Czy w czasie miesiączki można uprawiać sport?

Występowanie cyklu miesiączkowego jest uzależnione od hormonów i sterowane przez układ podwzgórze–przysadka–jajnik. Sprawne funkcjonowanie tego układu pozwala na zachowanie regularności krwawień i równowagi hormonalnej. Zaburzenia miesiączkowania wśród kobiet czynnie uprawiających sport są spowodowane najczęściej dysfunkcją osi podwzgórze–przysadka–jajnik. Pod wpływem intensywnego wysiłku fizycznego dochodzi do zaburzeń pulsacyjnego wydzielania GnRH, czego wynikiem jest zmniejszenie stężeń LH i estrogenów. Długie i intensywne treningi powodują także pobudzenie osi podwzgórze–przysadka–nadnercza, co prowadzi do hiperkortyzolemii i hiperandrogenemii. U wielu aktywnych kobiet obserwuje się zwiększenie stężenia androstendionu – prekursora testosteronu i estronu – oraz testosteronu, a nawet niewielkie zwiększenie stężenia androgenów, co może powodować zaburzenia miesiączkowania. Hipoestrogenizm może powodować osteopenię – zmniejszenie masy kostnej, co z kolei może prowadzić do zwiększenia ryzyka wystąpienia złamań zmęczeniowych kości u kobiet czynnie uprawiających sport.

Zaburzeniom miesiączkowania często towarzyszą zaburzenia odżywiania, co wiąże się z obniżonym wskaźnikiem BMI, jak również zmniejszeniem gęstości mineralnej kości, co może powodować zwiększenie ryzyka wystąpienia złamań zmęczeniowych kości. Intensywne treningi oraz stres związany z udziałem w zawodach powodują zwiększony wydatek energetyczny, który wraz z dietą ubogą w tłuszcz i niedoborem kalorii potęgują dysproporcję między zasobami energetycznymi organizmu, a ich wydatkowaniem. Zaburzenia odżywiania prowadzą do powstania stanu hipometabolicznego, który powoduje hipoglikemię, hipoinsulinemię, hipotyroidemię i obniżenie 24-godzinnego profilu leptyny w surowicy oraz do spadku tłuszczu ustrojowego nawet do 15%, a zachowanie cyklicznej czynności osi podwzgórze–przysadka–jajnik możliwe jest, jak zauważają Frisch i McArthur, przy poziomie 22% ustrojowej tkanki tłuszczowej. Odchylenia w miesiączkowaniu dotyczą najczęściej intensywności, długości i częstotliwości krwawień i wiążą się z zaburzeniami hormonalnymi oraz upośledzeniem działania osi podwzgórze–przysadka –jajnik.

W badaniach przeprowadzanych od marca 2009 roku do czerwca 2009 roku wśród studentek Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu, uczennic Zespołu Szkół Sportowych w Poznaniu, a także kobiet odwiedzających kluby fitness w Poznaniu wykazano, iż w grupie kobiet czynnie uprawiających sport 35,52% ankietowanych zgłaszało nieregularność cyklu menstruacyjnego, podczas gdy wgrupie kobiet uprawiających sport okazjonalnie bądź wcale odsetek ten wynosił 24,28%. Dodatkowe plamienia między miesiączkami występowały ponad dwa razy częściej u kobiet aktywnych fizycznie niż u pozostałych kobiet (odpowiednio 18,42 i 8,57%). Najczęstszym zaburzeniem zarówno w grupie badanej, jak i kontrolnej było występowanie częstych miesiączek. Duża liczba kobiet z grupy badanej (ok. 60%) określała ból podczas miesiączki w skali natężenia jako średni i silny, a ponad 80% z nich mówiło, że przed spodziewaną miesiączką obserwuje u siebie objawy zespołu przedmiesiączkowego (w grupie kontrolnej 40%).
Prowadzenie intensywnych ćwiczeń fizycznych bez wątpienia wpływa więc na stan zdrowia. Zbyt duża aktywność może powodować zaburzenia miesiączkowania. Stres związany z udziałem w zawodach sportowych oraz zaburzenia odżywiania – nierzadko występujące u kobiet aktywnych fizycznie – potęgują powstawanie zaburzeń miesiączkowania, które najczęściej dotyczą przedłużenia fazy pomiesiączkowej, niewydolności ciałka żółtego i czasami braku miesiączki. Z przeprowadzonych badań wynika, że u ponad 35% kobiet czynnie uprawiających sport występują nieregularne cykle menstruacyjne. Wyniki te nieznacznie różnią się od danych uzyskanych w badaniu przeprowadzonym w Śląskiej Akademii Medycznej, gdzie nieregularność miesiączek zgłosiło ok. 50% badanych. W grupach kontrolnych dolegliwości takie pojawiały u ok. 20%. Najczęstszym zaburzeniem w cyklu menstruacyjnym wśród kobiet aktywnych fizycznie jest występowanie miesiączek częściej niż co 24 dni. Zaburzenie to zgłaszało ok. 17% kobiet aktywnych fizycznie i 10% kobiet z grupy kontrolnej. Najrzadsze natomiast było występowanie miesiączek rzadziej niż co 32 dni (ok. 8% – sportsmenki i ok. 6% – grupa kontrolna).

Jednak Magnus Hagmar z Karolinska Institutet twierdzi, że nieregularne miesiączki u kobiet aktywnych fizycznie nie są spowodowane dużym wysiłkiem fizycznym i dietą, ale zespołem policystycznych jajników (polycystic ovary syndrome – PCOS). Naukowiec ten zauważył, że PCOS występuje częściej wśród kobiet wyczynowo uprawiających sport niż u pozostałych (37% i 20%). Dotyczy to zwłaszcza kobiet uprawiających dyscypliny siłowe, takie jak zapasy czy podnoszenie ciężarów. W wielu przypadkach PCOS nie zauważa się żadnych objawów oprócz zaburzeń miesiączkowania. Zespół policystycznych jajników charakteryzuje się zwiększonym stężeniem męskich hormonów płciowych, co ułatwia zwiększanie masy mięśniowej oraz szybsze uzyskiwanie pożądanych rezultatów podczas treningów. Wynika z tego, że choroba ta może pomagać kobietom uprawiającym sport zawodowo w osiąganiu lepszych wyników.

Kobiety aktywne fizycznie i sportsmenki powinny być poddawane regularnym badaniom ginekologicznym oraz ultrasonograficznym miednicy mniejszej, jak również badaniom laboratoryjnym pozwalającym oznaczyć stężenia wybranych hormonów, aby w przypadku nieprawidłowości można było stosunkowo wcześnie wdrożyć leczenie. Polega ono na stałej kontroli stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, a także wyrabianiu prawidłowych nawyków żywieniowych, jak również odpowiedniej podaży wapnia, witamin, a czasami też środków antykoncepcyjnych, które będę regulować cykle miesiączkowe i utrzymywać stały poziom gęstości tkanki kostnej.