Choroba wrzodowa żołądka

Wrzodem żołądka nazywa się powstanie pewnych zagłębień, nadżerek, czyli tzw. ubytków w ścianie wewnętrznej żołądka. Wewnętrzna ściana jest odporna na działanie m.in. kwasu solnego zawartego wewnątrz żołądka, czy też na działanie soków trawiennych. Wrzody nie powstają z niewiadomych przyczyn, lecz są skutkiem samotrawienia ściany żołądka przez soki trawienne w momencie gdy dochodzi do zmniejszenia odporności tej ściany. Wyróżnia się wrzody ostre – powstające nagle pod wpływem stresów i przewlekłe, powstające samoistnie. Wrzody zwykle umiejscawiają się w błonie śluzowej żołądka i dwunastnicy. Około 10% ludzi przechodzi chorobę wrzodową, przy czym mężczyźni chorują trzykrotnie częściej od kobiet, a wrzód dwunastnicy występuje trzy-krotnie częściej niż wrzód żołądka. Początek choroby wrzodowej najczęściej dotyczy osób około 20-tego roku życia. Częstość występowania wrzodu żołądka wynosi około 50 zachorowań/100 000 osób/rok. O chorobie wrzodowej mówimy wtedy, kiedy wrzody powodują dolegliwości lub powikłania. Choroba wrzodowa może występować w każdym wieku, nawet u małych dzieci.
O ustalenie bezpośrednich przyczyn występowania choroby wrzodowej do dzisiaj toczą się burzliwe rozmowy i dociekania naukowców. Do niedawna uważano, że przyczyną powstawania wrzodów jest nadczynność nerwu błędnego (łac. Nerwus vagus). Prowadzono i niekiedy również dziś wykonuje się specjalne operacje, tzw. wagotomię, czyli przecięcie końcówek nerwów błędnych (tzw. chirurgicznych nerwów Latajerta). Pod wpływem przecięcia w/w gałązek, żołądek wydziela mniej soków trawiennych i tym samym zmniejszają się dolegliwości bólowe pacjenta. Niedawno jednak wykryto, że bezpośrednią przyczyną powstawania wrzodów żołądka i dwunastnicy jest bakteria Helicobacter Pylori. Bakteria ta dostając się do wnętrza przewodu pokarmowego, wywołuje tzw. fazę ostrą choroby. Jest to etap uszkodzenia błony śluzowej żołądka i  zagnieżdżania  się bakterii we wnętrzu ściany żołądka. Bakteria ta jest przyczyną 75% wrzodów trawiennych żołądka. W Polsce około 70% społeczeństwa jest zakażonych Helicobacter pylori jednak nie oznacza to, że wszyscy automatycznie chorują lub zachorują na wrzód trawienny. Powody, dla których nie wszyscy zakażeni chorują, nie są znane. Najprawdopodobniej zależy to od właściwości samego zakażonego, odmiany bakterii i innych czynników, które nie zostały jeszcze zidentyfikowane. Helicobacter posiada kilka swoistych cech, które umożliwiają mu przeżycie w kwaśnym środowisku żołądka. Po pierwsze wytwarza ureazę – enzym, który ułatwia rozpad mocznika do związków amoniaku oraz powszechnie znanego dwutlenku węgla. Amoniak wykazuje z kolei właściwości ochronne dla bakterii, gdyż podwyższa pH do odczynu zasadowego, czyli innymi słowy – neutralizuje działanie kwasu solnego i soków trawiennych żołądka. Po drugie obecność sześciu rzęsek (aparatu ruchu), umożliwia bakteriom poruszanie się i wnikanie pod warstwę śluzową wewnętrznej ściany żołądka. Warstwa śluzowa tym samym staje się dla bakterii osłoną przed kwasem solnym. Po trzecie  mechanizmem adaptacyjnym jest posiadanie przez H. pylori otoczek adhezyjnych na swojej powierzchni umożliwiających łączenie się z komórkami nabłonkowymi żołądka. Po adhezji do komórek nabłonkowych następuje wydzielanie przez H. pylori amoniaku i cytotoksyn, głównie cytotoksyny wakualizującej A(VacA) oraz cytotoksyny (CagA). Bardzo agresywne cytotoksyny najprawdopodobniej doprowadzają do wrzodu trawiennego, łagodniejsze zaś do zapalenia błony śluzowej żołądka bez objawów chorobowych. Cytotoksyna (VacA) uczynniana jest przy niskim pH i z pewnością odgrywa ważną rolę w patogenezie wrzodu dwunastnicy. Gdy bakteria dostanie się do wnętrza błony śluzowej wywołuje stan zapalny. Bakteria najczęściej zagnieżdża w tzw. okolicy odźwiernika żołądka. Jest to miejsce, gdzie przyczepia się opuszka dwunastnicy, czyli sam początek jelita cienkiego. Istnieją też przyczyny genetyczne owej choroby, oraz środowiskowe, m.in.: nadużywanie leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych. W piśmiennictwie podkreśla się rolę czynników genetycznych w powstawaniu choroby wrzodowej – potomstwo chorych na tę chorobę zapada na nią wielokrotnie częściej. Wielki wpływ na częstość zachorowań ma też żywienie, stosowanie używek (kawa, papierosy) i stres.

1) Czynniki genetyczne. Czynniki genetyczne mogą być związane ze zwiększeniem wrażliwość na efekty zakażenia H. pylori.
2) Używki. Kawa (zarówno kofeinowa jak i bezkofeinowa), drinki oraz soki owocowe z kwasem cytrynowym stymulują zwiększone wytwarzanie kwasu żołądkowego. Spożywanie więcej niż trzech filiżanek kawy dziennie zwiększa podatność na zakażenie H. pylori. Palenie wzmaga wytwarzanie kwasu, zmniejsza wydzielanie prostaglandyn i dwuwęglanów oraz zmniejsza przepływ krwi przez śluzówkę żołądka. Palenie przedłuża leczenie wrzodów żołądka i dwunastnicy, a nawroty po wyleczeniu mogą występować wcześniej. Nadużywanie alkoholu mimo, że może chronić przed zakażeniem H. pylori zwiększa ryzyko krwawienia u osób leczonych NLPZ.
3) Leki. Niektóre leki, np. aspiryna i inne leki przeciwzapalne.
4) Zakażenie drobnoustrojem (H. pylori) wiele lat wcześniej – powoduje większe prawdopodobieństwo pojawienia się wrzodu.
5) Stres i czynniki psychiczne. Prawdopodobnie odgrywają rolę w pogorszeniu objawów lub zwiększeniu podatności na chorobę wrzodową.
6) Nieprawidłowości krwi. Istnieje zwiększona częstość występowania wrzodów u osób z grupą krwi 0 jak również u osób starszych z niedokrwistością.

Choroba wrzodowa może przebiegać bezobjawowo i dopiero wystąpienie groźnego powikłania może ją ujawnić. Jednak w większości przypadków przebiega w sposób typowy.

1) brak apetytu;
2) bóle w nadbrzuszu – pojawiające się po posiłku, świadczą o umiejscowieniu wrzodów zazwyczaj w żołądku. Gdy natomiast ból pojawia się nad ranem, tuż po przebudzeniu najczęściej świadczy to o występowaniu wrzodów w okolicy dwunastnicy;
3) zgaga;
4) nudności i niekiedy wymioty;
5) ból brzucha i żołądka po spożyciu potraw ciężkostrawnych;
6) kwaśność w ustach;
7) spadek masy ciała;
8) potrawy sokopędne, jak czarna kawa, rosół czy mocna herbata nasilają bóle;
9) okresowość występowania głównie wiosną i jesienią;
10) objawy dyspeptyczne: ból, dyskomfort, wzdęcia, uczucie pełności, odbijanie, niestrawność.

Najlepszą formą diagnozowania choroby wrzodowej jest tzw. gastroskopia – czyli wprowadzenie poprzez usta do żołądka tzw. endoskopu i pobranie wycinka ze ściany żołądka. Przeprowadza się wówczas specjalny test urazowy, który potwierdza lub też neguje obecność bakterii Helicobacter. Do powyższego badania zleca się badanie moczu oraz krwi. Samo badanie endoskopowe pozwala ocenić również rozległość wrzodów i ich stan. Niekiedy gastroskopia pozwala wykryć inne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego oprócz samych wrzodów. Badanie wprawdzie jest nieprzyjemne, jednak jest niezbędne do właściwej diagnostyki chorób układu trawiennego.

Leczenie choroby wrzodowej uzależnione jest od przyczyny jej występowania. Jeżeli przyczyną jest Helicobacter Pylori, zapisuje się wówczas terapię antybiotykową. Stosuje się wtedy leki, które w pierwszej kolejności zmniejszą wydzielanie kwasu solnego – leki z grupy tzw. inhibitorów pompy protonowej. Później dołącza się specjalne antybiotyki, które mają za zadanie wyeliminowanie bakterii. Niekiedy trzeba zastosować leczenie operacyjne, zwłaszcza, jeżeli wrzody są krwawiące, dochodzi do tzw. perforacji, czyli przebicia ściany żołądka.
Wrzody trawienne żołądka są częstą chorobą, która zwłaszcza w przypadku nieleczenia, mogą prowadzić do poważnych następstw z zagrożeniem życia włącznie. Choroba wrzodowa jest stanem, na podłożu którego mogą rozwinąć się nowotwory żołądka. Czasem wrzody mogą drążyć głęboko przechodząc wszystkie warstwy ściany żołądka prowadząc do perforacji i groźnych nawet dla życia następstw.

1) krwawienie występujące u około 25% chorych osób, częściej pojawia się w chorobie wrzodowej spowodowanej przyjmowaniem niesterydowych leków przeciw zapalnych lub stresem;
2) perforacja (przedziurawienie) ściany przewodu pokarmowego powodujący osty brzuch – stan zagrożenia życia wymagający natychmiastowej hospitalizacji
3) zwężenie odźwiernika;
4) rak żołądka, który od 30% do 90% powiązany jest z zakażeniem H. pylori;
5) niedrożność spowodowana obrzękiem okolicznych tkanek lub zbliznowaceniem powodującym przewężenie lub zamknięcie światła jelita we wrzodach położonych w miejscu połączenia żołądka z dwunastnicą;
6) bóle migrenowe którym podczas napadu migreny towarzyszą zaburzenia żołądkowo-jelitowe, a których częstotliwość i intensywność zmniejsza się po erydykacji bakterii.

Z ważniejszych czynników zapobiegania chorobie wrzodowej jest unikanie napięć nerwowych i umiejętność ich eliminowania. Następnym ważnym sposobem zapobiegania chorobie wrzodowej jest właściwy wypoczynek – więcej ruchu na świeżym powietrzu, a przede wszystkim znacznie więcej snu. Znakomicie regenerują system nerwowy sporty uprawiane w celach rekreacyjnych. Do bardzo ważnych czynników niekorzystnie wpływających na żołądek zalicza się palenie tytoniu. Połączenie nerwowego trybu życia, wadliwego odżywiania i palenia tytoniu sprzyja wybitnie rozwojowi choroby wrzodowej. Zupełnie niedopuszczalne jest natomiast palenie tytoniu przez osoby już chore na chorobę wrzodową. Również niekorzystny wpływ na żołądek ma picie w nadmiarze kawy prawdziwej i spożywanie alkoholu. Używki te powodują wzrost wydzielania żołądkowego i mogą sprzyjać rozwojowi chorób. Jednym z najlepszych sposobów zapobiegania chorobie wrzodowej jest prawidłowe, właściwe odżywianie. Posiłki powinno się jadać regularnie i często. Długie przerwy w posiłkach powodują, że pokarm nie neutralizuje produkowanego przez żołądek kwasu, który działając bezpośrednio na błonę śluzową może ją uszkodzić. Z punktu widzenia fizjologii żywienia szkodliwe jest zarówno przekarmianie, jak i przesadne odchudzanie. Należy pamiętać, że niektórych leków nie powinno się zażywać na pusty żołądek. Dotyczy to przede wszystkim aspiryny i tabletek przeciwko bólowi głowy. Leki działają wtedy bezpośrednio na błonę śluzową żołądka, uszkadzają ją, a nawet mogą spowodować krwawienie z przewodu pokarmowego. Zasada ta dotyczy także niektórych leków przeciwreumatycznych.

1) zaprzestać lub ograniczyć palenie;
2) unikać picia herbaty, kawy i napojów zawierających kofeinę;
3) unikać spożywania alkoholu;
4) unikać przyjmowania niesterydowych leków przeciwzapalnych w tym aspiryny;
5) spożywać często niewielkie posiłki;
6) unikać spożywania pokarmów które mogą powodować ból i podrażniać błonę śluzową;
7) stosować leki zobojętniające aby zneutralizować kwas żołądkowy, które powinny uśmierzyć dolegliwości;
8) unikać składników pokarmowych, które mogą być związane z wystąpieniem dolegliwości takich jak czarny pieprz, czerwona lub ostra papryka, chili, kofeina, kawa kofeinowa i bezkofeinowa, kakao, czekolada, napoje typu cola, owoce cytrusowe i ich soki, przetwory pomidorowe, mięta.

Zobacz również: