Choroby nerek – produkty wskazane i porady dietetyka

Dwie niewielkie „fasolki” przyklejone do kręgosłupa, filtrują usuwając z organizmu toksyny, biorą udział w przemianach i produkcji hormonów i witaminy D3, kontrolują zawartość niektórych minerałów… rola nerek w naszym ustroju jest nieoceniona, a lista zadań bardzo długa:

1. wydalanie azotowych produktów przemiany materii i innych związków zbędnych lub szkodliwych (m.in. białek, kwasów nukleinowych oraz końcowych produktów rozkładu hemoglobiny) oraz nadmiaru soli i wody

2. uczestniczą w regulacji przemiany wapniowo-fosforanowej w organizmie przez współdziałanie z wątrobą w metabolizmie witaminy D3, powstający z niej w nerkach związek chemowy działa na nabłonek jelita i na tkankę kostną przyczyniając się do wzrostu stężenia obu minerałów

3. czynność regulacyjna nerek polega na utrzymaniu stanu równowagi składu wszystkich płynów ustrojowych, ciśnienia osmotycznego oraz równowagi kwasowo-zasadowej i temperatury w trakcie procesu filtracji kłębuszkowej

4. Rola wewnątrzwydzielnicza – podczas niedokrwienia nerek tzw. aparat przykłębuszkowy wydziela do krwi reninę – enzym powodujący wzrost ciśnienia tętniczego. Ponad to nerki stale produkują i wydzielają do krwi erytropoetynę, w większych ilościach powstaje ona wskutek niedotlenienia u osób przebywających na dużych wysokościach ponad poziomem morza. Erytropoetyna zwiększa utlenowanie krwi, przez co mięśnie są zdolne do zwiększonego wysiłku – jest wykorzystywana m.in. jako nielegalny środek dopingowy przez sportowców.

5. czynność zewnątrzwydzielnicza (obniżenie ciśnienia tętniczego) wazopresyna, hormon antydiuretyczny (ADH) powoduje, że organizm zatrzymuje wodę a traci sole, mocz jest wtedy bardziej stężony i ma ciemniejszą barwę. Aldosteron zwiększa natomiast wchłanianie jonów sodowych i wody oraz wydalanie jonów potasowych w kanalikach. Działanie parathormonu przyczynia się do zatrzymania wapnia w organizmie i zwiększenie usuwania fosforanów z moczem.

Widać więc, że warto dbać o nerki, a jak się zepsują – jak najszybciej udaj się do lekarza i bezdyskusyjnie przejdź na dietę.

Najczęstsze choroby nerek:

1. Ostre kłębkowe zapalenie nerek (glomerulonephritis acuta)

Choroba o podłożu immunologicznym, poprzedzona zakażeniem paciorkowcami. Po zakażeniu powstałe przeciwciała uszkadzają naczynia włosowate kłebków i powodują proces zapalny w nerkach.
Objawy, to: silne bóle w okolicy lędźwiowej, skąpomocz, krwiomocz, niewielki białkomocz, osłabienie, utrata łaknienia, nudności, wymioty, bladość skóry, senność, apatia, wzrost ciśnienia tętniczego, bóle głowy.

Dieta:

ograniczenie podaży soli (sodu) z uwagi na występujące nadciśnienie i obrzęki
płyny w ilości proporcjonalnej do oddawanego moczu (plus około 500 ml na wydychanie w postaci pary wodnej, wydalanie przez skórę, z kałem)
zakazane produkty białkowe – mięso, wędliny, sery, jaja.
ograniczone mleko oraz prod bogate w fosfor i potas

Zalecana dieta węglowodanowo-tłuszczowa (kleikowa, małosolna, z ograniczoną ilością płynów). Produkty dozwolone, to: kleiki z ryżu, sucharki, bułka pszenna z mąki niskobiałkowej, ograniczone ilości przecierów owocowych, kompoty przetarte, ziemniaki puree z masłem. W miarę powrotu do zdrowia stopniowo zwiększa się ilość płynów i produktów białkowych.

2. Przewlekłe kłębkowe zapalenie nerek (glomerulonephritis chronica)

Choroba ta, czasem jest konsekwencją nie wyleczonego ostrego kłębkowego zapalenia nerek, częściej jednak rozwija się samoistnie.
Objawy: bardzo łagodne, czasem skryte przez wiele lat. Proces zapalny jest powolny i często niezauważalny, kończy się przewlekłą niewydolnością nerek. W tym czasie dochodzi do zaszkliwienia i zaniku kłębków nerkowych, a w ich miejsce rozrasta się tkanka łączna, co prowadzi do rozwoju mocznicy.

Dieta:

Lekkostrawna i niskobiałkowa – białko w tym momencie jest źródłem niepożądanych substancji toksycznych np. mocznika i kreatyniny zatrzymywanych w nadmiarze we krwi. Ograniczeniu, a nawet całkowitym wykluczeniu ulega sól (aby zmniejszyć retencje wody w organizmie). Ilość płynów zależy od ilości wydalanego moczu w ciągu doby (plus 500ml na utratę wody w czasie pocenia się, oddychania, wydalania z kałem). Pożądane są produkty alkalizujące mocz – warzywa i owoce (lecz ze względu na dużą zawartość potasu, który podlega ograniczeniu zaleca się nie więcej niż 0,5 kg dziennie).
Ograniczone są produkty zawierające związki purynowe: mięso, podroby, ryby. Duże zastosowanie mają w tej diecie potrawy półmięsne i jarskie np. risotto, budynie, zapiekanki, makaron z mięsem i jarzynami, pierogi ruskie, pierogi z nadzieniem mięsno-warzywnym, kluski ziemniaczane z serem, naleśniki z farszem jarzynowo-mięsnym. Dieta musi być ustalana indywidualnie dla każdego chorego.

3. Nefropatia cukrzycowa –
Charakteryzuje się niewydolnością nerek i współistniejącą przy tym cukrzycą, dlatego dieta powinna iść dwutorowo.

Dieta:

Pod uwagę bierzemy cukrzycę oraz stopień upośledzenia nerek.
Ograniczeniu ulega sód – do ok. 3 g na dobę (1/2 łyżeczki soli) oraz fosfor i potas, szczególnie jeśli wartość tych pierwiastków w osoczu jest ponad normę.
Płyny: jeśli nie ma obrzęków, nadciśnienia, ilość wydalanego moczu jest w normie (ok. 1500 ml na dobę).
Białko – ograniczenie w zależności od stężenia mocznika we krwi (im wyższe stężenia tym mniej białka. Wybierajmy białko pełnowartościowe, czyli zwierzęce: sery twarogowe, chude mięso, drób, ryby, mleko (nie więcej, niż dwie szklanki dziennie (ze względu na ograniczenie płynów). Warto sięgnąć po fermentowane przetwory z mleka (jogurt, kefir).
Wykluczamy węglowodany proste, szybko podnoszące stężenie cukru we krwi, – cukier, miód, dżemy wysokosłodzone, słodycze. Za zgodą lekarza można podać nie więcej niż 30g na dobę cukru lub miodu
Włącz węglowodany złożone, zwłaszcza te z dużą zawartością błonnika, który opóźnia wchłanianie glukozy (razowe pieczywo, kasze gruboziarniste, warzywa, płatki zbożowe, otręby).
Tłuszcze – w normie, wybieraj tłuszcze zdrowsze, roślinne (oleje słonecznikowy, sojowy, rzepakowy, masło w ograniczonej ilości). Należy zwracać uwagę na cholesterol ponieważ przy cukrzycy i niewydolności nerek zaburzony jest metabolizm tłuszczów i łatwiej dochodzi do rozwoju miażdżycy. Zrezygnuj zatem z tłustych mięs, jaj, dużej ilości masła.
Zaleca się sześć posiłków dziennie, szczególnie ważny jest ten przed snem, bo chroni chorego przed niedocukrzeniem w godzinach nocnych. Potrawy najlepiej gotować w wodzie, gdyż związki potasu i fosforu przechodzą do wody i mniej się ich gromadzi we krwi – w momentach zaostrzenia choroby zaleca się dwukrotne gotowanie warzyw.

4. Przeszczep nerki

Kandydatem do transplantacji tego narządu jest każdy chory z nieodwracalną schyłkowa niewydolnością nerek, u którego występują choroby mogące doprowadzić do zgonu

Dieta po przeszczepie:

na stan odżywienia największy wpływ ma hormon kory nadnerczy enkorton, który zatrzymuje w organizmie sód, powoduje obrzęki i nadciśnienie, utratę potasu i fosforu, zaburzenia metabolizmu tłuszczów i cukrów – zwłaszcza sacharozy, pobudza apetyt), dlatego w diecie nie ma ograniczeń białka (1-2g / kg m.c na dobę), potasu, fosforu. Dieta powinna być „klasyczną zdrową” dietą ubogą w cukry proste oraz tłuszcze zwierzęce, wyłączamy także używki: alkohol, kawę prawdziwą, ostre przyprawy.

5. Odmiedniczkowe zapalenie nerek

Najczęściej wywoływane przez E. coli zapalenie obejmujące miedniczkę i miąższ nerki. Do odmiedniczkowego zapalenia nerek dochodzi przez przeniesienie zakażenia do nerki poprzez krew. Wyróżniamy stan ostry lub przewlekły. W ostrym występuje wysoka temperatura, dreszcze, nudności, wymioty, ciągłe parcie na mocz, ostre bóle i pieczenie w cewce moczowej podczas oddawania moczu. Choroba może przejść w stan przewlekły trwający kilka lat.

Dieta:

Nerki są czynnościowo wydolne nie ma więc potrzeby wprowadzania znacznych ograniczeń dietetycznych. Dieta powinna łatwo strawna (ze względu na stany gorączkowe), bogata w witaminy – owoce, soki owocowo warzywne, surówki (produkty te chronią przed obniżeniem stężenia potasu). Wyłączamy ostre przyprawy (pieprz, papryka, musztarda, chrzan, gałka muszkatołowa, ocet) oraz używki (kawa, alkohol), z warzyw eliminujemy rzepę oraz rzodkiewkę.
Podaż płynów zwiększamy do 2,5 l na dobę.
Przy przewlekłym odmiedniczkowym zapaleniu nerek, gdy dochodzi do uszkodzenia czynności kanalików nerkowych występuje wielomocz i może dojść do utraty chlorku sodu (podajemy NaCl w kroplówce oraz 4-5g w diecie) i chlorku potasu (uzupełnia się go podając soki warzywne i owocowe np. pomidorowy, marchwiowy, śliwkowy).
Dieta bazuje węglowodanach złożonych z nieznacznym ograniczeniem białka.
Gdy jednocześnie występuje zapalenie kłębków nerkowych i choroba przebiega z ich niewydolnością, dieta powinna być uboga w białko i sól, a bogata w węglowodany. Z uwagi na uszkodzenie mechanizmu przesączania kłębkowego kontrolujemy ilość płynów, by nie dopuścić do obrzęku mózgu i płuc.

Do chorób moczowych należą:

Kamica nerkowa.
Zapalenie miedniczek nerkowych.
Nowotwory dróg moczowych.

Ważnym procesem leczenia chorób nerek jest dializoterapia. Jest to metoda oczyszczania krwi z nadmiaru toksycznych produktów przemiany materii, które przy zdrowych nerkach wydalane są z moczem. Dializoterapia musi być wdrożona, kiedy stężenie kreatyniny w surowicy krwi wynosi 884 – 1060 umol/l (10 – 12 mg%) – w nefropatiach cukrzycowych 530 – 620 umol/l (6 – 7 mg%) – przy stężeniu mocznika 300mg%. Dodatkowymi wskaźnikami do dializoterapii są:
ogólnie zły stan zdrowia chorego związany z mocznicą
brak łaknienia, nudności, wymioty, spadek masy ciała z kacheksją włącznie
objawy neuropatii obwodowej, zwłaszcza zespół niespokojnych nóg, drżenie metaboliczne
objawy niewydolności krążenia
nieopanowane wysokie ciśnienie tętnicze krwi
pojawienie się zwapnień przerzutowych w tkankach miękkich
pojawienie się osteopatii w wyniku wtórnej nadczynności przytarczyc

W ostrej niewydolności nerek leczenie choroby podstawowej zazwyczaj wpływa korzystnie na czynność narządów, co pozwala przerwać dializowanie. W przewlekłej niewydolności nerek dializy muszą być przeprowadzane przez całe życie, jeśli nie zostanie wykonany przeszczep nerki.

Niepokojące wydają się jednak statystyki wskazujące, że aż 40% osób dializowanych jest niedożywionych. Występowanie niedoborów białkowych jest wynikiem upośledzenia ogólnej sprawności, upośledzenia sprawności nerek, zaburzeń hormonalnych, biochemicznych, nasilenia niedokrwistości, nasilenia metabolicznego. Jednak dbając o właściwe nawyki żywieniowe można to zmienić!

Produkty zalecane i przeciwwskazane w czasie dializoterapii.

Justyna Marszałkowska-Jakubik
www.e-prolinea.pl