Dlaczego tyjemy – najczęstsze błędy żywieniowe
Otyłość staje się coraz większym problemem zdrowotnym. Z roku na rok notuje się wzrost odsetka osób z nadmierną masą ciała. W 2009 roku w Polsce ponad połowa dorosłych osób charakteryzowała się nadwagą lub otyłością.
W 1997 roku otyłość sklasyfikowano jako chorobę dietozależną. Oznacza to, że nieprawidłowe żywnie jest jednym z czynników ryzyka jej wystąpienia. Istnieją również pozażywieniowe czynniki ryzyka rozwoju otyłości. Należą do nich między innymi: zaburzenia endokrynne, zaburzenia neurologiczne (nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodka głodu i sytości), czynniki genetyczne, ograniczona termogeneza poposiłkowa, zaburzenia psychospołeczne, bezczynność mięśniowa, czy działanie wybranych leków. Do rozwoju otyłości najczęściej dochodzi na skutek działania kilku czynników jednocześnie. Tak jak ma to miejsce w przypadku predyspozycji genetycznych – ujawniają się one dopiero w sprzyjających dla rozwoju otyłości warunkach, np. przy nadmiernym poborze energii z pożywienia. Oszacowano również, że czynniki genetyczne wpływają w około 30-40% na wielkość wskaźnika BMI. Czynniki środowiskowe, do których należą przede wszystkim: styl życia, środowisko wychowawcze oraz rozwój osobniczy wpływają w ok. 60-70%.
Do gromadzenia nadmiernych ilości tkanki tłuszczowej dochodzi w sytuacji dodatniego bilansu energetycznego, czyli wówczas gdy ilość energii przyjmowanej jest większa od ilości wydatkowanej. Sytuacja ta ma miejsce gdy pobieramy zbyt dużo energii z pożywienia lub gdy ograniczeniu ulega aktywność fizyczna.
Najistotniejszym dla rozwoju otyłości elementem stylu życia jest sposób żywienia oraz aktywność fizyczna. Postęp cywilizacyjny wymusił na przestrzeni lat niekorzystne zmiany dotyczące obu tych elementów.
Łatwy dostęp do żywności, w tym wysokoprzetworzonej – taniej, bogatej w tłuszcze (zwłaszcza zwierzęce) oraz węglowodany proste, tym samym wysokokalorycznej, powoduje jej nadkonsumpcję. Zwiększenie spożycia tego typu produktów najczęściej odbywa się kosztem innej grupy. Ograniczeniu ulega wówczas przede wszystkim spożycie warzyw i owoców oraz produktów mlecznych. Spożywanie posiłków poza domem skutkuje zwiększeniem energetyczności posiłków i nadmiernym spożyciem tłuszczów, głównie z uwagi na spożywanie potraw smażonych oraz słodzonych napojów. Takie posiłki nie są odpowiednio zbilansowane oraz nie dostarczają odpowiedniej ilości błonnika pokarmowego. Dodatkowo słodzone napoje dostarczają energii, nie pobudzając odpowiednio ośrodka sytości, co również prowadzi do ich nadmiernego spożywania.
Zwykle do nieprawidłowych wyborów żywieniowych dołączają się nieprawidłowe zwyczaje żywieniowe. Zachowaniami mogącymi indukować rozwój otyłości są przede wszystkim: nieregularne spożywanie posiłków lub ich pomijanie (zwłaszcza śniadań), zbyt rzadkie spożywanie posiłków, czy pojadanie między posiłkami. Powoduje to pogorszenie jakości posiłków, nieprawidłowe zbilansowanie składników odżywczych, większe spożycie cholesterolu oraz tłuszczów ogółem. Pomijanie porannego posiłku, może wzmagać odczucie głodu w późniejszych godzinach, co z kolei skłania do pojadania, a w efekcie do nadmiernego spożycia energii. Okazuje się, że rodzinne spożywanie posiłków również ma wpływ na jakość odżywiania. Sugeruje się, że osoby spożywające wspólne posiłki jedzą zdrowiej, spożywają mniej tłuszczu oraz więcej warzyw i owoców. Na przyrost masy ciała wpływa także bierny odpoczynek, nie tylko ze względu na mniejszy wydatek energetyczny związany z niską aktywnością, ale również ze względu na tzw. jedzenie nawykowe. Najłatwiej zaobserwować to podczas oglądania telewizji, której towarzyszą wysokokaloryczne przekąski. Zaabsorbowani filmem czy gazetą pochłaniamy zbyt duże ilości żywności.
Podsumowując w powstawaniu otyłości oraz jej leczeniu czynnik żywieniowy odgrywa istotną rolę, ale jednocześnie spośród wymienionych wyżej czynników jest tym, który najłatwiej zmodyfikować. Dzięki wprowadzeniu w życie kilku łatwych zasad możemy zmniejszać ryzyko rozwoju otyłości lub efektywnie wspomagać proces redukcji nadmiernej masy ciała.
