Powieść Kurbana Saida skradła serca czytelników na całym świecie, szczególnie często tych najbardziej cynicznych, czyli dziennikarzy. W Azerbejdżanie i Gruzji Ali i Nino stali się niemal historycznymi bohaterami. Dzieje ich miłości znają ludzie, którzy nawet nie mieli książki w ręku. W gruzińskim Batumi stoi piękny ruchomy pomnik tej szczęśliwej nieszczęśliwej pary. Symbol pokoju i miłości pomiędzy narodami. Siedmiometrowe figury zbliżają się do siebie, ale nigdy się nie spotykają…
Ali i Nino to zaginiona przed laty i na szczęście odnaleziona w latach 70. perełka literatury azerskiej. Teraz po raz pierwszy przetłumaczona z niemieckiego oryginału. To nie tylko romans (porównywany do historii Romea i Julii), opowieść o skazanej na klęskę miłości azerskiego chana i gruzińskiej księżniczki, to książka, która odkrywa przed czytelnikiem duszę Wschodu i pozostawia go z uczuciem przejmującej nostalgii i zadumy nad tym, co utracone w biegu historii.
W przedwojennym Baku Orient spotyka się z Zachodem, tworząc niezwykłą kulturową mozikę. To tu dorastają razem potomkowie znakomitych rodów: Ali Chan Szyrwanszyr i Nino Kipiani. Łączy ich ognisty temperament i wielka miłość, dzielą – tradycja i wiara przodków. On jest muzułmaninem, człowiekiem pustyni, ona – piękną gruzińską księżniczką, chrześcijanką należącą do świata Zachodu, do gór i lasów…. Czy ich uczucie przezwycięży te różnice?
Twoja Nino jest chrześcijanką. Nie pozwól, żeby wniosła do domu obcą wiarę. W niedziele wyprawiaj ją do kościoła, ale żadnego popa do domu nie wpuszczaj. Kobieta jest delikatnym naczyniem. Ważne jest, żeby to wiedzieć. Nie bij jej, kiedy będzie w ciąży. Nigdy jednak nie zapominaj, że to ty jesteś panem, a ona żyje w twoim cieniu. Wiesz, że muzułmanin może mieć jednocześnie cztery żony. Lepiej jednak będzie, jeśli zadowolisz się jedną. No, chyba że Nino nie będzie miała dzieci. Nie oszukuj swojej żony, ma prawo do każdej kropli twojego nasienia. Wieczne potępienie dla cudzołożnika. Bądź wobec niej cierpliwy. Kobiety są jak dzieci, tylko znacznie bardziej podstępne i złośliwe. Ważne jest, żeby to wiedzieć. Jeśli chcesz, zasypuj ją prezentami, dawaj jej jedwab i szlachetne kamienie – ale jeśli będziesz potrzebował rady, a ona ci jej udzieli, to zrób dokładnie na odwrót, niż ci powiedziała. To jest chyba najważniejsze – usłyszał Ali od ojca, chana, który uważał, że kobiety nie mają duszy. Ojciec Nino dał mu zgoła odmienne rady: Małżeństwo polega na wzajemnym zaufaniu i szacunku. Mężczyzna i kobieta muszą się wspierać słowem i czynem, a poza tym zawsze mają pamiętać, że są takimi samymi ludźmi, o takich samych prawach i wolnych duszach. Uroczyście przyrzekłem, że nie każę Nino przesłaniać twarzy i nie zamknę jej w haremie (…).
Wbrew pozorom, to nie religia stanie między bohaterami. Ali i Nino pobierają się u schyłku dawnego świata, w przededniu rewolucji październikowej. Baku to jedyne miejsce na świecie, gdzie mogą żyć razem.
Nad naszym miastem rozciągała się ciemność podobna do leżącego na czatach zwierzęcia, w każdej chwili gotowego do skoku. To były właściwie dwa miasta, a jedno leżało w drugim niczym orzech w łupinie.
Tą łupiną była zewnętrzna część miasta, położona poza starym murem. Jej ulice były szerokie, domy wysokie, a ludzie chciwi i hałaśliwi. Zewnętrzna część miasta powstała z ropy, która pochodzi z naszej pustyni i daje bogactwo. To w tej części są teatry, szkoły, szpitale, biblioteki, policjanci i piękne kobiety z odkrytymi ramionami. Jeśli w zewnętrznej części miasta dochodziło do strzelaniny, to zawsze działo się to z powodu pieniędzy. To tam przebiegała granica Europy. W zewnętrznej części miasta mieszkała Nino. Wewnątrz muru domy były wąskie i krzywe jak głownia wschodniej szabli. Wieżyczki minaretów sięgały wysoko i przebijały łagodny księżyc (…)
Ale wyrok na miasto i kraj zapadł wraz z pierwszymi strzałami z dział Aurory i początkiem rewolucji bolszewickiej. Niepodległy przez chwilę Azerbejdżan, w którym młodzi przeżyją chwile spełnienia, wkrótce zostanie zaatakowany przez Armię Czerwoną, a Ali chwyci za broń w obronie swego kraju…
Kurban Said jest mistrzem pióra. Sprawia, że świat, o którym pisze, wydaje się bliski na wyciągnięcie ręki. Jego bohaterowie są na wskroś żywi, opisywane pejzaże – plastyczne, wątki historyczne poruszają i intrygują. Niuanse kulturowe wydobywa z nieprawdopodobną precyzją. Książka ujmuje nie tylko głębią uczucia bohaterów, ich wzajemnym szacunkiem i oddaniem, ale również błyskotliwym poczuciem humoru i brakiem patosu.
Kto w naszym mieście szuka sprawiedliwości, musi udać się do rosyjskiego sędziego poza murami, ale to robią tylko nieliczni pieniacze. Nie dlatego bynajmniej, że rosyjscy sędziowie byli źli czy niesprawiedliwi. Nie, oni są łagodni i sprawiedliwi, ale w sposób, który naszemu ludowi nie odpowiada. Złodziej idzie do więzienia. Siedzi tam w czystej celi, dostaje herbatę, a nawet cukier do herbaty. Nikomu to nie pomaga, a już najmniej okradzionemu. No to ludzie wzruszają ramionami i sami sobie wymierzają sprawiedliwość. Po południu oskarżyciele przychodzą do meczetu, mądrzy starcy siedzą w kręgu i sądzą według prawa szariatu (…)
Na podstawie powieści powstał film o tym samym tytule w reżyserii Asifa Kapadii. Nakładem wydawnictwa W.A.B. ukazał się Orientalista Toma Reissa – pasjonująca biografia niezwykłego człowieka, jakim był Kurban Said.
Recenzje:
Przynależność do sekty miewa zalety. Zwłaszcza jeśli jest to sekta miłośników „Ali i Nino”. Wstąpiłem do niej latem 2001 w stolicy Azerbejdżanu, Baku. Spotkany przypadkowo zachodni dziennikarz, kiedy już sobie przegadaliśmy przez kilka godzin naszą fascynację Kaukazem w targanej ciągnącym od Morza Kaspijskiego wiatrem kafejce, nakazał mi stanowczo lekturę tej niewielkiej książeczki. „Powie ci więcej o miejscu, w którym jesteśmy niż niejedna monografia naukowa”. Mówił prawdę.
Marcin Meller
Wspaniała powieść.
Paul Theroux, pisarz
Saga o wojnie, miłości i trudnych relacjach Europy i Azji to w gruncie rzeczy porywająca, klasyczna historia miłosna, która łamie serce.
„Publishers Weekly”
Można odnieść wrażenie, że odkryło się zakopany skarb… jest to opowieść o przemianach kulturowych, które dziś wydają się bardziej aktualne od porannych wiadomości. Niezwykła powieść.
„The New York Times”
O autorze:
Kurban Said, właśc. Lew Nussimbaum (1905–1942) – pisarz i dziennikarz; syn żydowskiego potentata naftowego i pochodzącej z rosyjskiej arystokracji komunistki. Zafascynowany Orientem przeszedł na islam i występował jako Essad Bej, potomek azerskiego księcia. Losy człowieka kameleona Kurbana Saida, twórcy głośnej powieści Ali i Nino (1937), Essada Beja, sławnego przed wojną biografa Stalina, i Lwa Nussimbauma z Baku, czyli najbardziej fascynującą mistyfikację XX wieku, opisał Tom Reiss w bestsellerowej książce Orientalista (2005; W.A.B. 2016).
Dane wydawnicze
Wydawnictwo W.A.B. | s. 400 | ISBN 978-83-280-4526-2 | cena 39,99 zł | Premiera: 5.07.2017 r.
