Dieta na wrzody

3 czerwca 2011, dodał: dietetyk medyczny

Artykuł zewnętrzny

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – jaką stosować dietę?

Choroba wrzodowa żołądka i choroba wrzodowa dwunastnicy należą do jednych z najczęstszych chorób górnego odcinka przewodu pokarmowego. Zapadalność na obie te choroby w społeczeństwach rozwiniętych jest różna, przy czym znaczną przewagę ma choroba wrzodowa dwunastnicy. Podstawą zmian chorobowych powodujących dolegliwości i szereg powikłań jest ubytek błony śluzowej dwunastnicy lub żołądka. Zmiany te powstają na skutek działania kwasu solnego i pepsyny, podstawowych składników soku żołądkowego.

Wrzód to ubytek błony śluzowej żołądka obejmujący jej warstwę mięśniową, a najczęściej jeszcze głębsze jej warstwy.

Za przyczynę wrzodu trawiennego uznaje się zaburzenie równowagi pomiędzy czynnikami obrony śluzówkowej, a czynnikami agresji. Do czynników agresji zaliczamy m.in. kwas solny, pepsynę, Helicobacter pylori, niesteroidowe leki przeciwzapalne, stres. Czynniki obrony to m.in. ślina, czynniki wzrostu, pokarm, dwuwęglany wydzielane w żołądku, prostaglandyny.

Do wytworzenia ubytku („autostrawienia”) śluzówki dochodzi najczęściej w jednym miejscu (najczęściej na krzywiźnie mniejszej w żołądku i/bądź w opuszce dwunastnicy), w momencie przewagi czynników agresji.

W procesie rozwoju uszkodzeń prowadzących do powstania wrzodu w górnym odcinku przewodu pokarmowego, tj. w rejonie działania kwasu solnego biorą też udział:

• genetycznie uwarunkowane defekty tkankowe

• czynniki stresowe rozstrajające regulację psychonerwową, regulację hormonalną, prowadzące do zaburzeń krążeniowych, motorycznych i in.,

• czynniki toksyczne powstające w wyniku zdekompensowanych chorób metabolicznych, ale również toksyn egzogennych wprowadzonych do żołądka (chemikalia, leki wrzodotwórcze, niektóre używki) oraz urazy mechaniczne takie jak odleżyna od ciała obcego,

• należy tu także wspomnieć o wrzodach spotykanych u ludzi starszych, którym przypisuje się tło niedokrwienne.

• istnieją też czynniki wrzodotwórcze zależne od człowieka, np. zbyt długie przerwy między posiłkami, nadużywanie przypraw, potraw lub używek sokopędnych, palenie tytoniu, stresorodny styl życia

• czynniki bakteryjne – Helicobacter pylori

Uwaga! Wrzód żołądka, przypominający swym wyglądem klasyczny wrzód trawienny, może być wrzodem rakowym w przeciwieństwie do wrzodów umiejscowionych w dwunastnicy, gdzie praktycznie nowotwory nie występują.

Do czynników sprzyjających Helicobacter pylori należą: urodzenie w kraju o niskim dochodzie na głowę mieszkańca, niski poziom socjoekonomiczny, życie w warunkach przeludnienia, rodzina wielodzietna • obecność w domu małych dzieci, brak odpowiednich warunków sanitarnych, picie nie przegotowanej wody, spożywanie nie mytych pokarmów, kontakt z treścią żołądkową osób zakażonych.

Drobnoustrój ten lokalizuje się pod warstwą śluzu i wytwarza ureazę, która katalizuje powstawanie amoniaku z mocznika, a amoniak znajdujący się w bezpośrednim kontakcie z komórką neutralizuje kwaśny sok żołądkowy – dzięki czemu bakteria może przebywać w kwaśnym pH żołądka. Wytwarzany w tym procesie amoniak wywołuje również zmiany w nabłonku. Dochodzi do uszkodzenia komórek produkujących śluz, co wywołuje zapalenie.

Helicobacter pylori jest wrażliwy na kwasy żółciowe. Istnieje hipoteza, że witamina C może hamować aktywność ureazową Helicobacter pylori, a zatem ograniczać jego kolonizację w żołądku. Naukowcy z Howard Hughes Medical Institute i University of Michigan pod kierunkiem Juanity L. Merchani wykazali, że nie tylko znana ze swoich chorobotwórczych właściwości Helicobacter pylori, ale i wiele innych bakterii może powodować stany zapalne żołądka i wrzody, prowadzące z czasem do zmian rakowych. Zmiany są powodowane raczej przez rozrost bakterii niż wydzielanie kwasu solnego. Na początku prowadzono doświadczenia na myszach, genetycznie pozbawionych możliwości wydzielania gastryny. (Gastryna jest hormonem pobudzającym wydzielanie kwasu solnego). Sądzono, że to gastryna zajmuje centralne miejsce wśród przyczyn wrzodów żołądka, gdyż jej poziom rośnie przy tej chorobie. Okazało się, że choć żołądki zmodyfikowanych genetycznie zwierząt prawie nie wydzielały kwasu, rozwijały się w nich wrzody i roiło się od bakterii. Nie udało się jednak zarazić ich bakteriami Helicobacter pylori, powszechnie uważanymi za przyczynę wrzodów. Gdy myszom podano antybiotyki, bakterie zginęły, a stan zapalny ustąpił.

Diagnostyka

Podstawowymi badaniami w diagnozowaniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy są: • Badanie radiologiczne (kontrast) • Badanie gastroskopowe (wycinek do badania histopatologicznego).

Osoby z grupy ryzyka, to:

• Osoby powyżej 45 roku życia

• Każdy chory poniżej 45 roku życia z dodatnim nieinwazyjnym testem w kierunku H. pylori (test oddechowy, badanie serologiczne)

• Osoby z wywiadem rodzinnym obciążonym rakiem żołądka i chorobą wrzodową żołądka

• Osoby z wrzodem żołądka w wywiadzie

• Palpacyjnie stwierdzany opór w nadbrzuszu

• Osoby z nasilonymi objawami dyspeptycznymi

• Osoby ze znaczną utratą wagi bez uzasadnionej przyczyny

• Osoby z dysfagią i/lub odynofagią

• Osoby, u których występują uporczywe wymioty

• Osoby z niedokrwistością

• Osoby zgłaszające krwawienia z przewodu pokarmowego (smoliste stolce, krwiste wymioty)

• Leczenie NLPZ

• Podejrzany wynik rtg

• Silny ból w nadbrzuszu wymagający interwencji lekarza

• Przebyty zabieg operacyjny żołądka

Już na podstawie wywiadu można w przybliżeniu określić czy mamy do czynienia z wrzodem dwunastnicy czy żołądka. Głównymi dolegliwościami są bóle, najczęściej tępe, niekiedy gniotące, piekące. Nierzadko połączone z szeregiem dolegliwości dyspeptycznych jak zgaga, odbijania, nieregularne wypróżnienia czy nudności.

Cierpiący z powodu wrzodu dwunastnicy zgłasza bóle w kilka godzin po posiłku. Są to tzw. „bóle głodowe”, niejednokrotnie nocne, częstokroć ustępujące lub znacznie zmniejszające się po spożyciu niewielkiej ilości łatwo strawnego pokarmu – chorzy lepiej czują się najedzeni. Ta potrzeba częstego przyjmowania pokarmu, często powoduje bagatelizowanie objawów i nie zasięganie porady u lekarza. Jest też przyczyną nadwagi czy otyłości u pacjentów.

Odwrotnie ma się sprawa w przypadku wrzodów żołądka, kiedy to chorzy odczuwają dolegliwości zazwyczaj już w chwilę po spożyciu posiłku i odruchowo unikają jedzenia – chorzy lepiej czują się głodni. W związku z tym są to przeważnie ludzie szczupli lub wręcz wychudzeni.

Systematyczne pogłębianie się wrzodu może postępować aż do zupełnego zniszczenia, czyli przedziurawienia ściany żołądka lub dwunastnicy na całej ich grubości. Jest to inaczej perforacja wrzodu, czemu może towarzyszyć krwotok. Pęknięcie wrzodów jest najczęstszą przyczyną zgonów w chorobie wrzodowej. Wrzody mogą również okresowo krwawić samoistnie, co w razie przedłużającego się krwawienia może prowadzić nawet do anemii.

W przypadku wrzodu nie powikłanego leczenie farmakologiczne można podzielić na:

1. antysekrecyjne (zmniejszające wydzielanie żołądkowe).

2. antybakteryjne

3. leczenie wspomagające np. lekami zobojętniającymi kwas solny i in.

Zdaniem uczonych, długotrwałe leczenie pacjentów lekami hamującymi wydzielanie kwasu solnego w żołądk sprzyja rakowi. Pod wpływem takiego leczenia wnętrze żołądka przyjmuje odczyn bardziej zasadowy, co wprawdzie hamuje rozwój H. pylori, która jest odporna na kwasy za to sprzyja innym bakteriom. Mogą się wtedy mnożyć Lactobacillus, Enterobacter, Staphylococcus czy Propionibacterium. Zadaniem wydzielanego w żołądku kwasu solnego jest właśnie uniemożliwianie im wzrostu.

Leczenie dietetyczne

Jedynie na początku choroby, przy bardzo silnych i bolesnych objawach zaleca się restrykcyjne ograniczenia spożywanych pokarmów. Stosuje się wtedy dietę niedoborową, zarówno pod względem energetycznym jak i zawartości składników odżywczych. Z tego powodu dieta ta może być stosowana tylko przez kilka dni. Wyklucza się mięsa, ryby, sery, ziemniaki, warzywa i owoce.

W bezobjawowym stadium choroby praktycznie nie ma ograniczeń w stosowaniu diety. Pacjenci dopasowują sobie wg upodobań skład diety z zastrzeżeniem pewnego ograniczenia pokarmów zbyt ciężkostrawnych czy pikantnych (sokopędnych) oraz zbyt obfitych. Nie zaleca się też spożywania posiłków w pośpiechu. Poleca się natomiast spożywanie posiłków w mniejszej objętości i w krótszych odstępach czasu. Bardzo dobre efekty lecznicze można uzyskać poprzez leczenie sanatoryjne.

Witamina C jako wymiatacz wolnych rodników hamuje szkodliwe reakcje utleniania i przeciwdziała wytwarzaniu związków mutagennych, uszkadzających DNA w tkankach żołądka i dwunastnicy. Jej obecność zmniejsza lub nawet uniemożliwia powstawanie rakotwórczych nitrozoamin. Do znacznego spadku zawartości witaminy C zarówno w błonie śluzowej żołądka jak i soku żołądkowym dochodzi w przewlekłym zapaleniu błony śluzowej żołądka, w aktywnym zapaleniu żołądka oraz w zaniku błony śluzowej żołądka. Stężenie witaminy C w soku żołądkowym jest również znacząco niższe w przypadku infekcji Helicobacter pylori.

Na podstawie ostatnich badań okazało się, że także zielona herbata zapobiega chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Zawiera, bowiem, polifenole, które mają właściwości przeciwbakteryjne, jak się obecnie uważa, działają one również na H. pylori odpowiedzialną za powstanie choroby wrzodowej. Prawdopodobnie katechiny, znajdujące się też w zielonej i czarnej herbacie, oraz w herbacie ulung pozwalają neutralizować działanie kwasów żołądkowych. W badaniach przeprowadzonych na myszach okazało się, że mocna herbata może nawet całkowicie wyleczyć wrzody.

Medycyna ludowa

2 kg ziemniaków ugotować i następnie obrać z łupiny. Łupinę rozdrobnić i rozgotować w wodzie po ziemniakach, ok. 20 minut. Łupiny odcedzić, a wodę pić 3 razy dziennie: na czczo, w południe, przed snem. Wrzody po jakimś czasie znikną.

Kuracja kapustna: 5 razy dziennie należy pić napój złożony z 10-20 dag soku z kapusty (kapusta o wadze 1 kg) i 5 dag soku z selera. Leczenie trwa 6–9 dni. Sok jako dawkę leczniczą należy pić 5 szklanek dziennie w równych odstępach czasu. Chorym na tarczycę zaleca się herbatkę z pokrzywy zamiast soku z kapusty. 3 razy dziennie przez 1 tydzień.

Justyna Marszałkowska-Jakubik, dietetyk medyczny www.e-prolinea.pl