Do czego można wykorzystać kokosa?

14 stycznia 2022, dodał: malgosia74

Artykuł zewnętrzny

Kokos to owoc znanej wszystkim palmy kokosowej. Palma ta już dawno przestała być czymś egzotycznym w naszym kraju, a małe palemki w doniczkach wyrastające prosto z orzecha kokosowego wystającego ponad powierzchnię ziemi, można dziś kupić w pierwszym lepszym supermarkecie.

kokos z sałatką

Wszyscy znamy też same kokosy, jeśli nie za smaku, to przynajmniej z wyglądu, do tego dochodzą od dawna powszechnie używane wiórki kokosowe…. – krótko mówiąc: nie wiele Was już zaskoczy :-). Postaram się jednak przedstawić trochę bliżej tą wspaniałą roślinę, bez której żyć by się nie dało :-) – bo na czym by można było zawiesić bajecznie kolorowe indiańskie hamaki? Ale przejdźmy do rzeczy:

Palma kokosowa, czyli inaczej kokos właściwy (a bardziej oficjalnie Cocos nucifera ), tak jak inne palmy, należy do arekowatych, a jego nazwa w sanskrycie to kalpa vriksha , co tłumaczy się jako „drzewo, które zaspokaja wszystkie potrzeby życia”. I jest to święta prawda, biorąc pod uwagę, że z palmy kokosowej człowiek umie wykorzystać niemalże wszystko, a na pewno na tyle dużo, aby przeżyć. Trudno powiedzieć, czy na pochwałę zasługuje tu sama palma, czy pomysłowość człowieka, niemniej jednak ilość i różnorodność przedmiotów, które można wytworzyć z palmy kokosowej, jej kwiatów lub owoców, jest imponująca. Ale o tym później, najpierw troszkę o rodowodzie tej cudownej rośliny.

Nie wiadomo dokładnie skąd pochodzi palma kokosowa. Dwie najbardziej prawdopodobne możliwości to południowo-wschodnia Azja i północno-zachodnia Ameryka Południowa. Natomiast szczątki znalezione w Nowej Zelandii wskazują, że już przed 15 milionami lat rosły tam rośliny o małych orzechach kokosowych – być może były to prababcie dzisiejszej palmy. Najstarsze odnalezione skamieniałości pochodzą z Indii, a zabłąkane wśród morskich otchłani kokosy lądowały wyrzucone przez fale nawet w Norwegii. Dziś palma kokosowa jest najczęściej występującą palmą, a spotkać ją można wzdłuż wszystkich tropikalnych brzegów morskich.

Palma występuje wszędzie tam, gdzie jest ciepło przez cały rok i gdzie można dopłynąć morzem. Zawdzięcza to swojemu niezwykłemu sposobowi na rozprzestrzenianie się. Wyjątkowo odporna na działanie soli, jest pierwszą rośliną, która porasta wybrzeża mórz i oceanów. W czasie sztormu jej korzenie podmywane są przez słoną wodę, zabójczą dla innych roślin lądowych. Podczas takich sztormów z czubka palmy kokosowej spadają orzechy okryte skórzastą warstwą i porywane są przez wysokie fale. Wody wszystkich mórz i oceanów świata nieustannie krążą. Jedynie w tych otoczonych lądem (jak np. Bałtyk) ten ruch jest ograniczony. Wraz z prądami wodnymi, które doprowadzają do wymieszania wód o różnej temperaturze i stężeniu soli, orzechy kokosowe przebywają długą drogę w inne strony świata. W ten sposób, ich wędrówki (często wieloletnie) trwają od milionów lat. Palma kokosowa zasiedlała wszystkie części świata zanim na podbój Pacyfiku wyruszyli pierwsi Polinezyjczycy.

Można powiedzieć, że dzięki powszechnej obecności kokosów na wszystkich tropikalnych wyspach Oceanu Spokojnego, ten podbój mógł być możliwy.

Palma kokosowa dorasta do 30 m wysokości, a jej owoce do około 25 cm długości. Owoce te potocznie nazywane są orzechami i choć z botanicznego punktu widzenia jest to nieprawda.

Kokos jest po prostu olbrzymią pestką …

Kokosy ważą około 1-2 kg, niektóre osiągają wagę nawet do 2,5 kg. Mimo iż są tak ciężkie, bez problemu unoszą się na wodzie i dzięki temu podróżują niesione falami po całym niemal świecie. Mogą przebyć nawet 5000 km ciągle zachowując zdolność do kiełkowania. Młode kokosy są zielone, a dojrzewając żółkną, potem stają się pomarańczowe, aż wreszcie brązowieją. Palma kokosowa owocuje po raz pierwszy w wieku 6-12 lat, a owocować może nawet przez 80 lat!

Owoc palmy kokosowej zbudowany jest z trzech warstw: zewnętrzna jest jednolita, cienka i gładka, warstwa środkowa jest włóknista, natomiast wewnątrz znajduje się twarda skorupa (kokos, który znamy ze sklepów pozbawiony jest już zwykle dwóch zewnętrznych warstw). Z początku orzech kokosowy jest pusty, dopiero jako dojrzały owoc wypełnia się płynnym bielmem, zwanym mlekiem kokosowym – z czasem jednak płynu tego ubywa.

Z palmy kokosowej i jej owoców można zrobić niemalże wszystko…

1. Bielmo kokosa czyli mleko kokosowe

Zwyczajowo zwane mlekiem kokosowym bielmo kokosa przypomina raczej mętną wodę niż mleko. Zawiera ono około 5% cukru, aminokwasy, związki mineralne i witaminę C. W krajach, gdzie palmy kokosowe występują w naturze, mleko to można zakupić jeszcze w łupinie kokosowej, robi się w niej tylko dziurkę na słomkę, przez którą wypijamy mleczko. Oczywiście w wielu miejscach zakupić też można butelkowane lub puszkowane mleko kokosowe, ale jak łatwo się domyśleć – takie smakuje już znacznie gorzej.

A jak smakuje mleko kokosowe?

Wiele z nas kojarzy, że mleko kokosowe, to coś takiego jak mleczko skondensowane z puszki, tylko że o smaku kokosowym. Oczywiście nic bardziej mylnego – mleko kokosowe jest rzadkie jak woda, ma raczej mdły smak i, według mnie, da się je pić tylko jak jest bardzo zimne lub jak się jest bardzo spragnionym i nic innego nie ma się pod ręką.

Z mleka kokosowego można robić galaretkowaty deser Nate de Coco, czyli w wolnym tłumaczeniu z hiszpańskiego: Krem z kokosa. Deser ten, oprócz nazwy, z kremem nie wiele ma wspólnego. Jest to bardzo słodkie, ale za to nie zawierające tłuszczu, żelkowate, półprzezroczyste coś, co je się w postaci cukierków o różnych kształtach. Powstaje w wyniku fermentacji mleka kokosowego. Nata de Coco pochodzi z Filipin, a jego hiszpańskojęzyczna nazwa, to wynik Hiszpańskiej kolonizacji tego kraju. Produkowana jest oczywiście „po domowemu”, ale także przez komercyjnie przez filipińskich farmerów. Brak tłuszczu, cholesterolu i konserwantów powoduje, że są to stosunkowo zdrowe słodkości. Podaje się je z lodami, owocami i napojami.

Bardziej „mlekowy” napój powstaje w wyniku ucierania miąższu kokosowego z gorącą wodą lub mlekiem, które wyciąga olej i aromatyczne związki. W tropikach tak przyrządzone mleko wykorzystuje się do produkcji alkoholi. Mleko takie zawiera już kokoło 17% tłuszczu, więc do dietetycznych nie należy. Gdy mleko jest ochładzane, na powierzchni unosi się śmietanka…

W języku polskim wyrażenie „mleko kokosowe” stosowane jest zarówno do powyżej opisanego napoju, jak i wody kokosowej, która naturalnie znajduje się w kokosie. W języku angielskim „cocnut milk” to przecier z miąższu, natomiast mętna ciecz z wnętrza kokosa to „coconut water” lub „coconut juice”.

2. Kopra, czyli skąd sie biorą wiórki kokosowe i czy z masła mozna zrobić mydło i paliwo?

Z wysuszonego miąższu (bielma) kokosa powstaje kopra zawierająca około 65% oleju zwanego również masłem kokosowym. W temperaturze pokojowej olej ten ma postać stałą i biały kolor. Masło kokosowe to zdrowy i smaczny tłuszcz wykorzystywany do wyrobu czekolady, jako substytut masła kakaowego, a także do produkcji mydła. Można go również stosować w silnikach diesla.

3. Pasza dla zwierząt

Pozostałe po ekstrakcji oleju włókniste wytłoki, zawierają około 20% białka i stanowią doskonałą paszę dla zwierząt hodowlanych.

4. Tuba, czyli winko kokosowe

Palma kokosowa nie byłaby pełnowartościową rośliną, gdyby nie można było zrobić z niej wina. Na szczęście można. Wystarczy naciąć młody kwiatostan palmy kokosowej i wykorzystać wyciekający z niego słodki (15% to cukry) sok. Z soku tego produkuje się syrop i cukier, a fermentowany daje wino kokosowe, zwane tuba, z którego po destylacji i uszlachetnianiu otrzymuje się arak – wysokoprocentowy napój alkoholowy.

5. Kapusta palmowa

Jeśli da się zrobić wino to czemu nie kapustę? Młode wierzchołkowe listki palmy po ugotowaniu lub marynowaniu je się jako jarzynę (zwaną kapustą palmową), można je również spożywać na surowo.

6. Kokosowe mutanty

Na Filipinach zbiera się również zmutowane owoce, zwane macapuno.

Macapuno to zmutowane OWOCE kokosa. Mają delikatniejszy miąższ, są słodsze i znakomicie nadają się do lodowych deserów. Chętnie zjada się je też bez żadnych dodatków, bo są aksamitnie pysznym, prawdziwym rarytasem o śnieżnobiałej barwie.

7. Kokosowa sałatka milionera

Szczytowy pąk palmy zwany sercem palmy (jasny, niemal biały pęd o długości 30-40 cm), jest rzadkim przysmakiem. Niestety po jego wycięciu roślina ginie. Serca palmy są zjadane w sałatkach, taką sałatkę czasami nazywa się „sałatką milionera”, prawdopodobnie ze względu na rzadkość składników.

To byłoby tyle kulinariów, ale warto wiedzieć, że palma kokosowa ma zastosowanie nie tylko w gastronomii. Zacznijmy od najbardziej zaskakującego…

Kokosowa nauka i medycyna

1. W botanice eksperymentalnej od dawna stosuje się płyn wypełniający orzecha kokosowego jako naturalnie sterylną pożywkę dla rozwoju tkanek „in vitro” – zawiera on wiele hormonów roślinnych.

W czasie Drugiej Wojny Światowej Amerykanie odkryli, że mleko palmy kokosowej jest niemal identyczne jak plazma krwi, może służyć więc jako jej namiastka i być podawane dożylnie i może w awaryjnych przypadkach uzupełnić płyny ustrojowe w przypadku wykrwawienia. Okazało się także, że sterylne włókno kokosowe znacznie lepiej nadaje się do zszywania ran, które goją się znacznie szybciej niż po użyciu tradycyjnych nici chirurgicznych, które były wtedy otrzymywane z jelit owczych.

A skoro jesteśmy przy ciekawostkach medycznych warto zaznaczyć, iż korzenie palmy kokosowej świetnie leczą biegunkę, a w Pakistanie wykorzystuje się je do opatrywania ugryzień szczurów.

2. Korzenie kokosa

Korzenie kokosa mają właściwości barwiące, wykorzystywane są zatem np. do farbowania tkanin. Wytwarza się z nich także płyn do płukania jamy ustnej, a sam korzeń u ubogiej ludności zastępuje szczoteczkę do zębów.

3. Orzechy kokosowe w całości

Każdego roku z jednej palmy można uzyskać do 75 orzechów, co biorąc pod uwagę liczbę palm na świecie, daje niebagatelną sumę i ma duże znaczenie w handlu światowym. Co można zrobić z kokosa w całości? Można go oczywiście poćwiartować i zjeść, ale są też inne zastosowania. Można na przykład pięknie go pomalować (najlepiej zachód słońca), napisać na nim „Łelkam tu Florida” :) i sprzedać japońskim turystom. To jest wersja najbardziej dochodowa. Można też poczekać, aż coś z niego wyrośnie. To wersja bardziej czasochłonna. Można też zorganizować owocowy turniej podczas jakiejś otwartej imprezy, polegający m. in. na strącaniu kokosami stożków ustawionych z bananów (takie kręgle kokosowo-bananowe). Zabawa odbywa się do momentu, aż uczestnicy (dzieci do lat 8) nie pokradną organizatorom wszystkich kokosów. Jest to wersja mało czasochłonna, bo wszystkie kokosy dzieci są w stanie rozkraść w ciągu dwóch godzin. Troszkę jednak kapitałochłonna, nawet jeśli zakupi się podpleśniałe, przecenione kokosy w supermarkecie. Dochodzą jeszcze wyrzuty sumienia, że dzieci te ukradzione nadpsute kokosy zjedzą…

4. Kokosowa moda

Można sobie też zrobić kawał porządnego ciucha z kokosa i mieć pewność, że koleżanka nie włoży na imprezę takiego samego. A jak sie ma trochę szczęścia, można w tym ciuchu wygrać konkurs mody kokosowej w okazji Kudat Coconut Festival w Malezji.

Propozycja dla odważniejszych… kokosowe biustonosze. Ich zalety już dawno odkryły dziewczęta na Ratonga (wyspa w Archipelagu Cooka), wytwarzając sobie uroczą bieliznę ze skorup kokosa. Takie biustonosze mają praktycznie same zalety. Oprócz niezaprzeczalnej oryginalności (może twój mężczyzna pierwszy raz zauważyłby, że masz na sobie nowy ciuch?), charakteryzują się niezniszczalnością, utrzymują biust w porządku i dyscyplinie :-), są… jakby to powiedzieć… kształtotwórcze, a na dodatek łatwe w „praniu” – wystarczy na jakiś czas zostawić taki biustonosz w mrowisku. Niezaprzeczalne są również ich właściwości obronne :-).

5. Włókno kokosowe

Z włókien kokosowych zwanych koirą wytwarza się różne przedmioty o zastosowaniu praktycznym (maty, dywany, pędzle, szczotki czy liny), jak i dekoracyjne (materiały, lampy, papier). Włókno może być prasowane i następnie barwione, dając niezwykłe efekty dekoracyjne. To samo włókno wykorzystuje się jako podłoże do uprawy roślin – substytut torfu.

6. Liście palmowe

Wspaniałe, długie liście palmowe wykorzystywane są na różne sposoby. Wyplata się z nich piękne kosze, maty, kapelusze, a nawet płoty, ściany budynków czy hamaki. Świetnie nadaje się także na strzechę do pokrycia dachu.

7. Drewno palmowe.

Ponieważ palma nie ma gałęzi, całość drewna pochodzi z jej pnia. Stało się ono świetnym substytutem dla tradycyjnych gatunków drzew i wykorzystuje się je zarówno w budownictwie, jak i meblarstwie. Wydrążone pnie służyć mogą do wyrobu bębnów, różnego rodzaju pojemników, a nawet niewielkich czółen.

8. Skorupa kokosa

Skorupa kokosa świetnie nadaje się jako materiał opałowy, a po zmieleniu wykorzystywana jest do produkcji plastiku. Tak jak w przypadku totumo ze skorup wytwarza się naczynia, sztućce i pojemniki do przechowywania żywności, a także wiele różnych przedmiotów dekoracyjnych. Połówki skorupy kokosowej wykorzystywane są na Filipinach do polerowania podłóg i zwane są tam bunot.

Ze skorupy kokosa wytwarzane są przeróżne instrumenty muzyczne, natomiast uderzane o siebie wydają dźwięk łudząco podobny do stukotu końskich kopyt. Dlatego też wykorzystywane są często w teatrze. Kokosowych łupin używano także podczas kręcenia filmu „Monty Python i Święty Grall”.

Świeża wewnętrzna łuska kokosa wtarta w okulary do pływania powoduje, że nie zaparują one tak szybko.

9. Kokos jako broń

Używany przede wszystkim jako broń biała (instrukcji obsługi nie będę przytaczać), niestety jednak nie tylko. Do wnętrza kokosa wkładane są materiały wybuchowe, dzięki czemu kokos staje się „bombą”. W podobny sposób w Kolumbii produkowane są miny przeciwpiechotne, tzw. quiebrapatas – broń ta jest tym bardziej nie bezpieczna, że na pierwszy rzut oka wygląda jak każdemu znany owoc.

To byłoby tyle ode mnie na temat ciekawostek o palmie kokosowej i jej cudownym owocu.

Dla mnie palma kokosowa i jej owoce są również wyjątkowo dekoracyjnym elementem w domu. Jednak żeby je hodować trzeba mieć naprawdę duże mieszkanie, ponieważ większość tych pięknych roślin osiąga spore rozmiary. Chyba najlepiej prezentują się w swoim naturalnym środowisku.