Wątroba jest największym narządem jamy brzusznej, jej masa to około 1400 – 1600 g u mężczyzn i 1200 – 1600 g u kobiet, co stanowi ok. 2% całkowitej masy ciała.
Narząd ten zajmuje prawe podżebrze, górną część nadbrzusza i część przyśrodkową lewego podżebrza.
Strukturę miąższu wątroby tworzą głównie komórki wątrobowe zwane hepatocytami.
Wątroba jest wielkim laboratorium ustroju ludzkiego – jej rola w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu jest nieoceniona!
Wątroba zajmuje się: przemianą tłuszczów, węglowodanów i białek, wytwarzaniem i wydzielaniem żółci, termoregulacją, magazynowaniem żelaza oraz witamin (głównie A, D, E, K i B12), unieczynnianiem hormonów, oczyszczaniem i detoksykacją krwi oraz regulacją krążenia krwi.
Widać więc, że jeśli narząd ten zaczyna nam „szwankować” mogą czekać nas nie lada kłopoty!
Do najczęściej spotykanych chorób wątroby możemy zaliczyć marskość wątroby.
Jest to choroba przewlekła, w której występują rozległe zmiany zwyrodnieniowe i martwica komórek wątrobowych oraz zmiany włókniste miąższu wątrobowego.
Czynnikami najczęściej wywołującymi marskość są:
1. Nadmierne spożywanie alkoholu.
2. Przebycie wirusowego zapalenia wątroby.
3. Długo trwające działanie substancji hepatotoksycznych.
4. Przewlekły zastój żylny krwi w wątrobie.
5. Długo trwające niedożywienie lub żywienie nieprawidłowe.
6. Choroby przemiany materii (np. hemochromataza, choroba Wilsona, niedobór α-1- antytrypsyny, mukowiscydoza).
7. Niektóre choroby dróg żółciowych.
8. Czynniki immunologiczne.
Objawami są zwykle: wzdęcia brzucha, gniecenie lub pobolewanie w nadbrzuszu, nasilające się zwykle po pokarmach tłustych i po wypiciu alkoholu, nudności i puste odbijania, brak łaknienia, uczucie osłabienia, obrzęki w okolicy kostek oraz krwawienie z nosa i dziąseł.
Część chorych nie zwraca uwagi na te stosunkowo niewielkie dolegliwości i udaje się do lekarza wtedy, gdy wystąpią objawy wyraźniejsze niedomogi wątroby jak:
- żółtaczka;
- skaza krwotoczna;
- wodobrzusze i obrzęki;
- krwawienie z żylaków przełyku;
- krwawienie z dróg rodnych;
- podwyższona temperatura ciała;
W miarę zmniejszania się wydolności wątroby pojawiają się również:
- postępujące znużenie i osłabienie;
- zaburzenia w miesiączkowaniu;
- osłabienie popędu płciowego i niemoc płciowa u mężczyzn;
- zanik jąder;
- paznokcie przybierają kształt szkiełka od zegarka, a palce mogą być pałeczkowate;
- nadmierne zabarwienie błony śluzowej jamy ustnej, co sprawia wrażenie, że wargi chorych są jakby lakierowane;
- w kącikach ust mogą występować zajady;
- następuje zanik owłosienia pachowego i pachwinowego.
Poza leczeniem farmakologicznym zaleconym przez lekarza nieodzowne jest leczenie dietetyczne!
Żywienie w chorobach wątroby nie zależy od jednostki chorobowej, lecz od stopnia wydolności tego narządu i od rodzaju występujących zaburzeń metabolicznych. Dlatego też dieta powinna być indywidualnie dostosowana do stanu chorego i fazy choroby. Leczenie dietetyczne w chorobach wątroby odgrywa ważną rolę – dobrze zaplanowana dieta wpływa na utrzymanie stanu wydolności wątroby. Celem leczenia dietetycznego jest dostarczenie wszystkich niezbędnych składników pokarmowych potrzebnych do utrzymania równowagi metabolicznej oraz wyrównanie niedoborów pokarmowych i regeneracja komórek wątrobowych. Ustalając dietę warto wziąć pod uwagę jej urozmaicenie, smakowitość, upodobania i zwyczaje żywieniowe, tak aby dieta była przyjemnością, a nie przykrym obowiązkiem.
Wyróżniamy kilka rodzajów diet stosowanych w chorobach wątroby
1. Dieta łatwo strawna z ograniczeniem tłuszczu.
Zawartość tłuszczu powinna być ograniczona do 40 – 50 g dziennie. Tłuszcz powinien pochodzić z wysoko wartościowych produktów. Stosowanie olejów roślinnych jest szczególnie korzystne ze względu na zawartość niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), które są konieczne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
2. Dieta bogatobiałkowa.
Zwiększenie spożycia białka ma korzystny wpływ, ponieważ:
– stymuluje proces odnowy komórek wątrobowych,
– zmniejsza nacieczenie tłuszczowe miąższu wątroby,
– sprzyja uzupełnianiu niedoborów białek tkankowych,
– sprzyja syntezie albumin osocza.
W takich sytuacjach co najmniej połowa ilości przyjmowanego białka musi być pochodzenia zwierzęcego (pełnowartościowe białko). Warto jednak dokładnie wyliczyć ilość przyjmowanego białka, gdyż większa jego ilość od zalecanej normy może podnosić stężenie amoniaku we krwi tętniczej.
3. Dieta ubogobiałkowa (w okresach niewyrównanych).
Dość mocne ograniczenie podaży białka jest nieodzowne w przypadku narastającej niewydolności wątroby, tak aby jej dodatkowo nie obciążać.
Tłuszcze w chorobach wątroby:
Dodatek tłuszczu w diecie poprawia wartość smakową potraw oraz jest źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych i niektórych witamin.
Kategorycznie zabronione są tłuszcze zwierzęce o wysokim punkcie topnienia, takie jak: łój wołowy i barani, smalec czy słonina.
Do najlepiej tolerowanych tłuszczy zaliczyć możemy śmietankę, masło, miękkie wysokogatunkowe margaryny, oliwę oraz oleje.
Spożycie tłuszczów roślinnych jest jednak często uwarunkowane zwyczajami żywieniowymi chorego. Czasem korzystne jest uzupełnianie diety nienasyconymi kwasami tłuszczowymi.
Węglowodany w chorobach wątroby:
W przewlekłych chorobach wątroby na ogół dobrze tolerowane są węglowodany. Uzupełniają one zapotrzebowanie chorego na energię. Ze względu na dobrą przyswajalność i wykorzystanie stosuje się fruktozę w postaci miodu jako źródła energii.
Błonnik pokarmowy w chorobach wątroby:
Z uwagi na występowanie skłonności do wzdęć i biegunek należy unikać produktów obfitujących w błonnik. Dlatego też z diety należy wyłączyć gruboziarniste produkty zbożowe, a warzywa i owoce najlepiej podawać w postaci gotowanej i rozdrobnionej, np. w postaci soków i przecierów. W przypadku dobrej tolerancji można spożywać na surowo startą marchewkę lub inne delikatne i dobrze tolerowane warzywa.
Składniki mineralne i witaminy w chorobach wątroby:
W marskości wątroby podaż składników mineralnych jest zbliżona do normalnej.
W przewlekłych chorobach wątroby występuje upośledzenie wchłaniania i przyswajania większości witamin. Dlatego np. w marskości wątroby zaleca się zwiększenie podaży witamin A, K, C i grupy witamin B. jako dobre źródło witaminy z grupy B można stosować np. drożdże piwne.
Z diety eliminujemy:
Pokarmy wzdymające (brukselka, kapusta, groch, fasola, potrawy smażone).
Ostre przyprawy (chilli, pieprz).
Używki (alkohol, kawa, mocna herbata).
Justyna Marszałkowska-Jakubik, dietetyk medyczny www.e-prolinea.pl
Zobacz również:
- Brokuły chronią serce i stawy
- Czy powinno się pić mleko?
- Ranking zdrowych przekąsek
- Kobieta i alkohol: fakty i mity
