Samokontrola piersi – jak samemu badać piersi, prawidłowe samobadanie

Rak gruczołu piersiowego (rak sutka) jest chorobą społeczeństw wysoce cywilizowanych o dobrych warunkach bytowych. Polska należy do grupy krajów o tzw. średniej zachorowalności na raka sutka. Jest to jednak najczęściej występujący nowotwór u kobiet w Polsce. Najbardziej narażone na zachorowanie na raka sutka są kobiety w wieku między 30-tym a 70-tym rokiem życia. Szczyt zachorowań przypada na okres 50-60 lat. Kobiety, które nie rodziły, które zaczęły wcześnie miesiączkować i późno zakończyły cykl miesiączkowy, nie karmiły dzieci piersią, przez wiele lat chorowały na zwyrodnieniowe choroby gruczołu piersiowego lub pochodzące z rodzin, w których występował rak sutka (matka, siostry), należą do grupy o zwiększonym narażeniu na zachorowanie. Rozwój raka sutka może trwać parę lat, zanim stwierdzi się objawy kliniczne i zanim osiągnie on rozmiary wyczuwalnego guzka. Istnieje ścisła zależność między rozmiarem, guza, częstością występowania przerzutów, a odsetkiem wyleczeń. Im guzek jest mniejszy, tym rzadziej występują przerzuty, a odsetek wyleczeń jest większy. Możliwość wyleczenia raka sutka jest wyraźnie uzależniona od wczesnego rozpoznania choroby.

Odpowiednio prowadzona profilaktyka pozwala więc na wczesne wykrycie guza i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Dlatego zasady samobadania piersi powinna znać każda kobieta, a każda kobieta po 20-tym roku życia powinna wykonywać badania własnych piersi. System samobadania rozpowszechniony jest w wielu krajach. Również w Polsce wydane zostały odpowiednie ulotki informujące o sposobie wykonania takiego badania.
Badając swoje piersi po pewnym czasie tak dobrze znana jest ich budowa, że jakakolwiek zmiana może być łatwo rozpoznawalna. Używając palców można rozpoznać zmiany wielkości grochu. Badanie powinno być przeprowadzane co miesiąc, najlepiej zawsze po miesiączce, żeby wykluczyć nadwrażliwość brodawek i bolesność piersi. Kobiety, które już nie miesiączkują powinny wybrać jakąś stałą datę w miesiącu. Warunkiem dobrze wykonanego badania jest przeglądnie się w lustrze odpowiedniej wielkości, takim, które obejmie nie tylko twarz, ale sylwetkę co najmniej do pasa. Lustro ponadto powinno być zainstalowane na stałe do ściany. Oglądanie piersi z lusterkiem w ręku nie ma sensu.

1) oglądania stanu piersi
2) badania dotykowego – palpacji.
Badanie powinno objąć:
1) badanie skóry piersi
2) badanie otoczki i brodawki oraz miąższu piersi
3) badanie pachy.
W każdej pozycji oceniamy kształt i symetrię całych piersi oraz dołów pachowych. Należy zwrócić uwagę na kształt, wielkość piersi, ich ułożenie (niskie, wysokie) i konsystencję. Należy sprawdzić, czy obie piersi są symetryczne (niekiedy zresztą prawa pierś jest nieco większa, u osób pra¬woręcznych jest to objaw fizjologiczny).  Następnie należy obejrzeć skórę, zwracając uwagę na rozstępy, przebarwienia, włosy. Należy oglądać piersi również z rękami opuszczonymi na biodrach oraz podniesionymi w górę. Kolejnym etapem jest ocena otoczek brodawkowych, ich kształtu i wielkości oraz ocena brodawek (uciśnij lekko każdy z sutków i sprawdź czy nie ma wydzieliny). Badanie dotykiem polega na samodzielnym przeprowadzaniu przez kobietę badania obu gruczołów piersiowych. W czasie samobadania należy dotykać skóry piersi całą długością palców, a badać opuszkami palców. Przed rozpoczęciem badania koniecznie należy pamiętać, że pierś w dotyku powinna mieć konsystencję (strukturę) rozluźnionego pośladka, torbiel piersi przypomina konsystencją i sprężystością gałkę oczną, zaś guzek piersi z ograniczoną ruchomością skóry nad nim przypomina chrząstki nosa. Prawidłowy sutek ma budowę gruczołową, niekiedy wyczuwa się zraziki i tkankę tłuszczową.

W badaniu palpacyjnym należy posługiwać się metodą kwadratów lub tarczy zegara. W metodzie kwadrantów pierś dzielimy na 4 kwadranty przeprowadzając dwie linie krzyżujące się na brodawce: poziomą i pionową. W ten sposób powstają cztery kwadranty: dwa zewnętrzne i dwa wewnętrzne. Ponadto osobno wyróżniamy brodawkę, otoczkę oraz ogon Spence’a – czyli „wypustkę dopachową” kwadrantu głównego zewnętrznego, usytuowaną w pobliżu dolnego piętra pachy. W metodzie zegara stwierdzoną zmianę określamy numerem godziny, tak jakby tarcza zegara była położona na danej piersi (np. godz. 2 na prawej piersi równa się usytuowaniu zmiany na godz. 10 w lewej piersi). Badanie wykonane jest poprawnie jeśli obejmuje prostokątne pole położone pomiędzy obojczykiem, a dolną linią biustu oraz pomiędzy linią przechodzącą przez środek mostka i linią przechodzącą przez środek pachy do biodra. Badanie prawej piersi wykonuje się lewą ręką trzymając dłoń równolegle do powierzchni skóry.

1) Ruchy w kształcie koncentrycznych okręgów. Badanie rozpoczyna się od zatoczenia największego koła po obwodzie piersi, wykonując przy tym małe kółka prostopadle do kierunku ruchu i przesuwając się ruchem spiralnym zgodnie z ruchem wskazówek zegara aż do brodawki. Nad każdym miniobszarem należy wykonać trzy okrążenia, nasilając stopniowo nacisk: od słabego, mającego na celu wykrycie zmiany położonej powierzchownie, przez umiarkowany wykrywający zmiany położonej w warstwie pośredniej, do mocnego docierającego do warstw gruczołu piersiowego położonych przy ścianie klatki piersiowej.
2) Ruchy promieniste. Należy podzielić pierś podobnie do tarczy zegara i przesuwać dłoń od brodawki w kierunku godziny 12, a następnie 1, 2, 3 itd., zataczając niewielkie koła aż zostanie zbadana cała pierś.
3) Ruchy góra – dół. Pierś dzielimy na wąskie pionowe paski, a następnie kieruje się ruch ręki na przemian do góry i do dołu zataczając małe koła. Powtarzając ten manewr pokrywamy w ten sposób całą powierzchnię badanego gruczołu.

Badanie palpacyjne okolicy nadobojczykowej oraz okolicy pachowej w poszukiwaniu powiększonych węzłów chłonnych jest integralną częścią badania i nie powinno być pominięte. Należy sprawdzić pachę, a następnie dołki nadobojczykowe w poszukiwaniu powiększonych węzłów chłonnych. Badając pachę pamiętajmy, że znajdują się tam trzy piętra węzłów chłonnych – dolne, środkowe i górne, dlatego też należy dokładnie zbadać cały tzw. dół pachowy, a w razie niepewności powinniśmy skonsultować się z lekarzem.

1) guzek lub zgrubienie w obrębie piersi lub pod pachą, które nie znika po miesiączce i nie reaguje na zmiany hormonalne cyklu menstruacyjnego
2) krwisty lub przezroczysty wyciek z brodawki sutkowej
3) zmiany kształtu lub zarysu brodawki, a także zmiany w wyglądzie brodawek, takie jak np. zaczerwienienia, strupki, wciągnięcia, łuszczenia naskórka
4) zaczerwienienie lub obrzęk piersi
5) pojawienie się na piersi skóry przypominającej skórkę pomarańczy oraz zmiany w kolorze lub strukturze skóry,
6) zmiana kształtu piersi także zmiany wielkości lub kształtu jednej z piersi
7) owrzodzenie, dołki, zaciągnięcia brodawki bądź skóry na piersi
8) bardziej niż dotychczas widoczne przez skórę naczynia żylne
W przypadku wykrycia guzka niezbędne jest zbadanie odpowiedniego fragmentu drugiej piersi. Jeżeli podobna zmiana występuje w drugiej piersi to zazwyczaj nie jest ona groźna, choć wymaga konsultacji lekarza. W pozostałych trzeba skontaktować się z lekarzem.

Mammografia to nic innego, jak prześwietlenie za pomocą promieni Roentgena (promieni X). Jest to najbardziej czułe badanie ze wszystkich obecnie dostępnych. Pozwala na wykrycie guzków o średnicy zaledwie 3 mm, a więc tak małych, jak ziarnko pieprzu. Mammografy cyfrowe pozwalają rozpoznać zmiany wielkości 1 mm. W obu przypadkach badanie przeprowadza się w ten sam sposób. Różnica polega na tym, że obraz z aparatu cyfrowego pojawia się na ekranie monitora, a nie na kliszy fotograficznej. Można go dowolnie powiększyć, oglądać pod różnymi kątami i w wybranych fragmentach. Ponieważ pozostaje w pamięci komputera, łatwo porównać wyniki uzyskane w różnym czasie. Badanie to polega na umieszczeniu badanej piersi między podstawką z kasetą rentgenowską, a plastikową płytą kompresyjną. U większości kobiet badanie powoduje tylko niewielki dyskomfort. Wykonywanie badań mammograficznych jest wskazane corocznie u kobiet powyżej 40 roku życia. Kobiety spokrewnione z chorą na raka piersi – matki, siostry, córki powinny badanie to wykonać co roku od 35 roku życia. Drugie badanie, ultrasonografia, oddaje nieocenione wręcz usługi, gdy trzeba ostatecznie rozstrzygnąć, czy wykryty innymi metodami guzek jest niegroźną torbielą, łagodnym gruczolakiem, czy może rakiem. Urządzenie, którym wykonuje się badanie, wykorzystuje fakt, że tkanki o innej gęstości różnie odbijają fale dźwiękowe. Odbite sygnały lekarz ogląda na monitorze. Leżącej pacjentce lekarz smaruje piersi żelem, który ułatwia przewodzenie sygnałów. Następnie przykłada do każdej piersi głowicę aparatu i centymetr po centymetrze ogląda na monitorze tkankę. Badanie pozwala wykryć zmiany wielkości ok. 5 mm. USG piersi zaleca się wykonywać u kobiet poniżej 35-40 roku życia jako element diagnostyki uzupełniającej badanie piersi przez lekarza. Także u starszych kobiet, których piersi zawierają dużo tkanki gruczołowej lub włóknistej (np. zwyrodnienie włóknisto-torbielowate Mastopathia fibroso-cystica) ultrasonografia powinna być wykonana jako badanie uzupełniające do mammografii. W tych przypadkach sama mammografia może nie być diagnostyczna, tzn. guz nowotworowy może nie być widoczny. W przypadku opisanych powyżej zmian może zdarzać się tak w 50% przypadków. Gdy wynik USG lub mammografii niepokoi lekarza, kieruje pacjentkę na biopsję. Przed biopsją okolica guzka jest miejscowo znieczulana, a mały wycinek tkanki pobrany i zbadany za pomocą mikroskopu. Gdy stwierdza się wyciek z sutka, zwłaszcza wyciek krwisty, któremu nie towarzyszą zmiany zapalne wykonywana jest galaktografia. Jest to mammografia kontrastowa polegająca na podaniu kontrastu do przewodów wydzielniczych gruczołu sutkowego w celu uwidocznienia zmian w przewodach mlecznych.  Współczesna onkologia posługuje się też metodami wczesnego wykrywania tzw. subklinicznych, minimalnych zmian w sutku za pomocą termografii, tj. badania porównawczego rozkładu temperatur na powierzchni piersi lub kseromammografii polegającej na uwidocznieniu zmian w gruczole piersiowym za pomocą odpowiednich zdjęć radiologicznych.

Kluczem do zachowania zdrowia piersi oraz całego organizmu są więc bezwzględnie badania profilaktyczne. Wczesna diagnoza jest daje wysokie szanse na wyleczenie.

1) samodzielnym badaniu piersi każdego miesiąca
2) wykonywaniu USG po trzydziestym roku życia (w tym wieku piersi są najjędrniejsze, w związku z czym ciężko wykryć zmiany w ich budowie)
3) badaniu piersi przez lekarza co najmniej raz na trzy lata przez kobiety poniżej 40 roku życia, i corocznie u starszych
4) wykonywaniu badań mammograficznych corocznie u kobiet powyżej 40 roku życia, a żeby piersi nie straciły jędrności, warto także w tym okresie kilka razy w tygodniu ćwiczyć i wcierać regularnie krem nawilżający.