Paznokcie lustrem chorób

Z anatomicznego punktu widzenia paznokcie są to gładkie, bezbarwne płytki rogowe pokrywające łożysko paznokcia, które powstają z komórek macierzy paznokcia czyli keranocytów i otoczone są wałem paznokciowym. Macierz paznokcia jest to część paznokcia znajdująca się głębiej u jego nasady i pokryta ochraniająca ją skórką, spod której wyrasta nowy paznokieć. Paznokcie mają różowe zabarwienie dzięki siateczce naczyń krwionośnych znajdujących się pod płytką paznokciową. Paznokcie mają chronić delikatną skórę opuszek palców, dzięki czemu skórne zakończenia nerwowe pozostają niezwykle czułe, co umożliwia naszym dłoniom wykonywanie wielu bardzo precyzyjnych czynności. Jeśli palec, z jakiegoś powodu, zostanie pozbawiony paznokcia, to w krótkim czasie skóra na opuszce takiego palca ulega pogrubieniu, co wiąże się oczywiście z osłabieniem wrażliwości zakończeń nerwowych i zmniejszeniem delikatności oraz precyzji ruchów palców.

Najnowsze badania opublikowane na łamach pisma American Journal of Epidemiology wskazują, że analiza zawartości nikotyny w paznokciu palca stopy może oceniać ryzyko choroby serca u kobiet.  Jak wiadomo, palenie – tak czynne, jak i bierne – jest ważnym czynnikiem ryzyka choroby serca. Aktualnie, biologicznym wskaźnikiem, który informuje o kontakcie pacjenta z dymem tytoniowym jest obecność kotyniny (produktu rozpadu nikotyny) w jego moczu lub ślinie. Ale testy te odzwierciedlają jedynie ekspozycję na dym w ciągu kilku ostatnich dni, przypominają autorzy pracy. Jak wyjaśniają, paznokcie u stóp rosną stosunkowo wolno, dlatego pozwalają ocenić długotrwałe narażenie na dym. Naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego przeprowadzili badania w dużej grupie – ponad 62 tys. amerykańskich pielęgniarek, uczestniczek badania o nazwie Nurses’ Health Study. Porównano zawartość nikotyny w ścinkach paznokci stóp zebranych od kobiet w roku 1982 z wynikami badań serca, które prowadzono w latach 1984-98. Okazało się, że pielęgniarki, u których zdiagnozowano chorobę serca miały w 1982 roku dwukrotnie wyższe stężenie nikotyny w paznokciach niż pielęgniarki bez choroby serca. Po uwzględnieniu innych czynników chorób układu krążenia, naukowcy doszli do wniosków, że kobiety z najwyższą zawartością nikotyny były niemal 4-krotnie bardziej narażone na chorobę serca, niż panie, u których wykryto najmniejsze ilości nikotyny. Poza tym pielęgniarki, które miały najwyższą zawartość tego związku w paznokciach były chudsze, mniej aktywne, więcej piły i częściej miały wysokie ciśnienie oraz cukrzycę, w porównaniu z kobietami o mniejszej zawartości nikotyny. „Nasze badania wskazują, że w przyszłości analiza paznokcia z palca stopy może stać się testem pomocnym w identyfikacji kobiet narażonych na choroby serca” – komentuje prowadzący badania dr Wael K. Al-Delaimy.

Paznokcie nieustająco rosną. Średnio w ciągu doby wydłużają się o 0,1-0,12 mm, przy czym paznokcie palców rąk rosną 2-3 razy szybciej niż paznokcie na stopach. Poza tym paznokcie szybciej rosną u dzieci i u osób w kwiecie wieku, a na starość tempo ich wzrastania zwalnia się. Zmiany w wyglądzie paznokci mogą dotyczyć zaburzeń kształtu, zmiany zabarwienia lub budowy płytki paznokciowej. Przyczynami tych zmian mogą być defekty wrodzone lub nabyte w czasie życia.

1. Skrócenie płytki paznokciowej spowodowane jest często nawykiem obgryzania paznokci, które jest nagminne wśród dzieci i dla części z nich jest sposobem rozładowania emocji, lęków i niepokojów. Obgryzanie zdarza się także u osób dorosłych w stanach napięcia nerwowego lub stresu. Nierzadko oprócz zgryzienia wolnego brzegu paznokcia, kaleczone zębami jest również łożysko paznokcia i naskórek otaczający paznokieć. Konsekwencją takich wielokrotnych uszkodzeń może być trwałe zniekształcenie paznokcia.

2. Znaczne uwypuklenie, poszerzenie i zaokrąglenie paznokci pokrywających całą szerokość paliczka dystalnego palca na podobieństwo wypukłego szkiełka zegarka znane jest pod nazwą paznokci zegarkowych. Towarzyszą one tzw. palcom pałeczkowatym dobosza charakteryzującym się przerostem i rozszerzeniem końcowych części palców. Zmiany te występują najczęściej na wszystkich palcach rąk, a nieraz również stóp. Paznokcie zegarkowe obserwuje się w przebiegu niewydolności krążenia, niektórych wad serca, nowotworów i przewlekłych chorób układu oddechowego, marskości wątroby. Zmiany te mogą cofnąć się po ustąpieniu choroby.

3. Łyżeczkowato zagłębione w środku paznokcie ze ścieńczałą płytką paznokciową są wizualnym przeciwieństwem paznokci zegarkowych. Paznokcie łyżeczkowate (tzw. koilonychia) mogą pojawić się w przebiegu niedoboru żelaza, niedokrwistości, niedożywienia, zaburzeń hormonalnych, wchłaniania jelitowego, marskości wątroby i zakażeniach bakteryjnych. Natomiast u małych dzieci nie muszą świadczyć o chorobie i traktowane są jako fizjologia.

4. Przerost płytki paznokciowej charakteryzuje się jej zgrubieniem. Dość często pojawia się w obrębie paznokci stóp, jeśli długotrwale uciskane są prze ciasne obuwie. Radą na to jest zmiana obuwia na szerokie i wygodne. Przerost paznokci występuje również w przebiegu cukrzycy.

5. Szponowatość paznokcia jest następstwem nasilonego przerostu płytki paznokciowej. Paznokieć wówczas ciemnieje, znacznie grubieje, wydłuża się i może ulegać skręceniu. Przypomina wówczas szpony ptaka lub róg zwierzęcy. Zmiana ta może obejmować jeden lub kilka palców. Szponowatość pojawia się u osób w zaawansowanym wieku i długo leżących i jej przyczyną są wówczas zaburzenia w odżywieniu paznokcia, a także u osób młodych w następstwie wielokrotnych urazów mechanicznych paznokci. Szponowatość paznokci leczy się chirurgicznie.

1. Biała barwa paznokci może obejmować część paznokcia lub występować w postaci drobnych punkcików jako tzw. kwitnienie paznokci albo jako pasma. Częstą przyczyną tego zaburzenia są powtarzające się mikrourazy płytki paznokciowej, do których dochodzi podczas nieostrożnego manicure. Poza tym do przemijającego zbielenia paznokcia może dochodzić w czasie chorób gorączkowych, zakaźnych, metabolicznych, endokrynologicznych. Zmianę taką mogą wywołać też substancje chemiczne np. saletra lub rozpuszczalniki organiczne stosowane głównie w przemyśle, lecz czasem używane również w domach. Częściowe zbielenie paznokcia może być również następstwem oddzielenia się części płytki paznokciowej. Po usunięciu czynnika wywołującego bielenie paznokci, nowe zmiany o białym zabarwieniu już się nie pojawiają. Natomiast te, które już są na płytce paznokciowej, pozostają na niej aż do momentu obcinania paznokci. Trwałe zbielenie paznokci towarzyszy marskości wątroby oraz zespołowi nerczycowemu i związane jest z obniżeniem poziomu albumin w surowicy krwi. Zdarza się również w przebiegu grzybicy. Biały kolor paznokcie uzyskują również wtedy, gdy są pokryte sztucznymi paznokciami z masy akrylowej lub tzw. tipsami.

2. Bladość paznokci towarzyszy niedokrwistości. Anemię w większości przypadków diagnozuje i leczy lekarz pierwszego kontaktu. Wraz ze skutecznym leczeniem niedokrwistości, płytka paznokciowa odzyskuje swój naturalny, różowy odcień.

3. Naprzemienne, zgodne z tętnem blednięcie i zaróżowianie się płytki paznokciowej pod wpływem ucisku paznokcia jest znanym od dawna objawem towarzyszącym wadzie serca pod postacią niedomykalności zastawki aortalnej i nazywane jest tętnem włośniczkowym. Objaw ten wymaga dalszej dokładnej diagnostyki kardiologicznej.

4. Żółte przebarwienie płytek paznokciowych, które ujawnia się po zmyciu kolorowego (czerwonego) lakieru do paznokci jest efektem trwałego zabarwienia powierzchni paznokci przez barwniki zawarte w lakierze. Dotyczy to sytuacji, kiedy kolorowy lakier położony jest bezpośrednio na paznokieć bez wcześniejszego lakieru podkładowego. Charakterystyczne dla tego typu przebarwienia paznokcia jest też to, że wraz ze wzrastaniem paznokcia przebarwienie przesuwa się w stronę wolnego brzegu paznokcia i rosnący paznokieć odzyskuje swoje naturalne zabarwienie.

5. Żółte paznokcie można zaobserwować w przewlekłych infekcjach, w łuszczycy, żółtaczce i zespole żółtych paznokci. W tym ostatnim schorzeniu paznokcie ulegają dodatkowo pogrubieniu i towarzyszy temu zastój chłonki w kończynie oraz przewlekła choroba układu oddechowego. Do zmiany zabarwienia paznokci na żółte dochodzi również w wyniku działania niektórych leków np.: okłady z riwanolu, karoten, mepakryna, tetracyklina.

6. Sinica płytki paznokciowej występuje w chorobach prowadzących do niedotlenienia obwodowego związanego z zaburzeniami krążenia obwodowego (np. choroba i objaw Raynauda, miażdżyca tętnic) lub przebiegu niektórych wad serca.

7. Niebieskoszare zabarwienie paznokci może być spowodowane długotrwałym stosowaniem azotanu srebra oraz lekami przeciwpasożytniczymi: atebryną i arechiną.

8. Zielone zabarwienie paznokci pojawić się może w przebiegu zakażenia bakteryjnego Pseudomonas aeruginosa, do którego najczęściej dochodzi na skutek częstego moczenia rąk w wodzie lub skaleczenia podczas manicure albo w wyniku grzybicy.

9. Brązowe zabarwienie paznokcia z domieszką czarnego pojawiające się po urazie paznokcia świadczy o podpłytkowym wylewie krwi. Jeśli wylew ten jest nieduży to zazwyczaj wchłania się samoistnie. Jeśli jest to natomiast duży krwiak podpaznokciowy dający silne dolegliwości bólowe, wymaga wówczas nakłucia i ewakuacji wynaczynionej krwi. Duże krwawienie podpaznokciowe powoduje zazwyczaj oddzielenie się części lub całej płytki paznokciowej od łożyska i tzw. zejście paznokcia, na miejsce którego narasta nowy paznokieć. Czas całkowitego odrostu nowego paznokcia zajmuje 3-5 miesięcy i jeśli w okresie tym opuszka palca jest odsłonięta z braku paznokcia, to wymaga zabezpieczenia przed urazami. Brązowe zabarwienie paznokcia powodują niektóre leki np.: chlorpromazyna, cignolina, rezorcyna, tetracyklina, nadmanganian potasu, barwniki zawarte w lakierach do paznokci lub hennie, a także u nałogowych palaczy substancje smołowate z papierosów.

10. Ciemne lub sinawe, drobne albo punkcikowate krwawienia podpaznokciowe mogą towarzyszyć skazie krwotocznej, białaczce, łuszczycy, toczniowi rumieniowatemu.

11. Czarne zabarwienie jednego lub kilku paznokci może pojawić się w przypadku martwicy palców związanej z cukrzycą lub krytycznym niedokrwieniem kończyn dolnych. Czarny kolor paznokcia może pojawić się również w związku ze znamionami, czerniakiem złośliwym lub w trakcie leczenia niektórymi lekami przeciwnowotworowymi.

12. Tzw. ciemniejsze plamy olejowe prześwitujące przez paznokieć są charakterystyczne dla łuszczycy i wywołane są przez grudki łuszczycowe.

13. Tzw. objaw half and half, w którym dystalna część płytki paznokciowej jest zabarwiona różowobrunatnie, a kolor bliższej części paznokcia pozostaje niezmieniony występuje często u chorych z przewlekłą niewydolnością nerek, jak również u osób dializowanych.

14. Lśnienie paznokci pojawia się w następstwie kilkutygodniowego drapania skóry z powodu uporczywego świądu związanego np. z żółtaczką, cukrzycą czy przewlekłymi chorobami skóry i obejmuje część obwodową paznokcia (tą, którą jest pocierana skóra), natomiast część płytki paznokciowej bliższa macierzy pozostaje matowa. Paznokcie mogą również błyszczeć, jeśli są pokryte bezbarwnym lakierem, ale wówczas połysk obejmuje cały paznokieć, a czasem i skórkę.

1. Łamliwość wolnego brzegu paznokci jest następstwem zaburzeń odżywiania paznokci w przebiegu: niedoboru witaminy A, witamin z grupy B, niedoczynności tarczycy, przewlekłej niewydolności nerek oraz ekspozycji na rozpuszczalniki organiczne i środki silnie alkaliczne stosowane w gospodarstwie domowym, które dodatkowo jeszcze wysuszają płytkę paznokciową. W celu uzupełnienia witamin należy wzbogacić dietę o ryby, mleko, owoce i warzywa. W aptekach dostępne są również preparaty o składzie wzmacniającym paznokcie np. H-Panthoten, Merz Spezial Dragees, Natural Vit + Skrzyp, Revalid, Vita-Fem. Jeśli łamliwość paznokci spowodowana jest środkami chemii domowej, to do prac domowych należy zakładać gumowe lub lateksowe rękawiczki dostępne w kilku rozmiarach w każdej aptece lub drogerii.

2. W rozwarstwieniu paznokcia, płytka dzieli się na 2 lub 3 równolegle blaszki na wolnym końcu i może to być następstwem poważnych chorób nerek, a także ekspozycji na silne związki chemiczne, środki silnie alkaliczne stosowane w gospodarstwie domowym oraz naświetlania promieniami X. Podejrzenie choroby nerek wymaga diagnostyki przeprowadzonej przez lekarza. Gdy obserwujemy związek przyczynowo-skutkowy między rozwarstwieniem paznokci a stosowaniem środków chemii domowej, to najrozsądniejsze jest używanie gumowych lub lateksowych rękawiczek do prac domowych.

3. Oddzielenie się paznokcia (nazywane też onycholizą) polega na częściowym odwarstwieniu się paznokcia od łożyska i zaczyna się od wolnego brzegu lub z boku paznokcia. Onycholiza dotyczy zazwyczaj jednego lub kilku paznokci. Oddzielona część paznokcia przyjmuje białe zabarwienie z uwagi na utratę łączności z ukrwionym łożyskiem, ale z czasem gromadzą się pod nią ciemne zanieczyszczenia, a także może dochodzić do rozwoju zakażenia bakteryjnego lub grzybiczego. Przyczynami oddzielenia paznokcia mogą być: urazy, zwiazki chemiczne, kosmetyki, zakażenie, wilgoć, leki (np. doksycyklina, retinoidy i niektóre leki przeciwnowotworowe) oraz niektóre choroby skóry (liszaj płaski, wyprysk kontaktowy, atopowe zapalenie skóry), kolagenozy, choroby krążenia obwodowego, choroby tarczycy, cukrzyca.

4. Zanik paznokcia objawia się stopniowym ścieńczaniem i zmniejszaniem się płytki paznokciowej, aż do całkowitego jej zaniku. Proces ten może dotyczyć jednego lub kilku paznokci. Zanik paznokcia może mieć tło wrodzone lub pojawia się w przebiegu różnych urazów paznokcia lub niektórych chorób np. łuszczycy krostkowej i liszaja płaskiego.

5. Bruzdy poprzeczne na paznokciu o różnej głębokości nazywane też są liniami Beau. Pojawiać się mogą w przebiegu chorób przewodu pokarmowego, układu krążenia, zakaźnych, gorączkowych, metabolicznych, a także w wyniku urazów komórek macierzy paznokcia np. podczas manicure. Dlatego też manicure powinno być wykonywane nie częściej niż raz w tygodniu, a skórka ochraniająca macierz paznokcia nie powinna być wycinana tylko zmiękczana odpowiednimi płynami do manicure i delikatnie odsuwana.

6. Podłużne, wąskie prążki oddzielone od siebie wąskimi bruzdami pojawiające się na paznokciach są typowe dla osób starszych. Czasem jednak mogą towarzyszyć chorobom ukladu pokarmowego, układu krążenia, zaburzeniom hormonalnym, łuszczycy czy też łysieniu plackowatemu.

7. Szorstkie paznokcie mogą pojawić się zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. W zaburzeniu tym powierzchnia paznokcia staje się szorstka i traci połysk oraz często współistnieje koilonychia. Do tej pory nie ustalono jaka jest tego przyczyna.

8. Do zmian na paznokciu dochodzi również w przebiegu grzybicy paznokcia. Staje się on wtedy nierównomiernie zgrubiały, żółtawy lub zielonkawy, matowy i kruchy. Objawy te zazwyczaj zaczynają od wolnego brzegu paznokcia i wraz z rozwojem choroby obejmują stopniowo całą płytkę paznokciową. Diagnoza grzybicy paznokci musi być potwierdzona badaniem mikologicznym, a leczeniem zajmuje się dermatolog.

9. Paznokcie wyglądające jak naparstek czyli pokryte licznymi punkcikowatymi zagłębieniami towarzyszą najczęściej łuszczycy, łysieniu plackowatemu i wypryskowi. Objaw ten wymaga zgłoszenia się również do dermatologa.

10. Panie, które używają intensywnie i często zmywaczy do lakieru mogą zaobserwować po pewnym czasie, że na powierzchni paznokcia pojawiają się podłużne pęknięcia związane z nadmiernym wysuszeniem powierzchni paznokcia przez zmywacz, którym towarzyszy zmatowienie płytki paznokciowej. Należy wówczas zaniechać częstego lakierowania paznokci i zastosować odżywki wzmacniające płytkę paznokciową lub preparaty doustne wymienione wyżej. Dla paznokcia lepiej jest, jeśli niewielkie odpryski lakieru zostają uzupełnione punktowo, niż od razu cały lakier zmywany jest zmywaczem, żeby polakierować go od nowa.

Zły stan paznokcia może również świadczyć o osłabieniu organizmu oraz o popełnianych przez nas błędach żywieniowych. Płytki stają się również kruche m.in. pod wpływem niedoboru cynku, witamin E i z grupy B. Zbyt niska zawartość żelaza w organizmie, anemia, marskość wątroby i choroby tarczycy często objawiają się wklęsłym kształtem paznokcia.
Na koniec warto podkreślić, że choć dysponujemy obecnie bardzo wyrafinowanymi metodami diagnostycznymi, nadal nie są one w stanie zastąpić uważnego oka i intuicji lekarza stawiającego wstępne rozpoznanie po zbadaniu pacjenta i ukierunkowującego dalszą szczegółową diagnostykę.