SPA – terapia w leczeniu łuszczycy

SPA-terapia jest szeroko stosowaną na świecie holistyczną metodą leczenia. Wykorzystuje właściwości lecznicze zasobów naturalnych: wody, powietrza, światła słonecznego, temperatury, wilgotności i ciśnienia. Obok zabiegów terapeutycznych dobranych do stanu klinicznego chorych oferuje wyciszenie i odreagowanie stresów, co korzystnie wpływa na wyniki leczenia. Stanowi bezpieczną i skuteczną alternatywę dla farmakologicznych metod terapii.
Zabiegi SPA-terapii obejmują:

1. leczenie światłem słonecznym (helioterapia),

2. zastosowanie wody morskiej (talasoterapia)

3. zastosowanie wód leczniczych o określonych właściwościach fizycznych, termicznych i biologicznych (balneoterapia),

4. leczenie przy użyciu błota (peloterapia)

5. przy jednoczesnym wykorzystaniu właściwości atmosfery, temperatury, wilgotności, ciśnienia i promieniowania słonecznego (klimatoterapia).

Wymienione metody SPA-terapii mogą być wykorzystywane w leczeniu chorób skóry osobno lub w różnych kombinacjach, także z konwencjonalnymi preparatami miejscowymi, jednak zwykle bez leczenia systemowego.

Mianem wody leczniczej określa się wodę podziemną, bez zanieczyszczeń bakteriologicznych, o niewielkich wahaniach składu chemicznego i właściwości fizycznych oraz o właściwościach leczniczych potwierdzonych badaniami klinicznymi. Wody lecznicze w porównaniu ze zwykłą wodą gospodarczą zawierają więcej składników mineralnych lub składniki swoiste, którym zawdzięczają szczególne właściwości farmakodynamiczne, a temperatura w miejscu ich wypływu czy pobierania jest wyższa. Zależnie od składu chemicznego, temperatury, właściwości fizycznych i mechanizmu działania wody lecznicze można sklasyfikować jako chlorkowo-sodowe, siarczkowo-siarkowodorowe, radoczynne itp. oraz hipotoniczne, izotoniczne, hipertoniczne lub też na chłodne (< 20°C), hipotermalne (20–30°C), termalne (30–40°C) i hipertermalne (> 40°C). Z uwagi na koncentrację zawartych minerałów wody te można podzielić na oligomineralne (< 0,2 g/l), o średniej zawartości minerałów (0,2–1,0 g/l) i bogate w składniki mineralne (> 1 g/l). Mechanizmy działania wód leczniczych obejmują efekty chemiczne, termiczne, mechaniczne i immunomodulacyjne.

W lecznictwie dermatologicznym SPA-terapię wykorzystuje się w leczeniu łuszczycy, atopowego zapalenia skóry i bielactwa. Wśród innych chorób, w terapii których stosuje się zasoby naturalne, wymienia się: trądzik pospolity, wyprysk potnicowy, liszaj płaski, rybią łuskę zwykłą, świąd, trądzik różowaty, wczesne stadia ziarniniaka grzybiastego, łupież czerwony mieszkowy, pokrzywkę barwnikową, obumieranie tłuszczowate, twardzinę skórną ograniczoną, łysienie plackowate, liszaj twardzinowy i zanikowy oraz ziarniniak obrączkowaty.

Do bezwzględnych przeciwwskazań do SPA-terapii zalicza się:

1. brak współpracy pacjenta,

2. ostre choroby infekcyjne,

3. nadciśnienie tętnicze,

4. niedokrwienie mięśnia sercowego,

5. gruźlicę i nowotwory.

Natomiast do przeciwwskazań względnych należą przede wszystkim: ciąża, zaburzenia czynności tarczycy, zaburzenia rytmu serca, zakrzepowe zapalenie żył, żylakowatość, przewlekłe zapalenie wątroby, kłębuszkowe zapalenie nerek, choroba Addisona, fotodermatozy, toczeń rumieniowaty, rak podstawnokomórkowy skóry, pęcherzyca, pemfigoid oraz zakażenia wirusem Herpes. Rzadko obserwuje się działania niepożądane SPA-terapii zarówno ostre, wczesne, przewlekłe, jak i późne. Najczęściej stwierdza się wystąpienie oparzeń i reakcje fotonadwrażliwości. Wyjątkowo rzadko pojawiają się zaburzenia narządowe, np. zaburzenia czynności tarczycy.

SPA-terapia jest najstarszym sposobem leczenia łuszczycy. Zastosowanie naturalnych metod terapii dotyczy wszystkich typów łuszczycy, z wyjątkiem uogólnionej łuszczycy krostkowej. Efekt terapeutyczny stanowi wypadkową działania wody morskiej, klimatu, wód termalnych, piasku, błota i światła słonecznego. Mechanizmy ich działania nie zostały ostatecznie wyjaśnione. Na szczególną uwagę zasługuje zastosowanie balneoterapii. W większości przypadków łuszczycy leczonej kąpielami obserwuje się cofnięcie zmian tkankowych w badaniu histopatologicznym wycinków skóry (zanik parakeratozy, pojawienie się warstwy ziarnistej i ustępowanie cech zapalenia, zmniejszenie nacieków komórkowych). Najczęściej stosuje się kąpiele chlorkowo-sodowe, siarczkowo-siarkowodorowe i radoczynne. Siarka poprzez interakcje z cysteiną i produktami jej katabolizmu wykazuje działanie przeciwzapalne, keratolityczne, keratoplastyczne i przeciwświądowe, a w wyniku oddziaływania z wolnymi rodnikami w głębszych warstwach naskórka również przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Magnez utrzymuje właściwą równowagę między aktywnością cyklazy adenylanowej i cyklazy guanylowej, zwalnia aktywność enzymu 5-lipooksygenazy, hamuje syntezę niektórych poliamin związanych z rozwojem zmian łuszczycowych oraz wykazuje działanie antykancerogenne i wazodylatacyjne. W surowicy chorych na łuszczycę zaobserwowano tendencję do zmniejszania się stężenia magnezu, co może powodować nadpobudliwość neurologiczną i skłonność do stresów. Jony wapnia, bromków i potasu mają podobne działanie, jak jony magnezu, a jony kadmu są zaangażowane w regulację genową i drogi przesyłania sygnałów komórkowych. Selen w małych dawkach wspomaga syntezę DNA i wzrost komórek, stanowi ochronę przed promieniowaniem UVA i UVB i ma działanie przeciwzapalne. Natomiast stymulacja cieplna powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, poprawę przepływu krwi w tkankach i obniżenie ciśnienia tętniczego. Ciepło wzmaga wytwarzanie noradrenaliny, kortyzolu, hormonu wzrostu oraz proopiomelanokortyny, która jest prekursorem różnych endorfin. Hipertermia wywołuje efekt immunosupresyjny i przeciwzapalny, modyfikując funkcje granulocytów, eozynofili i limfocytów T. Jednocześnie ciśnienie hydrostatyczne, głównie podczas hydromasaży i pryszniców wysokociśnieniowych, korzystnie wpływa na napięcie mięśniowe, ruchomość stawów i nasilenie bólu. Wody lecznicze wypłukują z naskórka czynniki prozapalne i chemotaktyczne (cytokiny i elastazę), potęgują miejscowy i ogólny efekt immunosupresyjny promieniowania ultrafioletowego oraz wykazują działanie immunomodulujące poprzez modyfikację funkcji limfocytów T, komórek Langerhansa i hamowanie wydzielania niektórych cytokin. Talasoterapia wywiera również korzystny efekt na profil lipidowy, co stwierdzono podczas badań pacjentów z hiperlipidemią w ośrodku nad Morzem Czarnym (poprawa u 28,4%). Zaobserwowano również zdecydowaną poprawę stanu psychicznego.

Badania jakości życia pacjentów z łuszczycą korzystających z różnych form SPA-terapii wykazały, że najbardziej skuteczne okazuje się jednoczesne stosowanie kąpieli i fototerapii. W przeprowadzonym w 2001 roku na południu Francji (Salies de Bearn) badaniu klinicznym z randomizacją wykazano istotne znaczenie naświetlań UVB (311 nm) w redukcji PASI (64%). Trzytygodniowa balneoterapia pozwoliła na redukcję PASI o 29%, a obie metody jednocześnie – o 55%. Badania przeprowadzone nad Morzem Martwym również potwierdzły główną rolę helioterapii w leczeniu łuszczycy oraz zjawisko zwiększania wrażliwości na promieniowanie słoneczne przez kąpiele w słonej wodzie. Wyniki badania Halevy’ego i wsp. wykazały natomiast lepsze efekty przy zastosowaniu wody morskiej z Morza Martwego od zwykłych kąpieli solankowych. Natomiast w badaniach przeprowadzonych w ośrodku islandzkim (Błękitna Laguna) wykazano większą efektywność balneofototerapii polegającej na kąpielach w wodach termalnych i naświetlaniu UVB w stosunku do fototerapii (naświetlania UVB) i leczenia wyłącznie kąpielami.

Najbardziej znanym miejscem na świecie o unikalnych zasobach naturalnych jest Morze Martwe, położone 418 m p.p.m., charakteryzujące się dużym stężeniem soli (chlorek magnezu, wapnia, sodu, potasu, siarczek wapnia, bromki; całkowite stężenie minerałów 33% w porównaniu z oceanem 3%) i unikalnym spektrum promieniowania ultrafioletowego, docierającego do powierzchni Ziemi poprzez powietrze atmosferyczne o dużej wilgotności. Pacjenci leczeni nad Morzem Czarnym także korzystają z kombinacji trzech czynników klimatycznych: światła słonecznego, wody morskiej i powietrza wolnego od alergenów. Pozostałe ośrodki znane na świecie z prowadzonej klimatoterapii to: Kangal (Turcja), Błękitna Laguna (Islandia), ośrodki w Południowej Europie – we Francji, Hiszpanii, Włoszech, Europie Środkowej i Wschodniej – Busko-Zdrój, Lądek-Zdrój (Polska), Jagoda, Kjustendil, Marikostinowo (Bułgaria), Prolom Banja (Serbia). Opisuje się również pozytywne efekty leczenia chorób skóry w ośrodkach w Chorwacji, Azerbejdżanie, USA i Argentynie.