„Nieśmiertelny” – recenzja

Rosyjski folklor i kraina baśni, w którą zabiera nas Catherynne M. Valente to wspaniałe przedstawienie fantastyki na gruncie realiów komunistycznego Petersburga. W nieustannym tańcu przeplatają się tu dwa światy: baśniowe klimaty domowników, wijów i leszych z historią Marii Moriewnej, czekającej na swojego królewicza z bajki, który zapuka do jej drzwi i tym razem wybierze właśnie ją. Niestety jej los spleciony jest z Kościejem Nieśmiertelnym, Carem Życia, którego królestwem rządzi odwieczna wojna. Tam też zostaje porwana dziewczyna i w imię swojego przyszłego męża toczy bój przeciwko Carowi Śmierci, do czasu aż na swoje nieszczęście pozna Iwana.
Przenikanie się wątków, zaglądanie za kurtynę realności, wstępowanie w świat mitycznych podań i żywych przedmiotów to konstrukcja, która zapewnia prawdziwą „ucztę wyobraźni”. Spustoszenie sieje zarówno ustrój polityczny jak i Wij niszczący królestwo życia. I wszystko przenika się naturalnie, bez naciągania fabuły czy wymyślnych przeskoków. Współistnienie jest delikatne i namacalne, a czytelnik podąża tą drogą coraz bardziej wnikając w przeplatającą się przestrzeń. Barwność i plastyczność ożywień sprawia, że nie czujemy się zaskoczeni spełnianiem się przepowiedni Baby Jagi, poznaniem Licho (czyli legendarnej Carycy Długości Godziny), wędrówką w poszukiwaniu śmierci.  Schematyczność przedstawienia to tylko ułuda, autorka bowiem potrafi zadziwiać nagłą zmianą akcji, sytuacjami niepewności, emocjonalnością związku i stopniem jego skomplikowania. Niewątpliwym atutem powieści jest klimat niepokoju i tajemniczości oraz plastycznej baśniowości, w które wrzucone zostały elementy erotyzmu i pewnej brutalności, jako czynników mających ukazać brawurowość zaistniałej zażyłości i jego emocjonalnych, burzliwych sprzeczności. Miłość i nienawiść pragnienie i pogarda postawione na jednej szali wzajemnie się niwelują, tworząc chaos psychologiczny szarpiący duszę i umysł. Rozbudowane opisy, ich kunsztowna barwność i rozmach, to także bardzo mocne walory stylu autorki, która potrafi angażować wyobraźnię i urzekać nastrojem. Samo przedstawienie ma już cechy bajeczności, podobnie jak stylizacja języka oraz konstrukcji składniowej. Mamy też magię liczb – trzy oznacza doskonałość, perfekcję, jest też omenem symbolizmu, podobnie jak imiona, nazewnictwo czy gra słów.
Możemy doszukiwać się w konwencji pewnej paraboli do stanu komunistycznego i implikacji, które sprowadzają się do wielkiej siły niszczycielskiego systemu pożerającego świat. Sama autorka w epilogu daje nam jasno do zrozumienia jakie były jej cele i jak oraz dlaczego rozwinęła swój pierwotny zamysł literacki. Znajdujemy tutaj również obraz zmieniającego się realistycznego świata oraz odwołania historyczne z naciskiem na szokującą sytuację zwykłych ludzi, potworną biedę, głód i brak perspektyw. Wraz z dojrzewaniem bohaterki zmienia się oblicze świata, bajka zamienia się w szablonowy ustrój, Baba Jaga w Przewodniczącą, znajomi w towarzyszy, akceptujących takich stan rzeczy. Najbardziej dotkliwe jest to, że przemiany zachodzą także w „nagim świecie”, którego nawet magia nie potrafiła ochronić.
Polecam książkę czytelnikom, którzy potrafią w baśniowym, folklorystycznym klimacie dostrzegać znamiona paraboli i odwołań do realiów świata, wielbicielom niesztampowej lecz nowoczesnej, ciekawej fantastyki na wysokim poziomie. Mimo całej baśniowości nie jest to jednak lektura łatwa, zmusza bowiem czytelnika do dogłębnej analizy, reinterpretacji i odczytywania zawoalowanych znaczeń. To pozycja dla dojrzałego czytelnika, który ma ochotę odkrywać ukryty sens i dwuznaczność kunsztownego literackiego przedstawienia. Nie ukrywam, że lektura odciska na czytelniku cały wachlarz wrażeń i często trzeba nieco ochłonąć przed kolejną odsłoną, by móc rozumnie i aktywnie uczestniczyć w tej genialnej grze pozorów, z pogranicza snu i jawy, doktryny i folkloru, miłości i nienawiści.

Marta D.

Tytuł: Nieśmiertelny
Autor: Catherynne M. Valente
Tłumaczenie: Robert Waliś
Seria: Uczta Wyobraźni
ISBN: 978-83-7480-240-6
Oprawa: twarda
Format: 135×202
Liczba stron: 304
Rok wydania: 2 marca 2012
Cena detaliczna: 37,00 zł