Kwasy owocowe – rodzaje kwasów i efekty zabiegów

Kleopatra kąpała się w mleku, wykorzystując moc kwasu mlekowego. W XIX wieku kobiety we Francji stosowały do przemywania twarzy stare wino, po którym ich skóra stawała się jaśniejsza i bardziej aksamitna. Również w naturalnej pielęgnacji skóry od lat stosowane są maseczki z różnorodnych owoców, w przypadku których wykorzystywane jest wygładzające działanie kwasów owocowych. Nasze prababki, choć chyba niezbyt świadome, że stosują AHA, też korzystały z ich dobrodziejstwa, używając w domowym zaciszu różnego rodzaju mikstur z jabłek, żurawin i serwatki uzyskiwały bardziej miękką i gładką skórę twarzy, dekoltu czy rąk. Współczesna kosmetologia, w poszukiwaniu „cudownych” środków przeciw starzeniu się skóry, także sięgnęła po kwasy owocowe i od początku lat 90-tych XX wieku kosmetyki te stawały się coraz popularniejsze.

Kwasy owocowe powszechnie nazywane alfahydroksykwasami, często określane są ogólnie przyjętym skrótem AHA, pochodzącym od angielskiej nazwy Alpha-Hydroxy Acid. Jest to grupa kwasów organicznych występujących naturalnie w przyrodzie, jednak wbrew nazwie, nie tylko w różnych owocach, ale także w warzywach, trzcinie cukrowej i kwaśnym mleku. Mogą być one wyodrębniane z naturalnych źródeł, np. w wyniku ekstrakcji odpowiednimi rozpuszczalnikami świeżych owoców, szczególnie kwaśnych i niedojrzałych, które zawierają ich najwięcej (jabłka, grejpfruty, winogrona, cytryny) lub przy wykorzystaniu metod syntetycznych bądź biotechnologicznych. Rewolucję związaną ze stosowaniem kwasów owocowych w kosmetyce zawdzięczamy Dr. Eugene Van Scott i dr.Ruey Yu, którzy odkryli, że alfahydroksykwasy dają nowe możliwości terapeutyczne w leczeniu wielu schorzeń skóry. Od tego czasu korzystny wpływ kwasów owocowych na jej stan oraz wygląd został potwierdzony w wielu badaniach klinicznych. Dermatolodzy i chirurdzy plastyczni uznali, że rezultaty leczenia za pomocą AHA są bardzo dobre.Współczesna medycyna i kosmetologia wykazały, że preparaty z zawartością kwasów owocowych poprawiają stan skóry suchej i skłonnej do zmarszczek oraz leczą wiele schorzeń skóry, m.in. rybią łuskę, trądzik pospolity, znamiona starcze czy brodawki.

1. Kwas glikolowy (hydroksyoctowy) – otrzymywany z soku trzciny cukrowej;
2. Kwas mlekowy (alfa-hydroksypropionowy) – powstaje podczas fermentacji cukru mlekowego i innych cukrów, występuje w kwaśnym mleku, żurach, kiszonych warzywach i owocach;
3. Kwas jabłkowy (hydroksyetanodikarboksylowy) – występujący w wielu owocach;
4. Kwas cytrynowy (2-hydroksypropano-1,2,3-trikarboksylowy) – występuje w owocach np. w cytrynach, ananasach;
5. Kwas winowy (dihydroksybursztynowy) – występujący w winogronach i winie.

W recepturach preparatów kosmetycznych najczęściej stosuje się dwa kwasy AHA – kwas glikolowy i kwas mlekowy. Jest to spowodowane faktem, że cząsteczki tych związków są niewielkie, w związku z czym są dobrze absorbowane przez skórę. Do grupy wcześniej wymienionych kwasów owocowych w ostatnich czasach dołączył kwas migdałowy, który jest naturalnym składnikiem gorzkich migdałów. Jest to surowiec dobrze tolerowany, nawet przez osoby o dużej wrażliwości skóry. Jednym z głównych wskazań do jego stosowania są zmiany pigmentacyjne. Ze względu na silne działanie antybakteryjne bywa chętnie wykorzystywany także w terapii trądziku. Wspomaga on również działanie innych alfa-hydroksykwasów, łagodząc efekty fotostarzenia.

Przyjmuje się, że alfahydroksykwasy mają właściwości rozluźniania warstwy korneocytowej naskórka i ułatwiają jego złuszczanie się. Zjawisko to polega najprawdopodobniej na rozpuszczaniu substancji sklejającej poszczególne komórki, w wyniku czego zmniejsza się ich spoistość. W konsekwencji tego następuje przyspieszenie naturalnego procesu usuwania gromadzących się na powierzchni skóry warstw martwych komórek naskórka. AHA, pomagając w usunięciu warstw nagromadzonych na powierzchni skóry, zapewniają efekt peelingu stymulującego odnowę komórkową. Proces ten inicjuje bowiem odpowiednią odbudowę komórek głębiej położonych. Powoduje on także pobudzenie produkcji kolagenu i elastyny, co jest szczególnie pożądane w przypadku pielęgnacji cery dojrzałej. W wyniku zachodzących procesów w sposób widoczny poprawia się stan skóry suchej, odwodnionej z objawami starzenia. Lepiej gromadzi ona wilgoć, co wpływa na wygładzenie zmarszczek i bruzd oraz poprawę ogólną jej wyglądu. Delikatny peeling kwasami owocowymi wykazuje też działanie normalizujące funkcję gruczołów łojowych. Preparaty zawierające AHA, dzięki swym właściwościom złuszczającym oraz działaniu antyseptycznemu i bakteriobójczemu, są przydatne do pielęgnacji skóry młodej, pomagają bowiem w leczeniu trądziku. Z uwagi na swoje właściwości biologiczne kwasy owocowe znajdują także zastosowanie jako środki przeciwpotowe. Zastosowanie preparatów z alfahydroksykwasami w przypadku skóry zniszczonej działaniem słońca zapewnia poprawę nie tylko jej powierzchniowych warstw, ale również wpływa korzystnie na tkankę łączną. Badania prowadzone za pomocą ultradźwięków potwierdziły, że po kilkutygodniowym stosowaniu preparatów z AHA następuje wyraźne podwyższenie w skórze aktywności fibroblastów (komórek odpowiedzialnych za wytwarzanie kolagenu), co przyczynia się do lepszego nawilżenia, a w konsekwencji do znacznej poprawy jej stanu. Dzięki temu, że równomiernie rozprowadzają pigment oraz zapobiegają jego zbijaniu się w grudki, kwasy owocowe rozjaśniają plamy pigmentacyjne (np. starcze, wątrobowe). Przeciwdziałają także keratozom, ułatwiają wchłanianie innych substancji w tym odżywczych i regenerujących, takich jak witaminy czy kwas hialuronowy. Alfahydroksykwasy mogą również spełniać ważną rolę w procesie pielęgnacyjnym torebki włosa. Z tego względu zalecane są do stosowania w szamponach i odżywkach do włosów. Często stosowane są także jako naturalne czynniki zakwaszające w różnych preparatach kosmetycznych.

Nie sposób więc nie zauważyć jak bardzo szerokie zastosowanie znajdują kwasy owocowe w kosmetyce. Przy ich użyciu należy jednak brać pod uwagę, że skuteczność działania jest ściśle zależna od ich stężenia, a tym samym od pH stosowanego preparatu (kosmetyku). Przy samodzielnym korzystaniu z kremów z kwasami owocowymi należy używać tylko tych, które mają słabą ich koncentrację. Zawartości AHA rzędu 1–4% polecane są w kosmetykach powodujących odświeżanie i wygładzanie skóry. W kosmetykach do codziennej pielęgnacji skóry wykorzystuje się z reguły mieszaninę kilku różnych kwasów owocowych, co zapewnia ich kompleksowe działanie. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że kremy z kwasami owocowymi z reguły nie zastępują systematycznej pielęgnacji skóry. W wielu przypadkach konieczne jest więc równoległe stosowanie razem z nimi odpowiednio dobranych kremów odżywczych. Prawidłowo zastosowany krem z kwasami owocowymi nie wywołuje na ogół uczuleń oraz podrażnień. Należy jednak pamiętać o ograniczeniu stosowania preparatów z AHA w lecie, szczególnie w okresie dużej ekspozycji skóry na słońce. Kremy zawierające te związki w swoim składzie zmniejszają bowiem jej naturalną odporność na promieniowanie UV, przez co staje się ona bardziej wrażliwa na ich działanie. Wskazane jest natomiast stosowanie kosmetyków z zawartością kwasów owocowych po lecie, kiedy skóra jest wyraźnie zmęczona działaniem słońca. Pomagają one wtedy zmniejszyć drobne zmarszczki oraz przebarwienia wywołane opalaniem.

W kosmetyce stosowane są również preparaty zawierające wyższe zawartości kwasów owocowych. Wysoko skoncentrowanymi produktami mogą posługiwać się jednak jedynie wyszkolone kosmetyczki, kosmetolodzy i dermatolodzy. Istnieje bowiem ryzyko, że zbyt wysokie stężenie lub zbyt niskie pH preparatu mogą wywołać niepożądane reakcje skórne (już zawartość kwasów powyżej 10% może bowiem powodować podrażnienia i zaczerwienienia skóry). Wyższe stężenia AHA są stosowane w profesjonalnych gabinetach kosmetycznych do głębokiego złuszczania naskórka, czyli tzw. eksfoliacji. Głębokie złuszczanie skóry zalecane jest przy przebarwieniach skórnych różnego pochodzenia, przy cerze tłustej łojotokowej, przy skórze zmęczonej, suchej, mało elastycznej, w przypadku trądziku pospolitego oraz zmian skórnych mu towarzyszących. Skóra do zabiegu przeprowadzanego w gabinecie kosmetycznym powinna być przygotowana odpowiednią kuracją z zastosowaniem preparatów zawierających niższe stężenia alfahydroksykwasu. Jak dowodzą wieloletnie badania prowadzone w Stanach Zjednoczonych, najkorzystniejsze działanie w zabiegu złuszczania ma – spośród wymienionych kwasów owocowych – kwas glikolowy, który występuje w soku trzciny cukrowej. Kwas ten wnika w skórę najłatwiej i najgłębiej. W procesie eksfoliacji jego działanie polega na usunięciu zewnętrznych warstw naskórka, w wyniku czego zostają odsłonięte świeże, nie zniszczone komórki. Zabieg ten można zatem traktować jako swoistą technikę odnowy skóry. Usunięcie zewnętrznej warstwy naskórka powoduje głębokie oczyszczenie i odblokowanie porów skóry, jej rewitalizację, odświeżenie i rozjaśnienie. Eksfoliacji nie wykonuje się zazwyczaj jednorazowo, lecz powinna być ona przeprowadzona w kilku etapach. Ze względu na to, że po zabiegu skóra jest wyjątkowo wrażliwa na działanie promieni słonecznych (także solarium) oraz mrozu, zaleca się wykonywanie złuszczania wiosną lub jesienią. Bez względu jednak na porę w której wykonujemy zabieg, skóra po nim powinna być odpowiednio zabezpieczona przed działaniem czynników zewnętrznych za pomocą prawidłowo dobranych preparatów kosmetycznych (kremy, pudry). Zabiegu tego nie powinno wykonywać się w przypadku skóry bardzo wrażliwej, skłonnej do uczuleń, uszkodzonej (skaleczenia, otarcia). Nie powinno się również stosować zabiegu głębokiego złuszczania w przypadku niektórych chorób skóry, takich jak egzema, łuszczyca trądzik różowaty, opryszczka, grzybica.
Występowanie zmian naczyniowych nie jest przeciwwskazaniem do stosowania kuracji kwasami owocowymi, chyba, że skóra żle reaguje na kwas glikolowy, wtedy należy spróbować kwasów BHA lub PHA o łagodniejszym działaniu.