Cudowne właściwości żurawiny

Żurawina (Oxycoccus) jest wieloletnią, zimozieloną rośliną, występującą dość powszechnie na torfowiskach Europy, Syberii, Stanów Zjednoczonych i Kanady. Ta niskopienna krzewinka o czerwonych, lekko cierpkich owocach, zaliczana jest do rodziny żurawinowatych (Oxycoccaceae) (według systemu Reveala) lub do rodziny wrzosowatych (Ericaceae) (według innych systemów klasyfikacyjnych). Ne terenie Polski w lasach i na torfowiskach spotykane są trzy gatunki z rodzaju Oxycoccus:

1. żurawina błotna (Oxycoccus palustris, syn. Oxycoccus quadripetalus, syn. Vaccinium oxycoccus) – gatunek rodzimy,

2. żurawina drobnoowocowa, syn. drobnolistkowa (Oxycoccus microcarpus, syn. Vaccinium microcarpon) – antropofit zadomowiony,

3. żurawina wielkoowocowa (Oxycoccus macrocarpus, syn. Vaccinium macrocarpon) – antropofit zadomowiony.

Przywędrowała do nas ze Skandynawii. Jej naturalnym środowiskiem bytowania są miejsca raczej wilgotne i mokre. Największe zasoby naturalne żurawiny w Polsce występują na obszarach Pomorza, Pojezierza Mazurskiego Podkarpacia i Lubelszczyzny. Najbardziej znana na świecie jest jednak żurawina amerykańska (Vaccinium macrocarpon). Do powszechnie wykorzystywanych w uprawie odmian żurawiny wielkoowocowej należą: „Wilcox”, „Smack”, „Pilgrim”, „Mc Farlin”, „Langlois”, „Hamilton” i „Early Black”. Odmiany te różnią się między sobą wielkością, jakością owoców, szybkością ich dojrzewania, wysokością plonu oraz ogólnym wyglądem rośliny, czy kwiatów.

Owoce żurawiny już od wieków są ważnym i chętnie spożywanym składnikiem diety. Stanowiły istotne urozmaicenie nie tylko codziennych, ale również świątecznych posiłków i na stałe wpisały się w tradycje wielu regionalnych kuchni. Ze względu na atrakcyjną barwę i charakterystyczny lekko cierpki smak, znalazły zastosowanie w różnych potrawach i produktach spożywczych. Z żurawiny przyrządza się m.in. dżemy, konfitury i soki, a także stosuje się ją jako dodatek do sosów czy napojów. Przetwory z tego owocu są też doskonałym, bardzo wykwintnym dodatkiem podawanym do różnego rodzaju mięs i pasztetów. W handlu dostępne są świeże, suszone oraz mrożone owoce, jak również cała gama produktów spożywczych, w których żurawina stanowi główny lub dodatkowy składnik.

W Polsce dostępne są w handlu owoce żurawiny błotnej i wielkoowocowej, jak również ich przetwory. Pod względem terapeutycznym najlepszy jest jednak sok ze świeżych owoców. Soki dostępne w handlu zawierają bardzo duże ilości cukru, oraz nie są w żaden sposób standaryzowane na zawartość soku z żurawin. W aptekach i sklepach zielarskich dostępne są także produkty ze standaryzowanym kapsułkowanym sokiem z żurawin, które nie posiadają tych niedogodności. Suche preparaty żurawinowe zawierają zwykle ok. 0,5% flawonoli wraz z proantocyjanidynami, natomiast suche koncentraty zawierają ok. 3–5% polifenoli.

Łacińska nazwa żurawiny przywodzi na myśl pewne skojarzenie. A mianowicie Vaccinum to po łacinie szczepionka. Żurawinę stosowano z powodzeniem w słowiańskiej medycynie ludowej. Owoce były wykorzystywane m.in. jako środek leczniczy przy reumatyzmie, zapaleniach śluzówki jamy ustnej, przeziębieniach, anginie, problemach żołądkowo-jelitowych, a nawet przy bólach głowy spowodowanych zaczadzeniem. W czasach średniowiecznych słynna Hildegarda z Bingen zalecała owoce żurawiny także przy skąpych i bolesnych miesiączkach. Właściwości lecznicze tego owocu od niepamiętnych czasów wykorzystywane były również przez rdzenne plemiona Indian Ameryki Północnej. Indianie używali soku żurawinowego m.in. do przemywania ran i wyciągania toksyn po zatrutych strzałach.

Szerokie możliwości lecznicze owoców żurawiny i ich wykorzystania w medycynie wiążą się z bogatym składem chemicznym zawartego w nich soku. Pomimo niskiej kaloryczności owoce te zawierają duże ilości witamin, soli mineralnych, błonnika oraz związków bioaktywnych, które warunkują działanie przeciwutleniające i przeciwdrobnoustrojowe wyciągów i ekstraktów żurawinowych. W skład owoców żurawiny wchodzą: związki fenolowe, antocyjany (3-galaktozydy, 3-glukozydy, 3-arabinozydy cyjanidyny i peonidyny), proantocyjanidyny oligomeryczne (procyjanidyny B2, A2, tetramery i pentamery 2,3-cis-procyjanidyn typu B), tokotrienole, flawonoidy (flawonole: myrycetyna, kwercetyna), antocyjany (cyjanidyna, delfinidyna, peonidyna i malwidyna), kwasy organiczne (benzoesowy, p-kumarowy, cytrynowy, jabłkowy, malonowy, chlorogenowy, p-anyżowy, chinowy, szikimowy), kwas fenyloborowy, triterpeny: kwas ursolowy i oleanolowy, również podstawione kwasem hydroksycynamonowym, katechiny, cukry (dekstroza, fruktoza) oraz znaczne ilości witaminy C (15 mg w 100 g). W liściach żurawiny wykazano natomiast obecność akaloidów: N-metyloindolowego oraz metyloazatricyklowego. Według wielu autorów silniejszymi właściwościami i bogatszym składem chemicznym charakteryzują się owoce żurawiny wielkoowocowej, jednak, np. w przypadku flawonoidów, zawartość tych związków w obydwu odmianach jest porównywalna.

Zakażenie dróg moczowych – zwykle pęcherza moczowego i cewki moczowej, to dolegliwość objawiająca się najczęściej bólem, wzmożonym parciem na mocz i pieczeniem w trakcie oddawania moczu. Na schorzenie to najbardziej narażone są kobiety (mężczyznom przypadłość ta zdarza się około 8 razy rzadziej). Statystycznie co trzecia kobieta przynajmniej raz w życiu przechodzi zapalenie dróg moczowych. Najczęściej spotykane zakażenie pęcherza i cewki moczowej spowodowane jest przez kolonizację nabłonka wyściełającego powyższe narządy przez szczepy Escherichia coli. Pierwsze informacje na temat możliwości wykorzystania antybakteryjnych właściwości żurawiny w schorzeniach dróg moczowych pojawiły się w 1923 roku. Blatherwick i Long przedstawili wówczas wyniki badań nad zakwaszającymi właściwościami tych owoców. Spożycie 350 g żurawiny dziennie powodowało spadek pH moczu przy jednoczesnej zwiększonej ekskrecji kwasu hipurowego. Obniżone pH działało bakteriostatycznie na szczepy Escherichia coli obecne w drogach moczowych.
Dalsze badania naukowe potwierdziły zależność pomiędzy podawanym doustnie sokiem z żurawiny, a częstotliwością występowania tego schorzenia oraz nasileniem jego objawów. Okazało się bowiem, że zawarte w żurawinie proantocyjanidyny (PAC) mają większe znaczenie niż samo działanie zakwaszające soku żurawinowego. PAC znacznie utrudniają adhezję bakterii Escherichia coli do komórek nabłonkowych. Co więcej, ekstrakty żurawinowe wykazują działanie także na szczepy antybiotykooporne Escherichia coli. Avorn i wsp. wskazują, że spożywanie 300 ml soku żurawinowego dziennie obniża częstotliwość nawrotów choroby nawet o 42%. Systematyczne spożywanie żurawiny zmniejsza także konieczność stosowania antybiotyków w infekcjach dróg moczowych. Obecnie na rynku dostępnych jest wiele preparatów farmaceutycznych zawierających ekstrakt, proszek lub zagęszczony sok żurawinowy. Produkty te charakteryzują się dużą skutecznością w leczeniu nawracających zakażeń cewki moczowej i pęcherza.

Właściwości antyadhezyjne związków chemicznych obecnych w owocach żurawiny zostały potwierdzone licznymi badaniami naukowymi przeprowadzonymi in vivo i in vitro przez wielu autorów. Biofilmy bakteryjne mogą powstawać w takich narządach, jak drogi moczowe, żołądek czy jama ustna. Ze względu na możliwość hamowania tworzenia biofilmów bakteryjnych, związki aktywne zawarte w soku żurawinowym mają duże znaczenie w stomatologii, w profilaktyce chorób zębów i przyzębia. Kluczową rolę w zmianach próchnicowych i stanach zapalnych dziąseł odgrywa bowiem płytka nazębna, którą stanowi nieustannie tworząca się, lepka i bezbarwna warstwa bakterii i węglowodanów. Jeżeli nie jest codziennie usuwana, może ulec mineralizacji, przekształcając się w kamień nazębny. Za tworzenie biofilmów w jamie ustnej odpowiadają głównie bakterie z rodzaju Streptococcus – Streptococcus mutans, Streptococcus sanguinis, Streptococcus salivarius, Streptococcus oralis, Streptococcus mitis, Streptococcus gordonii i Streptococcus sobrinus. Hamowanie agregacji i adhezji komórek bakteryjnych do powierzchni zębów, przez związki bioaktywne pochodzące z żurawiny, zostało potwierdzone licznymi badaniami. Już chwilowa ekspozycja na działanie 25% soku żurawinowego widocznie hamuje adhezję komórek bakteryjnych sześciu z siedmiu badanych szczepów bakterii z rodzaju Streptococcus. Wykazano też, że codzienne użytkowanie płynu z żurawiną przez okres sześciu tygodni wyraźnie zmniejszyło liczbę bakterii obecnych w jamie ustnej.

Najnowsze badania NIH (National Institutes of Heath) także dowodzą, że zawarta w żurawinie proantycyjanidyna aktywnie zapobiega powstawaniu płytki nazębnej, chroniąc tym samym przed próchnicą. Jeśli znajdziemy w sklepie pastę do zębów z żurawiną, nie wahajmy się więc jej kupić.

Zastosowanie żurawiny w gastroenterologii

Bakteria Helicobacter pylori to urzęsiona pałeczka, którą obarcza się odpowiedzialnością za powodowanie przewlekłego zapalenia błony śluzowej żołądka, wrzodów żołądka i dwunastnicy oraz niektórych typów nowotworów żołądka, w tym gruczolakoraka (adenocarcinoma). Zakażenia pałeczkami Helicobacter pylori spotykane są praktycznie na całym świecie i występują we wszystkich grupach wiekowych ludności. Szacuje się, że zakażenie dotyczy około 10% dzieci i około 40-50% populacji ludzi dorosłych w krajach rozwiniętych, a nawet do 90% ludzi dorosłych w krajach rozwijających się. Zanim jednak bakterie spowodują objawy chorobowe, muszą najpierw pokonać ochronną warstwę śluzową żołądka i ulec adherencji do komórek epitelialnych. Patogenne działanie Helicobacter pylori wiąże się z wytwarzaniem proteazy i lipazy, które uszkadzają komórki nabłonka. Bakterie produkują też ureazę, która katalizuje hydrolizę mocznika z wytworzeniem amoniaku, dzięki któremu dochodzi do zmiany pH środowiska i możliwości przeżycia pałeczek w niesprzyjających warunkach. W badaniach in vitro wykazano, że przy stężeniu 0,2 mg/ml związków wysokocząsteczkowych pochodzących z soku żurawinowego, adhezja 12 szczepów została zahamowana w 75%, inhibicja adhezji 7 szczepów wahała się w przedziale 35-74%, a zaledwie 3 szczepy były hamowane słabo. Związki bioaktywne zawarte w owocach żurawiny mogą być więc pomocne w profilaktyce choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy.

Żurawina działa wspomagając i stymulująco na przemianę materii. Ponadto zawarte w owocach związki biorą udział w detoksykacji organizmu, eliminując substancje szkodliwe. Jak wiadomo, usuwanie toksyn poprawia efektywność diet odchudzających. Wpływa także pozytywnie na funkcjonowanie naszego organizmu.

Nowotwory stanowią jedną z najgroźniejszych grup chorób trapiących ludzkość, a zapadalność na nie obejmuje wszystkie grupy wiekowe populacji. Naukowcy i lekarze nieustannie poszukują nowych substancji – zarówno naturalnych, jak i syntetycznych, które mogłyby być pomocne w leczeniu tej groźnej choroby, jak również w jej zapobieganiu. Jak się okazuje związki aktywne obecne w soku żurawinowym mogą znaleźć zastosowanie także w walce z chorobami nowotworowymi oraz w ich profilaktyce. Wyniki badań naukowych wskazują na antykancerogenną aktywność żurawiny, polegającą na hamowaniu wzrostu wielu nowotworowych linii komórkowych w wyniku działania czterech mechanizmów: poprzez zatrzymanie cyklu komórkowego, indukcję apoptozy (programowanej śmierci) komórek nowotworowych, hamowanie stanu zapalnego przez inhibicję cyklooksygenazy, a także redukcję ekspresji i inhibicję enzymu dekarboksylazy ornityny, którego aktywność zwiększona jest w tkankach nowotworu. Rak piersi jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet. W badaniach przeprowadzonych przez Sun i Liu wykazano, że ekstrakty otrzymane z owoców żurawiny hamują wzrost linii komórkowych raka piersi MCF-7 w zakresie dawek 2,5-30 mg/ml. Okazuje się, że żurawina może być pomocna także w leczeniu nowotworów typowych dla mężczyzn. Jak podaje Ferguson i wsp. związki bioaktywne żurawiny hamowały wzrost raka prostaty. Owoce żurawiny mogą być pomocne w leczeniu i profilaktyce nie tylko raka piersi czy prostaty, ale również innych równie groźnych i często spotykanych linii nowotworowych, takich jak rak jamy ustnej, jelita, płuc, czy białaczki. Z niektórych badań wynika, że żurawina podnosi nawet o ponad 120% poziom przeciwutleniaczy zapobiegających chorobom nowotworowym.

Starzenie się jest nieuniknionym procesem dotykającym wszystkie organizmy żywe, dlatego ciągle poszukiwane są metody, które mogłyby go spowolnić. Jak wiadomo starzenie z biologicznego punktu widzenia związane jest z utlenianiem substancji budulcowych żywego organizmu, np. białek. Wolne rodniki mogą przyspieszać procesy komórkowego utleniania i uszkodzenia tkanek, a co za tym idzie prowadzić do szybszego starzenia i pojawienia się wielu chorób, w tym nowotworów. Owoce żurawiny są bogatym źródłem antyoksydantów, dzięki czemu chronią przed działaniem wolnych rodników i starzeniem się organizmu.

Także w gabinetach kosmetycznych można poddać się zabiegom pielęgnacyjno – odżywczym na bazie żurawiny, skierowanym przede wszystkim do kobiet dojrzałych lub tych o przesuszonej, ziemistej cerze. Żurawina stanowi również składnik wielu kremów, masek i żelów o działaniu liftingującym.

Żurawina, podobnie jak czerwone wino, zawiera także duże ilości flawonoidów (antocyjany, flawonole, proantocyjanidyny) istotnych w profilaktyce chorób serca i układu krążenia. Spożywanie tych związków hamuje proces tworzenia zakrzepów i powoduje rozszerzanie naczyń krwionośnych poprawiając krążenie krwi, co zapobiega rozwojowi choroby wieńcowej. Owoce żurawiny mogą być również pomocne w profilaktyce chorób spowodowanych podwyższonym poziomem cholesterolu w surowicy krwi. Składniki soku żurawinowego zapobiegają indukowanemu przez miedź procesowi utleniania lipoprotein o małej gęstości LDL, dzięki czemu możliwości jego wykorzystania w profilaktyce chorób układu krążenia są obiecujące. Naukowcy przekonują, że regularne picie trzech szklanek soku z żurawiny dziennie podwyższa poziom „dobrego” cholesterolu we krwi o 10%, co z kolei zmniejsza ryzyko chorób serca o 40%.

Bioaktywne składniki soku żurawinowego mogą znaleźć zastosowanie także w chorobach wywoływanych przez grzyby. Działanie grzybobójcze soku z żurawiny zostało potwierdzone już w 1968 roku, kiedy Swartz i Medrek zbadali jego wpływ in vitro na różne typy grzybów. Zbadano wówczas grzyby powodujące choroby skóry, przy kwasowości podłoża doprowadzonej do wartości pH=5,6. Sok z żurawiny hamował wzrost badanych grzybów (oprócz Candida albicans).
Wynikami badań naukowych zostało potwierdzone również działanie bakteriobójcze, także w stosunku do bakterii patogennych w żywności. W badaniach Yee-Lean udowodniono bardzo szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego soku z żurawin. Do testu wykorzystano następujące szczepy bakterii: Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, Enterocooccus faecalis, Klebsiella pneumoniae, Proteus mirabilis, Salmonella enteritidis. Sok z żurawiny w różnym stopniu wykazał działanie hamujące na wszystkie spośród badanych drobnoustrojów. Powyższe wyniki dają nadzieję na wykorzystanie związków bioaktywnych żurawiny jako naturalnych konserwantów żywności.

Cudowne właściwości żurawiny mają zbawienne działanie dla naszych komórek mózgowych. Lekarze zapewniają, że roślina pozytywnie wpływa na spowolnienie procesu starzenia i obumierania szarych komórek, a tym samym wydatnie obniża ryzyko zapadania na choroby Alzheimera i Parkinsona. Okazało się też, że picie soku żurawinowego leczy jaskrę, a obecność witaminy P przynosi ulgę kobietom przechodzącym menopauzę, cierpiącym na dokuczliwe uderzenia gorąca czy zaczerwienienia skórne. Z medycyny ludowej znane są również właściwości przeciwgorączkowe, chłodzące, zmniejszające wydzielanie żółci, przeczyszczające, konserwujące i lekko ściągające żurawiny.

Żurawina i substancje aktywne zawarte w przetworach i suplementach żurawinowych wykazują wysoki poziom bezpieczeństwa w stosowaniu u pacjentów w różnych grupach wiekowych. Nie zaobserwowano działań ubocznych nawet u kobiet w ciąży i karmiących. W bardzo rzadkich przypadkach, u osób ze szczególną tendencją do tworzenia się kamieni nerkowych, zaleca się umiarkowane spożycie tych owoców. Leczenie zakażeń dróg moczowych sokiem z żurawiny lub suplementami zawierającymi ekstrakt z tych owoców, może być prowadzone również u chorych wymagających opieki paliatywnej, i jak wskazują wyniki badań, leczenie to daje dobre rezultaty. Spożywanie żurawin przez niemowlęta oraz małe dzieci powinno być ściśle kontrolowane, ze względu na możliwość wystąpienia dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Obserwacje poczynione dotychczas w testach z owocami żurawiny poddawanymi procesowi mrożenia i przechowywania przez okres kilku miesięcy aż do roku czasu wskazują, iż w ogólności antybakteryjne działanie ekstraktów żurawiny nie ulega zmianie lub nawet się potęguje, chociaż poziom fenoli ulega spadkowi.

Jak widać warto sięgnąć po soki z żurawiny, dżemy, herbaty, czy owoce kandyzowane. Bez wątpienia wyjdzie nam to na zdrowie.
Materiały: