywany jest ze świeżej skórki owoców cytryny zwyczajnej. Charakteryzuje się przede wszystkim właściwościami antyseptycznymi. Podobnie jak olejek cynamonowy może powodować miejscowe reakcje uczuleniowe. Ponadto może działać fotouczulająco. Z tego też względu nie powinien być stosowany bezpośrednio przed ekspozycją na promienie słoneczne. Warto także zauważyć, że olejek ten cechuje się krótkim okresem przydatności, a stosowany wewnętrznie po jego przekroczeniu może uszkodzić nerki.

OLEJEK EUKALIPTUSOWY znajduje się w świeżych liściach i wierzchołkach gałęzi  eukaliptusa. Wykorzystywany jest w lecznictwie dzięki właściwościom wykrztuśnym i antyseptycznym. Przy stosowaniu do wewnątrz może powodować nieprzyjemne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, np. nudności, wymioty, biegunki. Zewnętrznie natomiast może przyczyniać się do wystąpienia kontaktowych reakcji alergicznych. Co ważne olejek eukaliptusowy może wpływać na działanie stosowanych jednocześnie leków, gdyż pobudza enzymy wątrobowe biorące udział w ich metabolizmie. Nie powinien być stosowany w stanach zapalnych przewodu pokarmowego, schorzeniach wątroby, a także u małych dzieci i niemowląt (szczególnie w okolicy nosa).

OLEJEK GORCZYCZNY uzyskiwany jest z dojrzałych nasion gorczycy czarnej. Stosowany jest zewnętrznie w chorobach reumatycznych i nerwobólach. Przy podaniu doustnym działa jednak nefrotoksycznie oraz powoduje przekrwienie macicy. Przy korzystaniu z właściwości leczniczych olejku gorczycznego należy zwrócić szczególną uwagę na jego odpowiednie przechowywanie – w niskiej temperaturze, bez dostępu do światła i powietrza.

OLEJEK KOPROWY otrzymywany jest z dojrzałych owoców kopru włoskiego. Jest popularnym środkiem w leczeniu dolegliwości trawiennych, głównie wzdęć, i nieżytów dróg oddechowych. Często wykorzystywany jest w produkcji złożonych preparatów farmaceutycznych w celu poprawy ich smaku i aromatu.  Ze względu na obecność metylochawikolu olejek eteryczny należy przyjmować w ściśle określonej dawce, która nie powinna przekraczać 0,1-0,6 g na dobę. Nie zastosowanie się do tego zalecenia może skutkować odurzeniem, drgawkami i przekrwieniem narządów wewnętrznych. Ponadto olejek koprowy może wywoływać reakcje alergiczne w obrębie skóry i dróg oddechowych. Nie powinien być stosowany u kobiet w ciąży. Jego używanie przez okres dłuższy niż kilka tygodni powinno być skonsultowane z lekarzem.

OLEJEK MIĘTY PIEPRZOWEJ uzyskiwany jest ze świeżego lub wysuszonego (rzadziej) ziela mięty pieprzowej. Cechuje się właściwościami uspokajającymi i antyseptycznymi. Ponadto działa rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Ze względu na ryzyko wywołania bezdechu z zamknięciem głośni, olejek ten nie powinien być stosowany na skórę dzieci do 2 roku życia (szczególnie w okolicy nosa i ust). Powinny go także unikać osoby cierpiące na kamicę żółciową.

Źródła:

• Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J. (red.): Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa 2007,
• Matławska I. (red.): Farmakognozja. AM Poznań 2008.]

Zobacz również:

1. 1. Jak działają olejki: historia aromaterapii
2. Aromaterapia: jak stosować?
3. Estetoterapia: terapia poprzez kontakt z naturą
4. Co to jest kwiatoterapia?