Lekarzem pierwszego kontaktu dla organizmu człowieka jest… jego własny układ immunologiczny. To nie żart, ponieważ wszystkie elementy tego systemu dobrze rozpoznają ewentualne zagrożenia w postaci chorobotwórczych drobnoustrojów czy innych patogenów, a potem przystępują do ich unieszkodliwienia. Oczywiście tak się dzieje wyłącznie wtedy, gdy odporność działa prawidłowo. Z tym jednak bywa różnie, a ludzie sami sobie szkodzą.
Dwa systemy obronne organizmu
Czy wiesz, że armia broniąca człowieka przed atakiem wirusów, bakterii, grzybów czy nowotworów składa się tak naprawdę z dwóch oddziałów? Pierwszym z nich jest odporność wrodzona, a drugim odporność nabyta. Oba są natomiast niezbędne do skutecznej walki o zdrowie.
Odporność wrodzona (nieswoista)
Odporność wrodzoną ma każdy już od początku swojego istnienia, i jest ona uwarunkowana genetycznie. Jeszcze w okresie płodowym dochodzi do przemieszczenia się do organizmu dziecka przeciwciał, które zapewniają mu podstawową ochronę w ciągu kilku pierwszych miesięcy życia. Następuje to poprzez łożysko.
Mimo że maluch posiada te bezcenne komórki odpornościowe, to jednak trudno mówić o dojrzałości systemu immunologicznego. Wręcz przeciwnie. Kształtowanie się odporności trwa do wieku nastoletniego. Co więcej, budowa odporności nigdy się nie kończy. Wiesz, co okazuje się szczególnie ważne w tym procesie, zwłaszcza na początku? Poród naturalny, karmienie piersią, a także spacery. W pokarmie matki znajdują się przeciwciała, dzięki którym niemowlę dostaje optymalną ochronę przed chorobotwórczymi drobnoustrojami.
Jako ciekawostkę można dopowiedzieć, że na straży odporności wrodzonej stoi kilku żołnierzy. To przede wszystkim skóra, a w zasadzie jej naturalnie niskie pH. Ponadto błony śluzowe znajdujące się w gardle czy nosie, wydzieliny jak łzy oraz pot, bakteriostatyczne i bakteriobójcze substancje jak defensyny czy lizozym. Dodatkową ochronę stanowi naturalna flora bakteryjna wraz z substancjami przez nią wydzielanymi, a także odpowiednie pH żołądka.
Odporność wrodzoną należy zatem uznać za pierwszą linię obrony przed bakteriami, wirusami, grzybami czy pasożytami. Poza barierą fizjologiczną zostają też uruchomione nieco bardziej skomplikowane mechanizmy obronne. Warto podkreślić, że reakcja komórek i cząsteczek odporności nieswoistej następuje wyjątkowo szybko.
Czy wiesz, jakie komórki są kluczowe w mechanizmach nieswoistych? To tak zwane komórki fagocytujące, które wykazują zdolność pochłaniania komórek i substancji infekujących. System dopełniają mediatorzy, czyli chemokiny oraz cytokiny. Reakcja jest nie tylko błyskawiczna, ale i bardzo silna. Dlatego właśnie czasami dochodzi do ostrej odpowiedzi zapalnej.
Odporność nabyta (swoista)
Wbrew pozorom nie należy chować dziecka pod kloszem. Dlaczego? Ze względu na prawidłowy rozwój odporności nabytej. Byłby on mocno utrudniony przy braku kontaktu z chorobotwórczymi patogenami. To właśnie poprzez ów kontakt układ immunologiczny uczy się rozpoznawania intruza i zapamiętuje go. W efekcie podczas kolejnej próby ataku jest w stanie szybko zareagować – wysyła odpowiednie przeciwciała. Odporność nabyta działa bardziej precyzyjnie, więc tym samym wykazuje większą skuteczność w usuwaniu obcych antygenów. Zresztą zostaje uruchomiona wtedy, gdy odporność wrodzona nie daje rady zwalczyć szkodliwych drobnoustrojów.
Odporność swoista charakteryzuje się określoną formą pamięci, która zostaje wytworzona podczas wcześniejszego kontaktu z danym antygenem. Czy wiesz, co jest odpowiedzialne za to zadanie? To specjalne komórki zwane limfocytami, które wyróżnia zdolność tworzenia przeciwciał, a więc wyjątkowo efektywnej broni przeciwko czynnikom chorobotwórczym. Zapamiętują też wroga. To dlatego jednorazowe przechorowanie pewnych schorzeń daje odporność nawet na całe życie.
Limfocyty można podzielić na:
- limfocyty B, które są szpikozależne, ponieważ powstają w szpiku kostnym. Odpowiadają natomiast za rozpoznanie antygenów oraz wytworzenie przeciwciał.
- limfocyty T, czyli grasicozależne. Są najliczniejsze, a dzięki nim w ogóle dochodzi do odpowiedzi immunologicznej komórkowej. Powstają też w szpiku kostnym, ale to właśnie w grasicy dojrzewają. To grasica kontroluje rozwój obwodowych tkanek limfatycznych, a więc śledziony i węzłów chłonnych, oraz odpowiednie kształtowanie się układu immunologicznego. Mało osób zdaje sobie sprawę z tego, że dzięki wejściu w bezpośredni kontakt z antygenem limfocyty T doprowadzają do zniszczenia komórek związanych z owym antygenem. Co ważne, nie chodzi wyłącznie o komórki prawidłowe zawierające określony patogen – wirusa czy bakterię. Warto pamiętać, że to dotyczy również komórek nowotworowych. Prawidłowo działająca grasica zapobiega także rozwojowi alergii, więc widać jak ważną rolę odgrywa w organizmie człowieka. Bez niej trudno byłoby zadbać o zdrowie.
- komórki NK (Natural Killers) uczestniczą we wstępnej fazie nieswoistej odpowiedzi oraz nadzorze immunologicznym. Doprowadzają do wyeliminowania komórek zakażonych przez wirusy oraz komórek nowotworowych. Zostały odkryte stosunkowo niedawno, bo w latach 70. ubiegłego wieku. Badacze przypuszczają, że mają powiązanie z linią rozwojową limfocytów T, aczkolwiek w przeciwieństwie do nich nie podlegają dojrzewaniu komórkowemu.
Jak działa zintegrowany system odpornościowy?
Prof. Aleksander Skotnicki porównuje go do armii broniącej granic organizmu przed siłami wroga. Grasica pełni w nim rolę dowódcy, który szkoli i wysyła wyspecjalizowane oddziały w miejsca zapalne i zagrożone. Inne elementy układu odpornościowego (szpik kostny, trzustka etc.) tworzą żołnierzy tej armii i wyposażają ich w odpowiednie uzbrojenie.
Prawidłowo działający układ odpornościowy zapewnia więc bezpieczeństwo i ochronę całego ciała.
Co obniża odporność?
Takich czynników można wyróżnić kilka. Oczywiście wiele zależy od indywidualnych predyspozycji. Niektóre osoby bardziej cierpią z powodu kiepskiego stanu układu immunologicznego. Jednak każdy człowiek może sobie niejako „zapracować” na obniżoną odporność. Kluczowe okazują się trzy elementy.
Po pierwsze – stres
To związane jest z mechanizmem wytwarzania podczas stanu zestresowania dużych ilości kortyzolu. A to właśnie ten hormon zmniejsza liczebność białych krwinek (limfocytów), a w konsekwencji powoduje obniżenie produkcji przeciwciał.
Po drugie – antybiotykoterapia
Oczywiście nie chodzi o jednorazowe przyjęcie dawki antybiotyków, jednak częste ich przyjmowanie skutkuje uodparnianiem się bakterii na ich działanie. Leczenie staje się wtedy nieskuteczne, a przecież i tak bardzo mocno obciąża organizm. Zaburzona zostaje również naturalna flora jelitowa, która jest tak ważna w procesach immunologicznych. Osłabiony organizm staje się mocno narażony na kolejne infekcje.
Po trzecie – niewłaściwa dieta
To kolejny element bezpośrednio związany z układem pokarmowym. Złej jakości pożywienie, ale też nieregularne posiłki albo ich spożywane niemal w biegu oznacza zawsze jedno, czyli niedobory ważnych składników jak witaminy, minerały czy antyoksydanty. Warto też zaznaczyć, że również używki przyczyniają się do zmniejszenia poziomu cennych mikroelementów w organizmie. Następuje tym samym jego osłabienie, a wtedy szkodliwe patogeny mają otwartą drogę do ataku.
Oczywiście wpływ na spadek odporności mają też inne czynniki np.: przepracowanie czy chemia, która nas otacza w powietrzu, jedzeniu, budownictwie, codziennym życiu.
Budowanie odporności to proces
Każdy lekarz powie, że nie ma żadnych szans na szybkie zbudowanie odporności. Dlatego o swój układ immunologiczny należy dbać przez cały rok, a nie jedynie przed rozpoczęciem okresu jesienno-zimowego. Nie obędzie się bez troski o codzienną higienę życia – odpowiednie jedzenie, unikanie stresu i antybiotyków (chyba że taka kuracja okazuje się niezbędna). Trzeba zarazem pamiętać o tym, aby się wysypiać, a także dostarczyć organizmowi trochę aktywności fizycznej (najlepiej na świeżym powietrzu).
Trzeba pamietać, że z wiekiem nasz organizm jest mniej wydolny, niektóre mechanizmy obronne spowalniają, a np.: grasica – zanika.
Dlatego warto wspomóc swój organizm określonymi preparatami naturalnymi, witaminami, minerałami, wspomaganiem flory bakteryjnej etc, dzięki którym lepiej funkcjonują poszczególne elementy układu odpornościowego.
I na koniec mała ciekawostka – lekarze uważają, że stosowanie zbyt wielu antybakteryjnych środków czystości może dawać odwrotne skutki do zamierzonych. Warto zatem pamiętać, że nie sposób budować swojej odporności w zbyt sterylnych warunkach.
