Winogrona są naturalną skarbnicą znakomitych substancji regenerujących i oczyszczających organizm. Nie bez powodu nazywa się je owocami bogów. Wartościowe jest w nich wszystko: sok, miąższ, pestki, skórka, a nawet szypułki…

Jako pierwsi dzikie winogrona odkryli Persowie, przed 7-9 tysiącami lat, a Fenicjanie uprawiali je VI stuleci temu w zachodniej części Europy. Około 3,5 tys. lat przed Chrystusem spożywano je w starożytnej Babilonii, Asyrii i Egipcie. Stamtąd przywędrowały do Grecji, gdzie zaczęto produkować z nich wino. W II w. n. e. Rzymianie sadzili krzewy winorośli w prowincjach nadreńskich, a w II stuleciu naszej ery rzymscy legioniści przywieźli winorośl do Burgundii, Alzacji, nad Ren i Mozelę, zaś w czasach kolonialnych winorośl przywędrowała do Ameryki. Do Polski winogrona sprowadzili Krzyżacy. W XIII wieku zasadzili je na osłoniętej od wiatru i nasłonecznionej, wiślanej skarpie. Uprawą winorośli zajęła się także rodzina Koperników. Ojciec słynnego Mikołaja otrzymał bowiem w spadku pokaźną winnicę. Obecnie około 2/3 światowych upraw uzyskuje się na terenie Europy.

Winorośl to rodzaj z rodziny winoroślowatych (Vitis L.) obejmujący ponad 60 gatunków. Rzymski pisarz i historyk Pliniusz Starszy (23-79 r. n. e.) w swoim encyklopedycznym dziele Naturalis historia („Historia naturalna”) opisał 91 odmian winogron. Dziś najważniejsza z punktu widzenia gospodarczego winorośl właściwa (Vitis vinifera L.) ma kilkanaście tysięcy odmian. Długowieczne pnącza i krzewy winorośli występują w strefie klimatu umiarkowanego, subtropikalnego i tropikalnego. Ich pnące lub płożące drewniejące pędy pokryte dłoniastymi, ząbkowanymi na brzegach liśćmi i wąsami czepnymi mają do 300 m długości. W kątach liści umieszczone są pachnące, drobne, zielonawe kwiatki tworzące wiechy, zwane popularnie gronami kwiatowymi. Owocostany winorośli, czyli winne grona mają po kilkanaście owoców, którymi są jagody z 2-4 nasionami lub są beznasienne. Zależnie od gatunku mają kształt kulisty lub owalny i w zależności od zawartości barwników, głównie antocyjanów, przybierają barwę od zielonej przez bursztynową, czerwonopurpurową, ciemno granatową po czarną. Miąższ każdej jagody otacza cienka skórka, pokryta cieniutką warstwą wosku chroniącego ją przed mikroorganizmami i utratą wilgoci. Winorośl kwitnie od maja do czerwca, a owocuje w sierpniu-wrześniu. Można ją rozmnażać z nasion lub przez sadzonkowanie.

Od wieków winorośl miała wielorakie zastosowanie. Hipokrates porównywał ją do miodu, a uczeń Hipokratesa, Claudius Galenus, osobisty lekarz cesarza rzymskiego, wykorzystywał wino w swych praktykach medycznych, zaliczając je do pokarmów „gorących i suchych”, co oznaczało, iż miało według niego pobudzać miały wydzielanie żółtej żółci, a redukować wydzielanie flegmy. „Im lepsze wino, tym lepsze zeń lekarstwo”, pisał w I w. n. e. Galen. Szesnaście wieków później Sir Robert Dallington, takimi słowami opisywał Włochów: „Winogronami się żywią, z soku robią wina, liści używają do zawijania pulpetów i karmią też nimi swoje woły, i w końcu pestki sypią gołębiom”. I tak po dziś dzień rozróżnia się 3 zasadnicze rodzaje winogron, a więc do produkcji soków, wina i octu winnego, do spożywania na surowo, i te do suszenia na rodzynki (odmiany beznasienne). Ponad 80% światowej produkcji winogron przerabianych jest na wino, a jedynie 10% spożywanych jest w postaci świeżych owoców. Winogrona znalazły też swoje zastosowanie w lecznictwie.

Medycyna naturalna do dziś odkrywa nowe właściwości lecznicze winogron. Skład ich miąższu, którego ¾ stanowi woda, bogaty jest w łatwo przyswajalne węglowodany (16-21%) głównie glukozę i fruktozę, a także w kwasy owocowe (AHA – 0,5-1,4%, w tym alfahydroksykwasy): winowy, jabłkowy, cytrynowy i mrówkowy. Kwasy organiczne wykazują właściwości moczopędne. Winogrona zawierają 17 różnych aminokwasów (0,8%) w tym, m.in. histydynę, leucynę i glicynę.Dzięki dużej zawartości błonnika owoce winogron poprawiają perystaltykę jelit, a regulując pracę przewodu pokarmowego sprzyjają również zachowaniu szczupłej sylwetki. Oczyszczają też organizm, ponieważ zawarte w nich składniki biorą udział w usuwaniu produktów przemiany materii. Pobudzają wydzielanie soków trawiennych, zmniejszają fermentację jelitową i działają żółciopędnie. Spożywanie winogron zalecane jest osobom cierpiącym na zaparcia i problemy z przewodem pokarmowym. Winogrona mają również działanie alkalizujące, czyli przeciwdziałają zakwaszaniu organizmu, które może powodować dieta z dużą ilością mięsa, a zbyt małą owoców, warzyw i mleka. Objawy przewlekłego zakwaszenia u zdrowych osób to uczucie ciągłego zmęczenia nieustępującego po odpoczynku, bóle głowy, niezdrowa cera i skłonność do chorób skóry.W dojrzałych kiściach znajdują się też pektyny, barwniki, garbniki, olejki, enzymy i składniki mineralne. Zawierają dużo potasu, są więc bardzo korzystne dla serca i układu krwionośnego i z tego względu zalecane są osobom z nadciśnieniem. Są też cennym dopełnieniem diety osób zażywających leki odwadniające, które często powodują dużą utratę tego cennego pierwiastka. Polecane są również chorym na nerki i wątrobę, bowiem potas ma działanie moczopędne.

Pomagają równocześnie w leczeniu alergii i detoksyfikacji organizmu. Ponadto dzięki zawartości potasu winogrona poprawiają dotlenienie mózgu, a tym samym zwiększają chłonność umysłu. Winogrona są bogate w fosfor i wapń – podstawowy budulec kości i zębów, ich zawartość utrzymuje też prawidłową pracę serca. Miąższ winogron zawiera również żelazo wskazane dla anemików (odmiany ciemne są bogatsze) i jod, który reguluje pracę tarczycy. Winogrona powinny znajdować się w diecie kobiet w okresie menopauzy ponieważ zawierają rzadki pierwiastek – bor, który sprzyja utrzymaniu na odpowiednim poziomie estrogenów. Estrogeny regulują proces wchłaniania wapnia i dzięki temu chronią przed osteoporozą oraz wykazują działanie ochronne przed chorobą niedokrwienną serca. Winogrona zawierają także magnez i chlor, które wpływają na regulację pracy systemu nerwowego. Ponadto winogrona bogate są również w cynk i miedź. Białe i czerwone odmiany owoców winogron zawierają również mnóstwo witamin z grupy A, C (18%) i B (B6 – 7%, B1, B2 – 5%, B3, B5, B9 – 1%) oraz witaminę PP. Dzięki zawartości witaminy A owoce winogron pomagają w leczeniu wielu schorzeń oczu oraz nadczynności tarczycy. Witaminy z grupy B, tj.: B, (tiamina) B2 (ryboflawina), oraz witamina PP (niacyna), wpływają na lepszą koncentrację i szybsze uczenie się oraz łagodzą napięcia i stres. Witamina C stymuluje odporność i odczyny alergiczne oraz pomaga we wchłanianiu żelaza. Stąd jedzenie dużej ilości winogron jesienią wzmacnia odporność organizmu na infekcje. Powinny je jeść dzieci, kobiety w ciąży, osoby pracujące fizycznie, sportowcy oraz osoby osłabione i wyczerpane.

Miąższ winogron to więc istny koktajl witamin i składników mineralnych, które biorą udział w procesach metabolicznych komórek, odnowy komórkowej, regeneracji wszystkich warstw skóry, wpływają na zmniejszenie przebarwień skórnych, gojenie ran i łagodzenie podrażnień, stanowią ochronę przed szkodliwymi czynnikami wewnątrz – i zewnątrzpochodnymi. Świeże owoce winogron polecane są osobom przemęczonym, wyczerpanym nerwowo, cierpiącym na nadciśnienie, reumatyzm i choroby skórne. Owoce te przywracają bowiem równowagę kwasowo-zasadową organizmu i przyspieszają wydalanie toksyn. Zdaniem hematologów kuracja winogronowa, zwana ampeloterapią, wspomaga również leczenie anemii. Winogrona, zwłaszcza ciemne, zaleca się też przy rozszerzonych naczyniach włosowatych, schorzeniach dróg oddechowych i moczowych, kamieniach żółciowych, niestrawności żołądkowej i zaparciach. Systematyczne jedzenie owoców w czasie upałów czy podczas przebywania w dusznym pomieszczeniu nawadnia organizm i wzbogaca go w cenne składniki mineralne. Surowe owoce winorośli podaje się z deserami, ciastami, białym mięsem, a w liście zawija się gołąbki. Wytwarza się z nich dżemy, musy, kompoty. Można je także dodawać do wytrawnych surówek i dań rybnych. Wraz z orzechami włoskimi są niezbędnym składnikiem deski serów. Winogrona nadają się na sok, a ze względu na duże ilości pektyn galaretkę. Poddane fermentacji zmieniają się w wino. Jedynie osoby z cukrzycą i nadwagą powinny ograniczyć jedzenie winogron, owoce te bowiem ze względu na dużą zawartość cukrów (18%) należą do wysokokalorycznych (100 g dostarcza około 70 kcal).

Ekstrakt ze skórki winogron wykazuje silne działanie antybakteryjne. Badania in vitro naukowców z Clemson University dowiodły, iż owoce te są w stanie blokować Helicobacter pylori, bakterie będące głównym sprawcą choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Ich obecność zwiększa również ryzyko takich schorzeń jak zapalenie i nowotwór żołądka. W skórce, pestkach, szypułkach i winie z winogron naukowcy odkryli jednak największy skarb – polifenole, które są drugorzędowymi metabolitami rozpowszechnionymi w świecie roślin, natomiast nie syntetyzowanymi w organizmach zwierzęcych. Do najważniejszych z nich zaliczamy flawonoidy i antybiotyczną fitoaleksynę – resweratrol. W winogronach czerwonych, które są bogatszym ich źródłem, naukowcy zidentyfikowali: 10 kwasów fenolowych (w formie wolnej i związanej), 16 barwników antocyjanowych (głównym barwnikiem jest 3-glukozyd malwidyny), 12 związków flawonolowych (głównie pochodnych kwercetyny i kempferolu), 5 monomerów flawanoli (w tym 3 o dużej aktywności antyoksydacyjnej (galokatechina, epigalokatechina i galusan), 6 dimerów i 2 trimery proantocyjanidyn oraz taniny skondensowane o wyższym stopniu polimeryzacji. Soki winogronowe zawierają ich już znacznie mniej. Związki te mają właściwości antyutleniające, a zatem dostając się do naszego krwiobiegu, nie dopuszczają do utleniania tzw. złego cholesterolu (lipoprotein LDL), odkładania się produktów tego procesu w arteriach i miażdżycy. Polifenole dzięki zdolnościom antyoksydacyjnym (tzn. obniżającym poziom wolnych rodników w organizmie) pomagają przeciwdziałać starzeniu się organizmu. Działają upiększająco na cerę, nadając jej świeży i wyrazisty wygląd. Polifenole, w tym flawonoidy są tysiące razy skuteczniejsze od witaminy E, gdyż ta wychwytuje wolne rodniki dopiero po ich wniknięciu do wnętrza komórek.

Taniny, zawarte głównie w pestkach winogron, działają ściągająco, przeciwzapalnie i rozkurczowo oraz przeciwkrwotocznie, a także uelastyczniają i uszczelniają ściany naczyniek krwionośnych, co daje efekt przeciwobrzękowy i przeciwwysiekowy. Taniny oczyszczają też naczynia krwionośne, a także pobudzają krążenie, winogrona (wino) znajdują zastosowanie w zabiegach antycellulitowych. Resweratrol znajdujący się w świeżych owocach oraz winie, o szkielecie C6-C2-C6 (3,4’,5-trihydrok-systilben) ze względu na wysoką aktywność antyoksydacyjną ma klinicznie udowodnione działanie antyrakowe (hamuje proliferację wielu komórek nowotworowych), hamuje również rozwój tkanki tłuszczowej i zwiększa spalanie tłuszczu. Jest również nietoksycznym środkiem przeciwgrzybiczym. Wykazano także jego działanie antyzapalne, estrogenowe, antypłytkowe, a także antyoksydacyjne. Resweratrol hamuje pierwszy etap aktywacji płytek krwi — adhezję krwinek płytkowych do kolagenu i fibrynogenu, zmniejsza sekrecję związków zmagazynowanych w ziarnistościach płytkowych (nukleotydów adeninowych, jonów wapnia i białek) oraz hamuje agregację płytek krwi wywołaną różnymi agonistami (trombina, ADP, kolagen, katepsyna G). Potwierdzono także jego wpływ na angiogenezę, czyli tworzenie naczyń krwionośnych w postaci wypustek z naczyń już istniejących oraz możliwość rozszerzania naczyń krwionośnych przez stymulowanie syntezy tlenku azotu. Działanie antyrakowe wykazuje również (jak donosi w the Journal of Agricultural and Food Chemistry) odkryty niedawno w winogronach kolejny związek chemiczny o nazwie pterostilben, który podobnie jak resweratrol należy do grupy substancji nazywanych phytoalexinami oraz obszerniejszej klasy antyutleniaczy. Zgodnie z wynikami przeprowadzonych badań owoce winogron zawierają więcej resveratolu niż pterostilbenu, jednocześnie czerwone winogrona mają większą zawartość omawianych związków niż winogrona zielone. Obecność resveratolu stwierdzono również w czerwonym winie, nie znaleziono natomiast w winie obecności pterostilbenu. Garbniki obecne w winogronach mają natomiast działanie ściągające i bakteriobójcze. Często żucie nasion łagodzi stany zapalne dziąseł i przeciwdziała próchnicy.

Z pestek winogron wyrabia się olej, który jest jednym z cenniejszych surowców. Zawiera on dużo nienasyconych kwasów tłuszczowych (>90%) – kwasu stearynowego, oleinowego, palmitynowego i linolenowego (cis-9,12,15 oktadekatrienowy 18:3,A_9,12,15) odgrywającego istotną rolę w profilakty ce chorób układu krążenia (78%) oraz fosfolipidy, w tym lecytynę o strukturze podobnej do liposomów, dzięki czemu jest doskonale wchłaniany przez naskórek. Zawiera dużo witaminy E oraz kwasu linolowego, dzięki czemu podnosi poziom cholesterolu HDL. Jest więc doskonałym lekiem na miażdżycę i choroby układu krwionośnego. Można w nim znaleźć także przeciwutleniające procyjanidy (flawonoidy), witaminę E, resveratrol i składniki mineralne. Olej z pestek winogron tłoczony jest na zimno. Jest on trudno dostępny na rynku, a większość z olei deklarowanych jako „tłoczone na zimno” są fałszywie zaliczane do tej grupy. W przeciwieństwie do olei ekstrahowanych chemicznie, zazwyczaj heksanem, w których procesie produkcji, utracone zostaje wiele bioaktywnych składników, w oleju z pestek winogron w całości zawarte pozostają jego składniki zdrowotne i pielęgnujące. Naturalny olej różni się od oleju pozyskiwanego chemicznie swoim zielonkawym lub zielono-złotym kolorem oraz charakterystycznym winogronowo-orzechowym zapachem. Olej wytwarzany chemicznie, pozostaje natomiast bezzapachowy i prawie bezbarwny. W przeciwieństwie do wielu bardzo zdrowych produktów, które jednak mało komu smakują, olej z pestek winogron ma szansę zachwycić swoimi właściwościami nie tylko dietetyka, ale i kucharza. Nadaje się do przyrządzania potraw w niskich i wysokich temperaturach, do sałatek, smażenia, pieczenia i gotowania. Jego podstawową zaletą jest nieporównywalna z żadnym innym olejem właściwość zachowywania naturalnego smaku składników potraw – potrawy usmażone na oleju z pestek winogron nie przechodzą obcym aromatem, nie zmienią swoich subtelnych nut smakowych i zapachowych. Dla osób, którym leży na sercu dobro środowiska, ważną informacją będzie na pewno to, że olej z pestek winogron jest produktem nie tylko całkowicie naturalnym, ale i ekologicznym. Powstaje najczęściej z pestek winogron pozostałych po wyciśnięciu z nich soku, z którego wytwarza się wino. Proces tłoczenia tego oleju nie wymaga skomplikowanych urządzeń, zaś poddawane mu owoce nie muszą być udoskonalane ręką człowieka (np. poprzez manipulacje genetyczne).

W 1993 roku w Bordeaux we Francji Mathilde i Bertrant Thomas założyli firmę kosmetyczną Caudalie produkującą produkty pielęgnacyjne wyłącznie na bazie winorośli. Sześć lat później na terenie Chatteau Smith Haut Lafitte powstało pierwsze w świecie SPA wykorzystujące zalety winoterapii. Dziś firma Caudalie ma swe ośrodki SPA także we Włoszech, Hiszpanii i Stanach Zjednoczonych, a jej oferta obejmuje 35 produktów pielęgnacyjnych i 7 olejków aromatycznych powstałych na bazie winogron – ich szypułek, pestek, skórki, miąższu oraz kwiatów. Nuty zapachowe powstałe na ich bazie wykorzystują w swych kreacjach także m. in. Avon, Paloma Picasso, Escada, Gucci oraz Davidoff. Na całym świecie z ekstraktów oraz oleju z nasion winogron produkuje się preparaty farmaceutyczne oraz kosmetyki wykorzystujące tę cechę, że olej z pestek winogron jest całkowicie przyjmowany i wchłaniany przez skórę. Nie pozostawia nieprzyjemnie tłustej powierzchni, a właściwości pielęgnujące zapewniają skórze jedwabistą gładkość, zaś obecność procyjanidów, ma silne działanie przeciwutleniające, co czyni kosmetyki skutecznym środkiem przeciwko wolnym rodnikom. Preparaty kosmetyczne i zabiegi na bazie winogron pomagają w redukcji tkanki tłuszczowej, leczeniu cellulitu, detoksyfikacji i uwolnieniu nadmiernych ilości wody nagromadzonej w tkankach.

zobacz również:

Winogrona na deser – przepisy

Co zawierają winogrona?

Winogrona – pomysłowe przepisy na różne dania