Pierwsza pomoc

Życie ludzkie stanowi samo w sobie największą wartość. Niestety w Polsce nadal odnotowuje się w statystykach medycznych niepokojąco wysoką ilość zgonów spowodowaną nie udzieleniem w odpowiednim czasie pierwszej pomocy. Wynika to najczęściej z braku przygotowania naszego społeczeństwa do udzielania takowej jak również z irracjonalnego lęku zaszkodzenia poszkodowanemu. Regułą jest, że osobę, która straciła przytomność na ulicy traktuje się jako alkoholika lub narkomana, ciekawość nasza powoduje natomiast tworzenie wokół nieprzytomnego wianuszka gapiów, których reakcja w najlepszym wypadku ogranicza się do wezwania karetki pogotowia. Brak odpowiedniej wiedzy o udzielaniu pierwszej pomocy często decyduje o tym, że ktoś niepotrzebnie ginie na ulicy, podczas wycieczki czy nawet w własnym domu. Niepotrzebnej śmierci można zapobiec znając podstawowe zasady pierwszej pomocy, które często zadecydują przeżyciu człowieka do czasu przybycia lekarza.

Bezpośrednimi zagrożeniami dla życia są:
1) utrata przytomności
2) brak oddechu
3) zanik tętna
4) ustanie czynności serca
5) krwotok
na skutek zawału serca, udaru mózgu, zatrucia (np. toksycznymi środkami przemysłowymi) czy wstrząsu hipowolemicznego.

Stany te muszą budzić niepokój każdego człowieka, lecz aby wiedzieć, co należy w takim wypadku zrobić trzeba mieć podstawową wiedzę z zakresu pierwszej pomocy.

Jeśli masz do czynienia z ofiarą tragicznego wypadku, należy stosować się do poniższych zasad:
1) Podchodząc do poszkodowanego należy ocenić jego miejsce pod kątem bezpieczeństwa dla siebie i chorego (główna zasada to: bezpieczeństwo ratownika jest zawsze najważniejsze). Również ze względu bezpieczeństwa do leżącej ofiary podchodź od strony głowy.
2) Sprawdź jego reakcję. Spytaj się „Co się stało?”, jeśli nie odpowie – uszczypnij go pod nosem.
3) Jeżeli reaguje: zostaw poszkodowanego w pozycji, w której go zastałeś, o ile nie zagraża mu żadne niebezpieczeństwo i dowiedz się jak najwięcej o stanie poszkodowanego. Wezwij pomoc, jeśli będzie potrzebna i regularnie oceniaj jego stan.
4) Jeżeli nie reaguje ostrożnie zbadaj ofiarę. Sprawdź: czy język, wydzieliny lub jakieś obce ciało nie blokuje dróg oddechowych ofiary. Jeśli drogi oddechowe nie są drożne, oczyść je. Delikatnie odchyl jego głowę do tyłu – często ten ruch przywraca normalny oddech.
5) Sprawdź czy ranny oddycha. Jeśli nie, zastosuj sztuczne oddychanie.
6) Sprawdź czy ma tętno. Jeśli nie ma, serce nie pracuje. Zastosuj reanimację.
7) Jeżeli oddech jest prawidłowy: ułóż poszkodowanego w pozycji bezpiecznej, wyślij kogoś lub sam udaj się po pomoc (wezwij pogotowie), regularnie oceniaj oddech.
8) Sprawdź czy ma krwotok. Jeśli jest, staraj się go zatamować.

Jeśli przestało pracować serce, poszkodowany nie oddycha trzeba natychmiast wezwać pogotowie. W tym czasie druga osoba musi bez zwłoki rozpocząć ratowanie ofiary. Tak samo należy postąpić, kiedy mamy do czynienia z poważnym krwotokiem lub poważnym urazem głowy. Jeśli jesteś sam, chwilę czasu na wezwanie pogotowia będziesz miał po wykonaniu pierwszych 4 serii reanimacji. W niektórych przypadkach można bezpiecznie zmieniać położenie ciała rannego. Gdy jednak ofiara ma poważne obrażenia szyi lub pleców, nie wolno jej ruszać, chyba że ratujemy ją przed pożarem, wybuchem itp.

Resuscytację krążeniowo-oddechową rozpoczynamy /wg zmienionych wytycznych z 2005 roku*/ od wykonania 30- tu ucisków klatki piersiowej osoby poszkodowanej (zewnętrzny masaż serca). Novum jest to, że pomijamy dwa pierwsze oddechy ratownicze, których wykonanie nakazywały nam stare wytyczne. A więc na początku od razu pobudzamy pracę serca. Układamy ręce na klatce piersiowej osoby poszkodowanej podczas prowadzonego zewnętrznego masażu serca centralnie, nie bawiąc się w czasochłonne wyszukiwanie wyrostka mieczykowatego. Następnie wykonujemy dwa oddechy ratownicze trwające każdy ok.1 sek., a nie jak dotychczas 2 sek. Tak, więc, resuscytację krążeniowo-oddechową prowadzimy u osób dorosłych w układzie 30 ucisków klatki piersiowej na dwa oddechy ratownicze (30:2).
Sztuczne oddychanie możemy wykonywać metodą usta-usta, lub metodą usta-nos.

Wykonujemy wówczas najważniejsze dla ratowania życia pierwsze czynności:
1. Wykonywanie pierwszych 30-tu uciśnięć klatki piersiowej.
2. Wykonywanie dwóch oddechów ratowniczych.
3. BLS w układzie 30:2 (30 ucisków klatki piersiowej plus 2 razy wdech powietrza).
Co pewien okres czasu sprawdzamy czy u osoby poszkodowanej powrócił oddech i tętno. Ratownik musi prowadzić sztuczne oddychanie i zewnętrzny masaż serca aż do chwili, gdy poszkodowany odzyska przytomność lub przyjedzie pogotowie ratunkowe. U niemowlęcia obejmujemy ustami razem usta i nosek. Średnio wykonuje się 12 oddechów na minutę.

Reanimację ograniczoną wyłącznie do uciśnięć klatki piersiowej można prowadzić w następujących sytuacjach:
1) Jeżeli nie jesteś w stanie lub nie chcesz wykonywać oddechów ratowniczych, zastosuj uciśnięcia klatki piersiowej.
2) Jeżeli stosujesz wyłącznie uciśnięcia klatki piersiowej, wykonuj je bez przerwy, z częstotliwością 100 uśnięć/min,
3) Przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, jeżeli zacznie on prawidłowo oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji.

Istnieje kilka wariantów pozycji bezpiecznej, każdy z nich ma swoje zalety. Żadna z pozycji nie jest idealna dla wszystkich poszkodowanych. Pozycja powinna być stabilna, jak najbliższa ułożeniu na boku z odgięciem głowy i brakiem ucisku na klatkę piersiową, by nie utrudniać oddechu.
Zaleca następującą sekwencję postępowania w celu ułożenia poszkodowanego w pozycji bezpiecznej:
1) Zdejmij okulary poszkodowanego.
2) Uklęknij przy poszkodowanym i upewnij się, że obie nogi są wyprostowane.
3) Rękę bliższą sobie ułóż pod kątem prostym w stosunku do ciała, a następnie zegnij w łokciu pod kątem prostym tak, aby dłoń ręki była skierowana do góry.
4) Dalszą rękę przełóż w poprzek klatki piersiowej i przytrzymaj stroną grzbietową przy bliższym tobie policzku, drugą swoją ręką złap za dalszą kończynę dolną tuż powyżej kolana i podciągnij ją ku górze, nie odrywając stopy od podłoża.
5) przytrzymując dłoń dociśniętą do policzka, pociągnij za dalszą kończynę dolną tak, by ratowany obrócił się na bok w twoim kierunku.
6) Ułóż kończynę, za którą przetaczałeś poszkodowanego w ten sposób, zarówno staw kolanowy jak i biodrowy były zgięte pod kątem prostym.
7) Odegnij głowę ratowanego ku tyłowi by upewnić się, że drogi oddechowe są drożne, gdy jest to konieczne, ułóż rękę ratowanego pod policzkiem tak, by utrzymać głowę w odgięciu.
8) Regularnie sprawdzaj oddech.

Przyczynami utraty przytomności i oddechu są najczęściej: zachłyśnięcie, utonięcie, uszkodzenie klatki piersiowej, zatrucie, krwotok, odruchowo pod wpływem uderzenia lub wstrząsu psychicznego. Objawy utraty oddechu to: brak ruchów klatki piersiowej, brak podmuchu powietrza z ust nieprzytomnego. Jeśli stwierdzimy, że nastąpiła utrata przytomności przy zachowanej pracy układów oddechowego i krążenia (po ocenie oddechu osoby poszkodowanej) i wykluczeniu, że przyczyną utraty przytomności jest uraz kręgosłupa, powinniśmy ułożyć osobę nieprzytomną w pozycji bocznej – ustalonej. Osoby, którym w tym czasie udzieli się pierwszej pomocy, po pobycie na oddziałach intensywnej terapii i rehabilitacji praktycznie są w stanie funkcjonować bez jakichkolwiek zmian w okresie późniejszym. Wahanie się i wydłużanie czasu, w którym przystępujemy do sztucznego oddychania i prowadzenia zewnętrznego masażu serca najczęściej kończy się tragicznie.

Kilkuminutowa utrata przytomności przy zachowanym oddechu i tętnie spowodowana przejściowym niedokrwieniem mózgu określana jest mianem omdlenia i nie stanowi stanu bezpośredniego zagrożenia życia. W przypadku omdlenia należy zapewnić osobie poszkodowanej dostęp świeżego powietrza, rozluźnić krępujące części ubrania i spowodować jak najszybsze dokrwienie mózgu (pochylenie głowy między kolana, lub zastosowanie pozycji cztero kończynowej – równoczesne uniesienie obu rąk i nóg do góry).

W wypadku utonięcia najlepiej byłoby rozpocząć sztuczne oddychanie już w wodzie, bez straty czasu. Wynosząc chorego z wody trzeba go trzymać głową w dół, co spowoduje usunięcie wody z dróg oddechowych. Po usunięciu mułu lub wodorostów z ust trzeba natychmiast rozpocząć sztuczne oddychanie, a w razie potrzeby masaż serca.

Wstrząs jest to stan po wypadku stanowiący bezpośrednie zagrożenie dla życia. We wstrząsie zaburzenia czynności serca i naczyń krwionośnych są na tyle poważne, że nie są już wyrównywane samoistnie. Jeśli szkodliwe czynniki działają dalej, wzajemnie się nasilając, wstrząs się pogłębia i może doprowadzić do śmierci. Przyczyną wstrząsu mogą być: rozległe i ciężkie uszkodzenia ciała, duży ubytek krwi, silne lub przedłużone działanie trucizny, znaczne odwodnienie organizmu np. przez wymioty lub biegunkę, rozległe rany, oparzenia, uczulenia. Brak odporności psychicznej na ból i strach zwiększają podatność na wstrząs. Objawy wstrząsu to: szybki, płytki oddech., niewyczuwalne tętno, bladość skóry, duży spadek ciśnienia tętniczego krwi, zaburzenia świadomości. Wstrząs może pojawić się błyskawicznie, natychmiast po wypadku, najczęściej jednak rozwija się w ciągu wielu godzin, nawet dni i zagraża życiu. Jeżeli chory jest przytomny, pierwszą czynnością jest zapewnienie mu spokoju i opanowanie paniki. Chory musi odczuć troskliwą opiekę. Ważną czynnością jest, by chorego dokładnie obejrzeć, aby nie przeoczyć krwawiącej rany lub powodującego ból złamania kości i w razie potrzeby założyć opatrunki. Chorego należy wygodnie ułożyć, pod ręce i nogi podłożyć wałki z ubrania lub koca, głowę lekko odchylić, twarz zwrócić do boku, aby uniknąć zakrztuszenia w razie wymiotów. Chory musi oddychać świeżym powietrzem. Nie wolno mu podawać nic do picia. Należy go okryć ciepłym kocem (zabezpieczyć przed utratą ciepła). Natychmiast należy powiadomić pogotowie ratunkowe. Dyspozytorowi pogotowia ratunkowego należy opisać powyższe objawy.

Krwotoki
Nawet niewielka utrata krwi może być niebezpieczna dla chorego. Odróżniamy krwotok tętniczy i żylny. Krew tętnicza jest jasnoczerwona, wypływa szybko, widać jej pulsowanie. Krew żylna jest ciemnoczerwona, wypływa wolniej, nie widać tętnienia, płynie z obwodu ciała do serca. Uszkodzone naczynie krwionośne należy docisnąć do najbliżej leżącej pod nim kości . Ranę uciskamy jednym lub dwoma palcami, w zależności od wielkości uszkodzenia. Miejsce krwawiące należy umieścić powyżej poziomu serca. Jeżeli miejsce krwawiące znajduje się w górnej połowie ciała, np. na głowie, szyi ramionach, głowę i klatkę piersiową chorego należy ułożyć w pozycji lekko uniesionej. Jeżeli rana znajduje się na kończynie górnej, powinna kończyna być uniesiona. Przy ranach w dolnej połowie ciała (brzuch, miednica, nogi) chory powinien leżeć z miednicą i nogami lekko uniesionymi. W takiej pozycji wykonujemy opatrunek uciskowy. Na ranie kładziemy gazę lub wyprasowane płótno i przymocowujemy jedną warstwę bandaża, następnie kładziemy tampon ze zwiniętego płótna lub bandaża i dokładnie zawijamy. Jeżeli po opatrunku uciskowym sinieją lub bledną palce rozluźniamy bandaż.

Do najbardziej charakterystycznych objawów zawału serca zaliczamy: silny najczęściej zamostkowy ból, promieniujący do lewej ręki, szyi, pleców, niekiedy brzucha, uczucie niepokoju, lęku pocenie się, nudności, wymioty, uczucie gwałtownej duszności połączone z sinieniem powłok skórnych i kołataniem serca. Do 44-tego roku życia można zaobserwować np. niespecyficzne bóle w tylnej części klatki piersiowej. Często zawałowi serca może współtowarzyszyć wstrząs kardiogenny. W konsekwencji zawału serca może dojść do utraty przytomności i zatrzymania akcji serca. W przypadku podejrzenia wystąpienia u poszkodowanego zawału serca układamy chorego z lekko uniesioną górną częścią ciała, natychmiast podajemy 1 tabletkę nitrogliceryny (może być to nitrogliceryna w formie sprayu), sorbonitu, polopiryny (aspiryny) celem rozszerzenia naczyń krwionośnych, jeżeli po okresie czasu ok. 5 min. nie ma poprawy, czyli ból się nie zmniejsza można podać kolejną tabletkę nitrogliceryny. Kontrolujemy oddech poszkodowanego i w przypadku jego zaniku przystępujemy do natychmiastowej reanimacji. Staramy się, aby pogotowie ratunkowe jak najszybciej po jego wezwaniu znalazło się przy poszkodowanym.

Wszelka dysfunkcja pracy serca w tym zawał serca może prowadzić do rozwoju wstrząsu kardiogennego. Serce podczas zawału nie jest w stanie w wystarczającym stopniu zaopatrywać całego organizmu w tlen. Objawy tutaj występujące to: osłabienie, szybkie słabo wyczuwalne tętno, blada skóra pokryta zimnym potem, dreszcze. W pierwszej kolejności należy tutaj sprawdzać podstawowe funkcje tj. oddech. Po stwierdzeniu braku oddechu natychmiast musimy przystąpić do reanimacji. Poszkodowanego układamy z lekko uniesioną górna częścią ciała, okrywamy kocem uspokajamy, po czym wzywamy pogotowie ratunkowe.

Szczególnie u osób starszych w sytuacjach oddziaływania na nie silnego stresu może dochodzić do udaru mózgu. Do klasycznych objawów udaru mózgu zalicza się: występujący nagle silny ból głowy, nudności, wymioty, zaburzenia równowagi, zawroty głowy, zataczanie się podczas chodzenia, drgawki i nagłe osłabienie siły mięśni i czucia np. jednej kończyny, prawej lub lewej połowy ciała (paraliż prawo lub lewostronny), zaburzenia widzenia, jedna źrenica rozszerzona nie reaguje na światło, druga funkcjonuje w sposób normalny, zaburzenia mowy (bełkot, nieartykułowane dźwięki), nieprawidłowe opadanie jednego kącika ust po porażonej stronie ciała. W pierwszej kolejności należy tutaj monitorować podstawowe funkcje życiowe. Poszkodowanego układamy w pozycji wygodnej i w przypadku braku oddechu przystępujemy natychmiast do reanimacji. Jak najszybciej osobą z udarem mózgu powinno zająć się pogotowie ratunkowe, czynnikiem warunkującym późniejszą skuteczną rehabilitację jest czas, w jakim poszkodowany trafia na neurologię.

Uraz czaszkowo-mózgowy rozpoznajemy po silnym bólu głowy występującym u chorego krwiaku okularowym dokoła oczu, wycieku płynu mózgowego, krwi z uszu, nosa, lub po tylnej ścianie gardła, wymiotach, zaburzeniu świadomości, krótkotrwałej utracie przytomności, zwolnionym tętnie. Osobę ze stwierdzonym urazem czaszkowo-mózgowym pozostawiamy w pozycji półsiedzącej z głową odwróconą w kierunku urazu, z którego następuje wyciek płynu (np. lewe ucho), nigdy nie wolno tamować tutaj wspomnianego wyżej wycieku natomiast należy go maksymalnie ułatwić, również osoby nieprzytomne układa się w pozycji bezpiecznej z ułatwionym odpływem płynu np. z ucha.

Do objawów urazu kręgosłupa zaliczamy: wszelkiego typu zniekształcenia, krzywizny kręgosłupa, stwierdzaną przy dotyku dużą bolesność wyrostków ościstych, utratę czucia, porażenie kończyn i tułowia, niekontrolowane odruchy fizjologiczne, zaburzenia oddychania. Za szczególnie groźny uważa się tutaj przypadek uszkodzenia kręgów szyjnych. Zawsze podejrzewając, że może dojść do tego uszkodzenia, a tym samym porażenia wszystkiego w dół zakładamy kołnierz celem unieruchomienia odcinka szyjnego kręgosłupa i nie ruszamy poszkodowanego. Transport organizujemy tylko w wypadku bezpośredniego zagrożenia życia i musi się on odbywać na podłożu twardym. Jeżeli podejrzewamy uraz kręgów szyjnych wykonujemy test kolanowy, prosimy poszkodowanego o zgięcie nogi w kolanie, którego nie jest w stanie wykonać w momencie porażenia.