Temat choroby wrzodowej żołądka bardzo często poruszany jest razem z chorobą wrzodową dwunastnicy. Nie bez powodu, są to bowiem jedne z najczęstszych chorób górnego odcinka przewodu pokarmowego. Często też trudno samodzielnie rozpoznać co nam dolega i który odcinek przewodu pokarmowego został objęty stanem chorobowym.

Zapadalność na obie te choroby w społeczeństwach rozwiniętych jest różna, przy czym znaczną przewagę ma choroba wrzodowa dwunastnicy. Podstawą zmian chorobowych powodujących dolegliwości i szereg powikłań jest zawsze ubytek błony śluzowej dwunastnicy lub żołądka. Zmiany te powstają na skutek działania kwasu solnego i pepsyny – dwóch podstawowych składników soku żołądkowego.

Co to jest wrzód?

Wrzód najczęściej kojarzy się z naroślą, jest to jednak coś zupełnie przeciwnego. Wrzód, to ubytek błony śluzowej żołądka obejmujący błonę śluzową oraz warstwę mięśniową, a częstokroć sięgający jeszcze głębiej. Wcześniejszą fazą wrzodu jest nadżerka – ubytek tylko błony śluzowej żołądka nie obejmujący warstwy mięśniowej. Nadżerki są zwykle mnogie i mogą powodować krwawienia z całej powierzchni błony śluzowej żołądka (te nadżerki nazywane są nadżerkami krwotocznymi).

Skąd się biorą wrzody?

Za główną przyczynę wrzodu trawiennego uważa się „zaburzenie równowagi pomiędzy czynnikami obrony śluzówkowej, a czynnikami agresji”. Co możemy zaliczyć do czynników agresji? Są to między innymi kwas solny, pepsyna, Helicobacter pylori, niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz stres. Czynniki obrony to natomiast ślina, czynniki wzrostu, dwuwęglany (wydzielane w żołądku), prostaglandyny oraz pokarm. Do wytworzenia ubytku/wrzodu dochodzi w procesie autostrawienia śluzówki, ubytek powstaje najczęściej w jednym miejscu u niemal wszystkich pacjentów, w momencie przewagi czynników agresji nad czynnikami obrony. Na dalszy proces rozwoju ubytku wpływają:

• czynniki stresowe, które rozstrajają cały organizm, w tym zaburzają regulację psychonerwową, regulację hormonalną i prowadzą między innymi do zaburzeń w pracy układu krążenia
• czynniki toksyczne powstające zarówno w wyniku chorób metabolicznych, jak i toksyn wprowadzonych do żołądka (chemikalia, leki, niektóre używki),
• czynniki wrzodotwórcze całkowicie zależne od człowieka, np. zbyt długie przerwy między posiłkami, nadużywanie ostrych przypraw, potraw lub używek sokopędnych, palenie tytoniu, stresujący styl życia
• czynniki bakteryjne – Helicobacter pylori. Obecnie mówi się, że niemal 80% Polaków jest nosicielem Helicobacter pylori!

Bakteria ta szczególne upodobała sobie nabłonek żołądka, lokalizując się pod zabezpieczającą warstwą śluzu. Helicobacter pylori wytwarza ureazę, dzięki której bezpiecznie może przebywać w bardzo kwaśnym pH żołądka. Bakteria ta jest wrażliwa na kwasy żółciowe, istnieje też hipoteza, że witamina C może w pewien sposób ograniczać jej kolonizację w żołądku.

Objawy – jak rozpoznać z którym wrzodem mamy do czynienia

Już na podstawie wywiadu można w przybliżeniu określić czy mamy do czynienia z wrzodem dwunastnicy czy żołądka. Głównymi dolegliwościami są bóle, najczęściej tępe, niekiedy gniotące, piekące. Nierzadko połączone z szeregiem innych dolegliwości jak zgaga, odbijania, nieregularne wypróżnienia czy nudności. Cierpiący z powodu wrzodu dwunastnicy zgłasza bóle w kilka godzin po posiłku. Są to tzw. „bóle głodowe”, niejednokrotnie nocne, częstokroć ustępujące lub znacznie zmniejszające się po spożyciu niewielkiej ilości łatwo strawnego pokarmu – chorzy lepiej czują się najedzeni. Ta potrzeba częstego przyjmowania pokarmu, często powoduje bagatelizowanie objawów i nie zasięganie porady u lekarza. Jest też przyczyną nadwagi czy otyłości u pacjentów.

Odwrotnie ma się sprawa w przypadku wrzodów żołądka, kiedy to chorzy odczuwają dolegliwości zazwyczaj już w chwilę po spożyciu posiłku i odruchowo unikają jedzenia – chorzy lepiej czują się głodni. W związku z tym są to przeważnie ludzie szczupli lub wręcz wychudzeni.

Systematyczne pogłębianie się nieleczonego wrzodu może postępować prowadząc aż do zupełnego zniszczenia, czyli przedziurawienia ściany żołądka lub dwunastnicy na całej ich grubości. Jest to inaczej perforacja wrzodu, czemu może towarzyszyć krwotok. Pęknięcie wrzodów jest najczęstszą przyczyną zgonów w chorobie wrzodowej. Wrzody mogą również okresowo krwawić samoistnie, co w razie przedłużającego się krwawienia może prowadzić nawet do anemii.

Leczenie

Istnieje kilka grup leków stosowanych w chorobie wrzodowej, niestety jak większość leków także i one mają swoje skutki uboczne. Zdaniem uczonych, długotrwałe leczenie pacjentów lekami hamującymi wydzielanie kwasu solnego w żołądku sprzyja rakowi. Pod wpływem takiego leczenia wnętrze żołądka przyjmuje odczyn bardziej zasadowy, co wprawdzie hamuje rozwój H. pylori, która jest odporna na kwasy za to sprzyja innym bakteriom. Mogą się wtedy mnożyć Lactobacillus, Enterobacter, Staphylococcus czy Propionibacterium. Fizjologiczną rolą wydzielanego w żołądku kwasu solnego jest właśnie uniemożliwianie im wzrostu.

Leczenie dietetyczne, jest trudne szczególnie na początku kiedy pacjent musi się przyzwyczaić do nowych zasad diety. Jednak w późniejszej fazie choroby nie powinno przysparzać problemów. Na początku choroby, przy bardzo silnych i bolesnych objawach zaleca się bardzo restrykcyjne ograniczenia spożywanych pokarmów. Stosuje się wtedy dietę niedoborową, zarówno pod względem energetycznym jak i zawartości składników odżywczych. Z tego powodu dieta ta może być stosowana tylko przez kilka dni. Wyklucza się mięsa, ryby, sery, ziemniaki, warzywa i owoce. W bezobjawowym stadium choroby praktycznie nie ma ograniczeń w stosowaniu diety. Pacjenci dopasowują sobie wg upodobań skład diety z zastrzeżeniem pewnego ograniczenia pokarmów zbyt ciężkostrawnych czy pikantnych (sokopędnych) oraz zbyt obfitych posiłków. Nie zaleca się też jedzenia w pośpiechu, w nerwowej atmosferze. Poleca się natomiast spożywanie posiłków w mniejszej objętości i w krótszych odstępach czasu. Bardzo dobre efekty lecznicze można uzyskać poprzez leczenie sanatoryjne.

Osoby z chorobą wrzodową powinny stosować dietę łatwo strawną z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego. Celem tej diety, oprócz dostarczenia odpowiedniej ilości wszystkich niezbędnych składników odżywczych i energii jest rozcieńczenie lub neutralizowanie soku żołądkowego oraz redukowanie wydzielania kwasu przez żołądek, jak również nie drażnienie mechaniczne, chemiczne i termiczne błony śluzowej żołądka. Szczególną uwagę należy zwrócić na białko oraz witaminę C.

Pożywienie bogate w białko powoduje większe wydzielanie kwasu, ma jednak ono równocześnie duże właściwości neutralizowania go. Poleca się, więc: mleko, delikatne twarogi, jaja, mięso, drób i ryby. Ogólną ilość białka zaleca się w granicach 1 – 1,5 g na każdy kilogram masy ciała. Białko powinno być wysokiej wartości biologicznej.

Dostarczenie odpowiedniej ilości witaminy C sprawia wiele trudności, gdyż w diecie tej ogranicza się spożycie surowych warzyw i owoców. W stanach ostrych, przy daleko posuniętych ograniczeniach dieta ta prawie nie zawiera witaminy C. Z drugiej strony jednak dieta bogata w owoce, warzywa i soki owocowe sprzyja zmniejszeniu częstości występowania zapalenia błony śluzowej żołądka, co może być związane z wyższymi stężeniami witaminy C w błonie śluzowej żołądka.

Tłuszcze wykazują zdolność hamowania wydzielania kwasu oraz opóźniają opróżnianie żołądka, co jest w przypadku tej diety zjawiskiem korzystnym. Zaleca się tłuszcze łatwo strawne, jak: tłuszcz mleka (śmietanka) oraz masło.

Ograniczeniu w diecie ulega błonnik, ze względu na drażniące działanie na błonę śluzową żołądka. Istnieją, zatem przeciwwskazania do stosowania razowego pieczywa, grubych kasz, surowych warzyw i owoców.

Jako że dieta ta jest dietą łatwo strawną nie zawiera także produktów wzdymających oraz trudno strawnych. Pomijane są również: alkohol, mocna kawa i herbata oraz zupy i sosy na wywarach mięsnych, a także ostre przyprawy ze względu na wzmaganie wydzielania soku żołądkowego.

Równie ważną sprawą, co dostarczenie potrzebnych ilości poszczególnych składników w planowaniu jadłospisu jest konieczność zmniejszenia objętości posiłków, a zwiększenie ich liczby. Przez podawanie małych i częstych posiłków sok żołądkowy jest w sposób ciągły mieszany z dostarczanym pożywieniem, co zmniejsza czynność wydzielniczą żołądka i sprzyja gojeniu się wrzodu. Istotną rolę odgrywa również temperatura pokarmów – powinna być neutralna, aby zapobiegać przekrwieniu błony śluzowej żołądka.

Podstawową rację pokarmową poprzedzają trzy warianty diety stosowane w ostrych stanach choroby. Powinny być one stosowane możliwie jak najkrócej, gdyż ze względu na duże ograniczenia są dietami niepełnowartościowymi. Zmiany w diecie po okresie zaostrzenia choroby należy wprowadzać stopniowo.

WARIANT I przedstawia dietę z bardzo dużymi ograniczeniami. Jest to dieta niedoborowa pod względem energetycznym i zawartości składników odżywczych, może być stosowana tylko przez kilka dni. Wykluczenie mięsa, ryb, serów, ziemniaków, warzyw i owoców.

WARIANT II – niewielki dodatek ziemniaków, gotowanych warzyw i owoców, biały ser. Wariant III – zwiększenie ilości warzyw i owoców, niewielki dodatek chudego mięsa.

WARIANT II i III są również dietami niepełnowartościowymi, po wariancie III, gdy stan chorego się polepsza można przejść do stosowania diety podstawowej łatwo strawnej z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego.

Uwagi technologiczne:

Najszersze zastosowanie ma gotowanie na parze lub w wodzie oraz duszenie bez wstępnego obsmażania, rzadziej stosuje się pieczenie i to tylko w folii. Duże znaczenie w tej diecie mają tzw. budynie z mięsa lub ryby, z drobną kaszą lub ryżem. Do zagęszczania potraw nie stosuje się zasmażek.

• produkty świeże, dojrzałe, możliwie jak najwyższych gatunków
• łagodne przyprawy
• produkty gotowane, dotowane na parze, duszone bez wstępnego obsmażania, pieczone w folii lub pergaminie,
• produkty chude
• używanie tłuszczów roślinnych, margaryny, oleje
• sosy naturalne, bez zasmażek nie zagęszczane, nie podprawiane mąką, śmietaną, zasmażkami
• zupy na wywarach warzywnych
• owoce i warzywa spożywane gotowane, warzywa mogą być oprószone mąką, z dodatkiem świeżego masła

W chorobie wrzodowej osłaniające działanie ma między innymi siemię lniane.

Łyżkę siemienia lnianego zalać szklanką gorącej wody i pozostawić pod przykryciem na kilka godzin. Zagotować, przecedzić. Pozostałość przepłukać niewielką ilością gotowanej chłodnej wody i dodać do przecedzonego wywaru.

Na podstawie ostatnich badań okazało się, że także zielona herbata ma pozytywny wpływ na żołądek i zapobiega chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Zawiera, bowiem, polifenole, które mają właściwości przeciwbakteryjne, jak się obecnie uważa, działają one również na H. pylori odpowiedzialną za powstanie choroby wrzodowej. Prawdopodobnie katechiny, znajdujące się też w zielonej i czarnej herbacie, oraz w herbacie ulung pozwalają neutralizować działanie kwasów żołądkowych. W badaniach przeprowadzonych na myszach okazało się, że mocna herbata może nawet całkowicie wyleczyć wrzody.

Produkty i potrawy dozwolone i przeciwwskazane

A co mówi MEDYCYNA LUDOWA na temat leczenia wrzodów?

Pół żartem, pół serio – „nie próbujcie tego w domu” ;)

2 kg ziemniaków ugotować i następnie obrać z łupiny. Łupinę rozdrobnić i rozgotować w wodzie po ziemniakach, ok. 20 minut. Łupiny odcedzić, a wodę pić 3 razy dziennie: na czczo, w południe, przed snem. Wrzody po jakimś czasie znikną.

Kuracja kapustna: 5 razy dziennie należy pić napój złożony z 10-20 dag soku z kapusty (kapusta o wadze 1 kg) i 5 dag soku z selera. Leczenie trwa 6–9 dni. Sok jako dawkę leczniczą należy pić 5 szklanek dziennie w równych odstępach czasu.

Justyna Marszałkowska-Jakubik – www.e-prolinea.pl

zobacz również:

Przyczyny i rodzaje kaszlu

Dieta przy chorobach tarczycy – nadczynność i niedoczynność

Dieta przy chorobach tarczycy – nadczynność i niedoczynność

Zdrowa dieta czerwona