Olej rzepakowy – złoto z polskich pól czy chemiczny wróg zdrowia? Fakty, mity i naukowe dowody

Olej rzepakowy od lat dzieli opinię publiczną. Jedni nazywają go „oliwą północy” i zachwalają jego profil tłuszczowy, inni widzą w nim produkt przetworzony, niemal przemysłowy, który rzekomo szkodzi zdrowiu. Prawda, jak zwykle, leży pośrodku – choć bliżej nauki niż teorii spiskowych.

Skąd wzięła się zła sława rzepaku?

Korzenie nieufności wobec oleju rzepakowego sięgają lat 70. XX wieku. Wówczas w dawnych odmianach rzepaku wykryto wysokie stężenie kwasu erukowego, który w nadmiarze mógł uszkadzać mięsień sercowy u zwierząt laboratoryjnych. To odkrycie na lata zapisało się w świadomości konsumentów.

Warto jednak jasno powiedzieć: dzisiejszy olej rzepakowy nie ma nic wspólnego z tamtym produktem. Od ponad 30 lat w Unii Europejskiej uprawia się wyłącznie odmiany tzw. double zero (bezerukowe i bezglukozynolanowe). Współczesny olej rzepakowy jest bezpieczny i nie zawiera substancji toksycznych w ilościach mogących szkodzić człowiekowi.

Mimo to w sieci wciąż krążą teorie sugerujące, że „rafinowany rzepak” jest efektem chemicznej obróbki i dlatego nie może być zdrowy. Faktycznie – proces rafinacji usuwa część witamin, ale jednocześnie eliminuje metale ciężkie i resztki pestycydów, które mogą znajdować się w surowym oleju. W rezultacie produkt końcowy jest oczyszczony i bezpieczny, choć mniej wartościowy pod względem odżywczym niż jego wersja tłoczona na zimno.

Co mówią badania naukowe

Współczesne analizy biochemiczne nie pozostawiają wątpliwości – olej rzepakowy ma jeden z najlepszych profili kwasów tłuszczowych spośród olejów roślinnych.

• Zawiera dużo kwasów omega-9 (jednonienasyconych), które wspierają układ krążenia.

• Ma korzystny stosunek omega-6 do omega-3 (ok. 2:1), co pomaga utrzymać równowagę lipidową i łagodzi stany zapalne.

• Zawiera kwas alfa-linolenowy (ALA) – ten sam, który znajdziemy w siemieniu lnianym i tłustych rybach morskich.

Badania prowadzone m.in. przez European Food Safety Authority (EFSA) i Harvard T.H. Chan School of Public Health wykazały, że spożywanie oleju rzepakowego zamiast tłuszczów nasyconych może obniżyć poziom cholesterolu LDL o 5–10%, a tym samym zmniejszyć ryzyko chorób serca.

W 2022 roku opublikowano również metaanalizę w Journal of the American College of Nutrition, z której wynika, że dieta zawierająca umiarkowane ilości oleju rzepakowego wspiera kontrolę poziomu glukozy we krwi i może sprzyjać profilaktyce cukrzycy typu 2.

Tłoczony na zimno czy rafinowany? Oto różnica

To właśnie tutaj kryje się klucz do zdrowego wyboru. Olej tłoczony na zimno to produkt minimalnie przetworzony, zachowujący naturalne fitosterole, polifenole i witaminę E – potężny antyoksydant chroniący komórki przed starzeniem. Ma delikatny, orzechowy smak i świetnie sprawdza się w sałatkach, pastach i kaszach.

Rafinowany olej rzepakowy lepiej znosi wysokie temperatury – można go używać do smażenia, ale nie powinno się go podgrzewać wielokrotnie, bo wtedy traci stabilność i tworzy związki oksydacyjne. Dlatego najlepiej mieć w domu oba rodzaje: jeden do dań na zimno, drugi do obróbki cieplnej.

Teorie spiskowe kontra fakty

W sieci często można natknąć się na twierdzenia, że olej rzepakowy „uszkadza mózg” lub „powoduje stany zapalne”. Te opinie najczęściej wynikają z błędnej interpretacji badań prowadzonych na zwierzętach. W większości z nich stosowano nienaturalnie wysokie dawki oleju lub jego utlenione formy, które w diecie człowieka po prostu nie występują.

W praktyce – jeśli sięgamy po świeży, nieranczujący olej, przechowujemy go w ciemnej butelce i spożywamy z umiarem – nie ma żadnych dowodów na jego szkodliwość. Wręcz przeciwnie, nauka potwierdza jego korzystne działanie na układ sercowo-naczyniowy, skórę i mózg.

Dlaczego warto docenić polski rzepak

Rzepak to roślina, którą Polska uprawia z sukcesem od dziesięcioleci. Rodzime tłocznie coraz częściej produkują oleje rzepakowe klasy premium – nierafinowane, filtrowane grawitacyjnie, o wyrazistym aromacie i krótkim terminie ważności. To właśnie te produkty warto włączyć do codziennej diety.

W przeciwieństwie do egzotycznych olejów kokosowych czy palmowych, które mają wysoką zawartość tłuszczów nasyconych, olej rzepakowy wspiera profil lipidowy i dostarcza cennych witamin. Jest też znacznie bardziej ekologiczny – jego ślad węglowy i koszt transportu są nieporównywalnie mniejsze.

Podsumowanie – zdrowy rozsądek zamiast mitów

Olej rzepakowy nie jest cudownym eliksirem, ale też nie jest trucizną, jak czasem próbują sugerować internetowe fora. To pełnowartościowy, zbilansowany tłuszcz roślinny, który – używany z głową – może stać się jednym z filarów zdrowej diety.

Wybieraj tłoczony na zimno, sięgaj po produkty polskich tłoczni, przechowuj w ciemnym miejscu i stosuj głównie na zimno. Tyle wystarczy, by zyskać to, co najlepsze: naturalne kwasy tłuszczowe, antyoksydanty i witaminy – bez żadnych spiskowych teorii.