Po co kotu wąsy? Zaskakujące fakty o kocich wibrysach i ich funkcjach

Choć kocie wąsy, zwane fachowo włosami czuciowymi lub wibrysami, są doskonale widoczne na pierwszy rzut oka, niewiele osób zdaje sobie sprawę, jak kluczową rolę pełnią w życiu tych zwierząt. To nie tylko ozdoba pyszczka czy element urody, dla kota wibrysy to precyzyjne narzędzie nawigacyjne, system ostrzegawczy i komunikacyjny niezbędne do codziennego funkcjonowania.

Koty od zawsze uchodzą za mistrzów orientacji przestrzennej, cichych łowców i zwierzęta, które doskonale radzą sobie nawet w ciemności. Choć przypisuje się to ich oczom, kluczową rolę w tym procesie odgrywają właśnie wibrysy. Badania naukowe oraz opinie lekarzy weterynarii zgodnie potwierdzają: bez zdrowych, nieuszkodzonych wąsów kot traci pewność poruszania się, orientację przestrzenną, a nawet może doświadczać stresu i dezorientacji.

Czym tak naprawdę są kocie wąsy? 

Wibrysy to sztywne, wydłużone włosy czuciowe, rozmieszczone głównie po bokach pyska kota, ale także nad oczami, a także na brodzie i tylnej części przednich łap. Koty mają średnio 24 wibrysy na pyszczku, czyli po 12 z każdej strony. To najczęściej występująca liczba, choć u niektórych ras, zwłaszcza długowłosych może być ich nieco więcej. Ich cechą charakterystyczną jest głęboko zakorzenione umiejscowienie — osadzone są w specjalnych torebkach włosowych wypełnionych zakończeniami nerwowymi. Według publikacji Journal of Anatomy każdy włos czuciowy kota jest ponad 2-3 razy grubszy niż zwykłe futro i jest bezpośrednio połączony z układem nerwowym. To sprawia, że najmniejszy ruch powietrza czy kontakt fizyczny z wibrysem dostarcza kotu informacji o otoczeniu, nawet w całkowitej ciemności.

Wąsy u kotów pełnią kilka fundamentalnych funkcji. Koty dzięki wibrysom potrafią ocenić, czy zmieszczą się w wąskim przejściu (orientacja przestrzenna), długość wąsów zazwyczaj odpowiada bowiem szerokości tułowia zwierzęcia. Dzięki wibrysom koty wyczuwają ruch powietrza, co pozwala kotom rejestrować zmiany w otoczeniu, nawet gdy nie widzą zagrożenia lub ofiary. Dzięki włosom czuciowym kot precyzyjnie określa też pozycję ofiary, nawet gdy ta znajduje się poza zasięgiem wzroku. Z naukowego punktu widzenia kocie wąsy to przetworniki dotykowe, które zbierają informacje z otoczenia, które mózg kota interpretuje jako obraz przestrzeni. Badania fizjologiczne Current Biology (2024) potwierdzają, że zakończenia nerwowe wokół cebulek wibrysów są niezwykle czułe i rejestrują nawet minimalne zmiany ciśnienia powietrza, ruchy obiektów w ciemności, położenie przeszkód oraz drgania podłoża. Dzięki temu kot może „widzieć” to, co jest poza zasięgiem jego wzroku, a nawet w warunkach niemal całkowitego mroku. Dlatego wibrysy są szczególnie istotne w polowaniu nocnym i poruszaniu się po nieznanym terenie. Ponadto weterynarze podkreślają, że ustawienie wąsów sygnalizuje stan emocjonalny kota, gdy są wyciągnięte do przodu kot jest zainteresowany lub podekscytowany, rozstawione na boki są oznaką komfortu, spokoju i neutralnego nastroju. a ściśnięte do boków to oznaka lęku lub stresu.

Choć wszystkie koty, zarówno domowe, jak i dzikie, posiadają włosy czuciowe, niektóre rasy wyróżniają się wyjątkowo długimi i gęstymi wąsami. Maine Coon ta majestatyczna, półdługa rasa z USA słynie z najdłuższych wibrysów wśród kotów domowych, niektóre osobniki mają wąsy przekraczające 15 cm. Norweski kot leśny przystosowany do życia w trudnych, leśnych warunkach, także posiada długie, sztywne wąsy wspomagające nawigację, podobnie u persów i kotów syberyjskich ich gęsta sierść idzie w parze z dobrze rozwiniętymi włosami czuciowymi, co pomaga im w orientacji mimo bujnej okrywy futrzanej.

Dlaczego nie wolno obcinać kotu wąsów?

Choć może się wydawać, że przycięcie zbyt długich wąsów to zabieg kosmetyczny, w rzeczywistości to poważne naruszenie naturalnych zdolności kota. Lekarze weterynarii zgodnie przestrzegają: obcinanie wibrysów jest nie tylko nieetyczne, ale może prowadzić do zaburzenia orientacji, utraty równowagi, a nawet urazów wynikających z niezdolności do oceny przestrzeni. Koty z uszkodzonymi lub przyciętymi wibrysami często potykają się lub nie trafiają w wąskie przejścia, boją się przeskakiwania między powierzchniami, odczuwają dezorientację w ciemności, tracą pewność siebie, co objawia się stresem lub ukrywaniem się. Z badań opublikowanych w Veterinary Record (2024) wynika, że koty pozbawione części wibrysów mogą wykazywać objawy niepokoju, trudności w poruszaniu się po znanym terenie, a w przypadku kotów wychodzących rośnie ryzyko wypadków.

Dobry opiekun kota powinien regularnie obserwować stan wibrysów. Złamania, asymetria lub utrata wąsów mogą być naturalnym procesem (np. wymiany włosów) lub sygnałem problemów zdrowotnych, takich jak przewlekły stres, choroby skóry, urazy mechaniczne lub kontakt z toksynami, np. nieodpowiednimi środkami czystości. Warto też pamiętać, że koty wrażliwie reagują na dotykanie wąsów, ich nadmierne drażnienie, np. podczas karmienia z wąskich misek, może powodować tzw. „zmęczenie wibrysów” objawiające się niechęcią do jedzenia lub rozdrażnieniem.

Kocie wibrysy to fascynujący przykład doskonałości natury. Dzięki nim koty poruszają się z gracją, polują z precyzją i czują się pewnie nawet w zupełnej ciemności. Dla opiekunów oznacza to jedno należy dbać o kocie wąsy, nie obcinać ich, nie naruszać i zapewniać kotu przestrzeń, w której może w pełni wykorzystywać swoje naturalne zdolności sensoryczne.