Alergie na zwierzęta

Obecność zwierząt w otoczeniu człowieka jest nierozłączną częścią życia społecznego. Jednakże posiadanie zwierząt jako „ulubieńców”, czy też praca z nimi, nie odzwierciedlają powszechności kontaktu z alergenami zwierzęcymi, gdyż nawet osoby nie posiadające zwierząt są narażone na kontakt z ich alergenami. Powszechność i bliskość kontaktów ze zwierzętami powoduje, że uczulenie na alergeny zwierzęce należy do najczęstszych uczuleń atopowych w górnych i dolnych drogach oddechowych. Alergeny zwierzęce to druga najważniejsza, po roztoczach, grupa czynników istotnych dla rozwoju alergii całorocznej. Ich stężenie w powietrzu jest zależne od liczby posiadanych zwierząt. Alergeny zwierzęce znajdują się w dużych ilościach głównie w kurzu z podłóg, dywanów i wykładzin, materaców łóżek, a także w powietrzu wypełniającym mieszkania. Nie da się jednak całkowicie od nich uwolnić, gdyż występują właściwie wszędzie – nawet tam, gdzie nigdy nie przebywało żadne zwierzę, także w nowo powstałych budynkach, szpitalach itp. Alergeny ulegają aerozolizacji, w ten sposób bez trudu dostają się do dróg oddechowych. U osób uczulonych, styczność ze zwierzętami może powodować wystąpienie na skórze świądu lub pokrzywki – przy bezpośrednim kontakcie z alergenami, a także kaszel, katar oraz zapalenie spojówek. Rodzaj objawów alergicznych zależy w dużym stopniu od drogi ekspozycji. Najczęściej występują objawy ze strony błon śluzowych nosa (nieżyt nosa) i spojówek. Częsta jest również astma, jako wynik działania alergenu drogą wziewną. Alergeny zwierząt są odpowiedzialne za występowanie całorocznych dolegliwości alergicznych u człowieka. Koty i psy są najpopularniejszymi zwierzętami, najczęściej kontaktującymi się z człowiekiem. Są uważane za podstawowe źródło antygenów, które wywołują reakcje alergiczne, stąd uczulenia na te zwierzęta są statystycznie częstsze od innych. Szczególnie uciążliwe są alergeny kocie. Są bowiem bardzo małe (10x mniejsze od alergenu roztoczy). Rozmiary ułatwiają im dotarcie do dalszych odcinków układu oddechowego. Cechuje je lepkość, dlatego przyklejają się do ubrań i są przenoszone do mieszkań innych osób, również tych, które nie posiadają mruczących czworonogów. Przemieszczają się też z powietrzem. Niewielkie drobinki długo się unoszą, czas potencjalnego kontaktu ulega zatem wydłużeniu. Sierść oraz naskórek zwierząt domowych zawierają de facto kilka alergenów. Stężenie głównego uczulającego antygenu (Can f1) w sierści poszczególnych ras, ale też wewnątrz tej samej rasy znacznie się różni. Ocenia się, że 4-10% populacji ogólnej i 15-40% populacji atopowej jest uczulona na alergeny psa lub kota, nie wspominając o innych zwierzętach.

Większość alergenów zwierzęcych to białka będące enzymami (proteazy). Sierść, wbrew utartym nawet wśród alergologów opiniom, ma znaczenie drugorzędne w produkcji alergenów, choć jest znaczącym ich biernym źródłem, gdyż przenosi białka alergenowe pochodzące z gruczołów łojowych skóry, śliny lub moczu zwierząt. Jednakże. ponieważ większość wyciągów alergenowych przygotowuje się z włosów i naskórka zwierząt, stąd do pewnego stopnia może być uprawnione określenie – alergia na sierść zwierząt. np. w przypadku kota. Główne źródła alergenów są zróżnicowane w zależności od gatunku zwierzęcia. Może być nim naskórek, wydzielina gruczołów potowych i łojowych. mocz, ślina, czy też surowica.

Głównymi źródłami alergenów kocich są ślina, łzy oraz wydzielina gruczołów łojowych i potowych. Ponieważ samce kotów mają w skórze więcej gruczołów łojowych są bardziej alergizujące niż samice. Dowiedziono, że kastracja zmniejsza znacznie ilość wydzielanych przez kota alergenów. Sierść kota, zawierająca duże stężenia alergenu jest zanieczyszczana śliną poprzez lizanie, który to zwyczaj jest charakterystyczny dla kotów. Główny alergen koci (Fel d I) wykazuje wysoką homologię z uroglohuliną, białkiem obecnym w moczu królika. Jego główne źródła to naskórek i ślina. Drugi antygen kota z grupy albumin znajduje się również w ślinie i naskórku, ale jego alergizujące znaczenie jest znacznie mniejsze. Inne antygeny kota o niewielkim znaczeniu klinicznym. znajdowane są w moczu.
Sierść i naskórek psa zawiera kilka alergenów. Główny antygen psa (Can f I) zidentyfikowany w naskórku. nie jest białkiem surowiczym. Znajduje się w znacznych ilościach w ślinie, a jego stężenie stwierdzane w sierści różni się znacznie zarówno między gatunkami, jak i u różnych osobników w obrębie tego samego gatunku. Znaczenie innych antygenów Ag3 i albuminy surowiczej nie jest do końca poznane.

Drobne gryzonie (myszy, szczury, świnki morskie) mają główne znaczenie w alergiach zawodowych u pracowników laboratoriów. Główne źródło alergenów tych zwierząt stanowi mocz. charakteryzujący się znaczną zawartością białka. Zawarte w moczu białka alergizujące ulegają następnie aerozolizacji i mogą być inhalowane przez ludzi, prowadząc do uczulenia. Znane są dwa główne alergeny myszy. Alergen Mus m I, będący prealbuminą. znajduje się zarówno w moczu, jak i w mieszkach włosowych. Mus m II jest glikoproteiną obecną w mieszkach włosowych i na powierzchni skóry. Oba alergeny są obecne w wyciągach z sierści myszy oraz są stwierdzane w kurzu. Alergeny szczurów Rat n IA (prealbumina) i Rat n IB (alfa2 globulina) wykazują reaktywność krzyżową i znajdują się głównie w moczu. Pochodzenie trzeciego alergenu Rat n II o cc nie zostało ustalone. W przeciwieństwie do pozostałych zwierząt futerkowych w przypadku szczurów źródłem alergenowym jest mocz, a nie naskórek. Świnka morska posiada 2 główne alergeny Cav p I i Cav p II. Trzeci antygen (U2) znaleziono w moczu.
Opisano też, co najmniej 3 alergeny włosia i naskórka końskiego określane jako Equ c I, II i III. Chociaż siła alergizacji włosia końskiego nie jest dobrze poznana przytacza się przykłady uczulenia nawet na przetworzone włosy końskie. np. w obiciach mebli, czy też w usztywnieniu klap marynarek. Natomiast w wyciągach z naskórka i sierści krowy znaleziono 18 białek, z których 4 mają cechy alergenów, a za najważniejsze uważa się Bos d I, Bos d II i Bos d III.
Zjawiskiem nie do końca poznanym, choć klinicznie bardzo istotnym, jest krzyżowa reaktywność pomiędzy poszczególnymi alergenami zwierzęcymi. Główne alergeny kota i psa zawierają wspólne epitopy mogące odpowiadać za występowanie krzyżowych reakcji. Ma to poważne implikacje kliniczne, wskazując, że osoby uczulone na jedno z tych zwierząt są zagrożone wystąpieniem reakcji także w kontakcie z alergenem drugiego gatunku. Molekularne badania struktury alergenów pozwoliły na stwierdzenie, że łańcuch antygenu kota Fel d I wykazuje również 28% homologię z alergenem królika i 50% podobieństwo z alergenem zawartym w ślinie myszy, co wskazuje na możliwość istnienia klinicznych reakcji krzyżowych.

Nie ma co prawda ras psów czy kotów, które są całkowicie niealergiczne, ale są takie, które wywołują słabszą reakcję alergiczną, ponieważ albo wytwarzają mniej łupieżu (ważne przy alergiach na naskórek), albo w ich okrywie włosowej nie ma podszerstka czy też włosów u danej rasy jest po prostu niewiele. Osoby z lekkim do średniego nasileniem alergii mogą korzystać z uroków przebywania razem z domowymi ulubieńcami. Jak udowodniły badania zespół dr. Dennisa R. Ownby’ego Sekcji Alergii i Immunologii Medical College of Georgia w przypadku dzieci, które dorastają z psami czy kotami, znacząco obniża się (o 50%, a nawet więcej) ryzyko zachorowania na częste rodzaje alergii.

1) świnka morska (59% dodatnich testów skórnych wśród osób z alergiami),
2) kot (56%),
3) szczur (32%),
4) mysz (24%),
5) pies (17%).
Rasami polecanymi dla alergików są, m.in.: basenji, biszon kędzierzawy, pudel, grzywacz chiński bezwłosy, yorkshire terrier czy labradoodle (skrzyżowanie pudla z labradorem). Z kotów alergikom polecane są, m.in.: kot syberyjski, koty z rasy devon rex (należą do kotów krótkowłosych) czy kot cornish rex oraz sfinksy dońskie i kanadyjskie (określa się je mianem nagich kotów).

Niebezpieczne dla zdrowia są uczulenia na ptaki domowe (alergia na papugi), zwłaszcza uczulenie na pierze. Alergia na ptaki występuje zazwyczaj u osób hodujących gołębie lub drób, a także u osób trzymających w domu kanarki czy papugi. Niestety w przypadku ptaków, kontakt z alergenem jest większym zagrożeniem niż kontakt z alergenami ssaków. Alergia na papugi i inne ptaki niestety oznacza usunięcie ich z naszego domu.

W przypadkach, gdy usunięcie zwierzęcia z najbliższego otoczenia nie jest możliwe, chociażby ze względów emocjonalnych, należy starać się zmniejszyć ilość uwalnianych alergenów. Aby zminimalizować zagrożenie alergiczne ze strony psa przede wszystkim należy zmniejszyć wzrost i łuszczenie się naskórka, co dotyczy szczególnie psów chorych na infekcje skórne i psów z alergią na pchły, itp. Dbałość o zdrowie zwierzęcia, odpowiednie żywienie i mycie, należyta opieka weterynaryjna zmniejsza wytwarzanie i łuszczenie się naskórka, a zatem i stężenie alergenu. Oczyszczanie domu z alergenów polega głównie na usunięciu dywanów, materacy, kilimów, itp. Powinno się stosować łatwo zmywalne wykładziny podłogowe i dbać o ich regularne mycie środkiem dezynfekującym (skuteczny jest 3% kwas taninowy, denaturujący białka, zwłaszcza kota, ale nie działający na alergeny ptaków). W sypialni nie dopuszczamy do przebywania zwierząt, ponieważ tutaj spędzamy blisko 1/3 doby. Zaleca się stosowanie pokrowców, ze specjalnych tkanin na materace i pościel, co zabezpiecza przed osadzaniem się bardzo drobnych alergenów zwierzęcych w materacach i pościeli i wydobywaniem się na zewnątrz pod wpływem nacisku. Zalecane jest też intensywne odkurzanie mieszkania. Korzystnym jest wyposażenie domu w specjalne odkurzacze lub filtry do wychwytywania cząstek o małych rozmiarach.
Leczenie farmakologiczne alergii na zwierzęta nie różni się od leczenia alergii z innych przyczyn i wymaga stosowania zarówno leków objawowych (antyhistaminiki w nieżycie spojówek i nosa lub doraźnie mimetyki wziewne w astmie), jak i przewlekłego leczenia przeciwzapalnego (np. w postaci kortykosteroidów donosowych lub wziewnych dla wygaszenia procesu zapalnego w błonie śluzowej nosa lub oskrzeli). Należy liczyć się z tym, że w przypadku kontaktu ze zwierzętami i nawet sporadycznego narażenia na wysokie dawki alergenu pacjenci mogą mieć objawy, mimo stosowania odpowiednich leków. Immunoterapia jest drugim, obok unikania ekspozycji, przyczynowym sposobem leczenia alergii na zwierzęta. Jednak celowość immunoterapii w alergiach na zwierzęta może być rozważana jedynie w niektórych przypadkach.