Zapalenie trzustki – objawy i leczenie

Trzustka jest narządem jamy brzusznej, który łączy funkcję gruczołu trawiennego i hormonalnego. Wytwarza enzymy niezbędne w procesie trawienia białek i tłuszczów, a komórki zwane wyspami trzustkowymi wydzielają insulinę i glukagon, dwa hormony istotne dla gospodarki węglowodanowej i dla prawidłowego funkcjonowania właściwie wszystkich tkanek organizmu. Przewód odprowadzający sok trzustkowy łączy się w końcowym odcinku z przewodem żółciowym tworząc przewód Wirsunga. Ma on swoje ujście w dwunastnicy – jest widoczny w śluzówce w postaci zgrubienia, tzw. brodawki Vatera. Tędy sok trzustkowy zmieszany z żółcią jest wydzielany do dwunastnicy. Trzustka jest bardzo wrażliwa na uszkodzenia mechaniczne i czynniki drażniące. Zatkanie przewodu Wirsunga przez kamień żółciowy może spowodować ostre zapalenie trzustki. Jeśli przewód zatka się częściowo, może rozwinąć się zapalenie przewlekłe.

W przypadku ostrego zapalenia trzustki – OZT przebieg choroby jest dość gwałtowny. Dolegliwości występują nagle, najczęściej na skutek zatkania przewodu Wirsunga przez kamień żółciowy lub po błędzie dietetycznym polegającym zwykle na spożyciu bardzo obfitego i tłustego posiłku oraz alkoholu. Podstawowym objawem jest nagły, silny ból zlokalizowany w górnej części brzucha, po środku i nieco po prawej, promieniujący do pleców. Czasem ból może opasywać całą prawą część tułowia. Ponadto występują nudności i wymioty. Stan pacjenta z reguły bywa ciężki, dlatego choroba wymaga hospitalizacji. Podstawowym badaniem diagnostycznym potwierdzającym rozpoznanie OZT jest oznaczenie we krwi enzymu amylazy trzustkowej, której poziom w jego przypadku jest wyraźnie podwyższony. Leczenie choroby polega na stosowaniu ścisłej diety przez kilka dni, a następnie diety lekkostrawnej z ograniczeniem tłuszczów. Niekiedy konieczna bywa operacja i usunięcie martwiczych tkanek, ponieważ uszkodzona trzustka zaczyna najpierw trawić się sama, a następnie tkanki jamy brzusznej. Niezbędne jest też zastosowanie antybiotyków oraz leków przeciwbólowych.

Przewlekłe zapalenie trzustki – PZT jest chorobą przebiegającą z okresami zaostrzeń i remisji. Występuje zwykle u chorych regularnie nadużywających alkoholu, z kamicą żółciową i po ostrym zapaleniu trzustki. Jego przyczyną bywa guz trzustki, dwunastnicy, wątroby lub żołądka, hiperkalcemia w przebiegu niedoczynności tarczycy, hipertriglicerydemia, a także zmiany pooperacyjne w brodawce Vatera, przyjmowanie niektórych leków oraz palenie tytoniu. Tak jak w przypadku OZT, dominującym objawem jest ból, ale nie tak ostry i silny. Pojawia się zwykle po obfitym posiłku lub po spożyciu alkoholu. Jego lokalizacja jest podobna. Ból trwa od kilku godzin do kilku dni, ale może też utrzymywać się dłużej i zaostrzać, jeśli chory nie zastosuje diety. Natomiast objawy niedomogi trawiennej i wewnątrzwydzielniczej narządu rozwijają się późno, dopiero gdy zniszczeniu ulegnie ok 90% jego miąższu. Podstawowym objawem są biegunki tłuszczowe związane z brakiem możliwości trawienia i wchłaniania tłuszczów. Z kolei obecność w kale niestrawionych resztek pokarmowych, głównie mięsa, świadczy o niedoborze enzymu trawiącego białko. Uszkodzenie wysp trzustkowych skutkuje cukrzycą.

Podstawowe badanie to USG jamy brzusznej, które uwidocznić może zatarcie obrazu narządu świadczące o jego obrzęku, poszerzenie przewodów trzustkowych, obecność w miąższu torbieli. Ale nie zawsze udaje się uwidocznić trzustkę w badaniu USG. Wtedy wykonać należy tomografię komputerową jamy brzusznej, która pozwala dokładniej zobrazować trzustkę oraz wszelkie nieprawidłowości z nią związane. Istotna w diagnostyce PZT jest też endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna ECPW, która pozwala bardzo dokładnie uwidocznić przewody trzustkowy i żółciowy. Dzięki temu można łatwo stwierdzić, czy przyczyną choroby jest kamica żółciowa.

W przypadku PZT badania biochemiczne mają znaczenie pomocnicze. Amylaza trzustkowa może nie być podwyższona, dlatego w przeciwieństwie do OZT badanie to nie jest istotne. We krwi oznacza się poziom glukozy w celu wykrycia cukrzycy, bilirubiny (podwyższony poziom w przypadku kamicy) i lipidów (znacznie podwyższony poziom triglicerdów zwiękaza ryzyko zapalenia). Ponadto wykonuje się testy czynności wydzielniczej narządu: po podaniu specjalnie dobranego pokarmu pobiera się endoskopowo treść dwunastniczą i bada aktywność enzymów trzustkowych.
Leczenie PZT zależy od czynnika je wywołującego. Jeśli przyczyną choroby jest kamica żółciowa, należy usunąć kamień. W przypadku zapalenia wywołanego złą dietą, nadużywaniem alkoholu lub zapalenia samoistnego podstawą leczenia jest dieta. Należy całkowicie odstawić alkohol. Pokarmy powinny zawierać małą ilość tłuszczów, natomiast dużą ilość białka. Posiłki być niewielkie, za to spożywane częściej. W chwilach zaostrzeń najlepszym sposobem jest krótka głodówka. Jeśli ból jest silny, zastosować można leki przeciwzapalne (diclofenac, ibuprofen, ketoprofen) oraz przeciwbólowe (paracetamol, tramadol). Jeśli pojawiają się biegunki tłuszczowe, a w kale dużo niestrawionych resztek, jak najszybciej rozpocząć należy  enzymów trzustkowych. W aptekach dostępne są preparaty doustne w tabletkach i kapsułkach, które łyka się w czasie jedzenia.