Chore zatoki – porady, szybka skuteczna pomoc

Choroby zatok to problem wielu osób. Cierpi na nie około 15% populacji w Polsce. W badaniach przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych stwierdzono, że w ciągu roku u dorosłych choroba występuje 2-3 razy, a u dzieci 6-8 razy.
Zatoki to wypełnione powietrzem przestrzenie w strukturze kostnej czaszki rozmieszczone symetrycznie wokół nosa i oczu (zatoki czołowe, szczękowe, komórki sitowe i zatoki klinowe). W pewnym sensie stanowią przedłużenie jam nosa – mają kontakt z jamą nosową poprzez ujście zatoki, wyścielone są błoną śluzową. Największe objętościowo są zatoki szczękowe znajdujące się po obu stronach nosa. Zatoki czołowe zlokalizowane są nad oczami, natomiast pozostałe są głębiej, za nasadą nosa. Błona śluzowa zatok przynosowych, podobnie jak śluzówka nosa, posiada samooczyszczający się mechanizm śluzowo-rzęskowy i wytwarza duże ilości wydzieliny śluzowej, która nawilża nabłonek i zbiera zanieczyszczenia. Wiosłujący, wahadłowy ruch rzęsek znajdujących się na powierzchni błony śluzowej, powoduje wydalanie wydzieliny z zatok poprzez wąskie szczelinowate ujścia znajdujące się w jamach nosa, na zewnątrz. Określenie zapalenie zatok przynosowych (sinusitis, ZZP) opisuje proces zapalny błony śluzowej zatok przynosowych, który rozwinął się z powodu zaburzeń ich drenażu i wentylacji jako następstwo zakażenia, alergii lub odmienności budowy anatomicznej bocznej ściany jamy nosa. Chorobę tę nazywa się także zapaleniem błony śluzowej nosa i zatok przynosowych (rhinosinusitis), ponieważ błona śluzowa górnych dróg oddechowych stanowi ciągłość, a zakażenie może się rozwinąć w obu miejscach. Najczęściej zmiany zapalne dotyczą kilku zatok równocześnie, co uwarunkowane jest bliskością położenia ich ujść naturalnych. Do zakażenia dochodzi najczęściej bezpośrednio przez błonę śluzową jamy nosowej (w ponad 80%), rzadziej natomiast na drodze krwiopochodnej lub zębopochodnej.

Przyczyną zapaleń zatok przynosowych są najczęściej wirusy (głównie rinowirusy). Wirusy wywołują zazwyczaj łagodny przebieg choroby. Dochodzić jednak może do nadkażenia bakteryjnego. W zakażeniach pochodzenia bakteryjnego dominują gronkowce, pałeczka grypowa, moraxella i paciorkowce. Najczęściej są to: Streptococcus pneumoniae (30-40%), Haemophilus influenzae (20-30%), Moraxella catarrhalis (12-20%) oraz S. pyogenes (do 3%). Rzadziej przyczyną są inne gatunki paciorkowców, Staphylococcus aureus, bakterie z rodzaju Neisseria oraz Gram-dodatnie i inne Gram-ujemne pałeczki. Infekcje innymi patogenami, np. grzybiczymi dotyczą chorych z głębokimi zaburzeniami odporności. Zakażenie grzybicze najczęściej rozwija się u osób z upośledzoną odpornością i chorych na cukrzycę, natomiast bakterie beztlenowe izoluje się w przewlekłym bakteryjnym zapaleniem zatok przynosowych (BZZP) lub u chorych z towarzyszącymi chorobami zębów. Zgromadzone dane świadczą o tym, że przyczyny ostrego i podostrego BZZP u dzieci są podobne jak u dorosłych, natomiast u dzieci chorych na przewlekłe BZZP najczęściej izoluje się: S. pneumoniae, M. catarrhalis, H. influenzae oraz beztlenowce. Temperatura i wilgotność powietrza w jamach zatok sprzyjają namnażaniu się drobnoustrojów. Intensywne namnażanie się chorobotwórczych bakterii wywołuje rozwój zapalenia, gorączki oraz uszkodzenia nabłonka śluzówki zatok.
Klasyfikacja ZZP opiera się na czasie trwania choroby oraz lokalizacji anatomicznej. W 1984 roku Kern zaproponował klasyfikację zapaleń zatok przynosowych, przyjmując za kryterium czas trwania procesu chorobowego w powiązaniu ze zmianami morfologicznymi:
1) Ostre ropne zapalenie zatok przynosowych. Proces chorobowy trwa do 3 tygodni, może obejmować jedną lub kilka zatok. Początek choroby jest nagły i związany z nieżytem błony śluzowej nosa. Ostremu zapaleniu zatok przynosowych towarzyszą z reguły objawy ogólne pod postacią podwyższonej ciepłoty ciała, uczucia rozbicia i złego samopoczucia. Objawy miejscowe ostrego zapalenia zatok przynosowych to bolesność nad odpowiednią zatoką, niedrożność nosa, wydzielina z nosa, bóle głowy, niekiedy bóle zębów, osłabienie lub zniesienie powonienia. Bóle nasilają się przy pochylaniu głowy do przodu oraz przy większym wysiłku fizycznym.
2) Podostre ropne zapalenie zatok przynosowych. Proces chorobowy w zatokach trwa od 4 tygodni do 3 miesięcy, powstałe w tym czasie zmiany morfologiczne błony śluzowej zatok przynosowych są zazwyczaj odwracalne. Objawy miejscowe są podobne do tych jak występujących w ostrym zapaleniu zatok przynosowych jednak w późniejszym okresie choroby są mniej nasilone. Dominuje wydzielina nosowa o charakterze ropnym i bóle głowy w okolicy chorej zatoki, zwłaszcza rano. Objawy ogólne w późniejszym okresie choroby nie występują.
3) Przewlekłe ropne zapalenia zatok przynosowych. Proces chorobowy występuje w zatokach dłużej niż 3 miesiące, ta postać zapalenia jest następstwem nieleczonego lub niewłaściwie leczonego ostrego zapalenia. Objawy choroby są podobne do objawów w ostrym zapaleniu zatok przynosowych, jednak znacznie mniej nasilone. Mogą być mało charakterystyczne, o nietypowym umiejscowieniu i zazwyczaj przebiegają w sposób łagodny. Najczęściej chorzy z przewlekłym zapaleniem zatok przynosowych zgłaszają się do lekarza przede wszystkim w okresie zaostrzeń procesu chorobowego, tzn. w okresie nasilenia dolegliwości klinicznych.
Zapalenie zatok zazwyczaj przejawia się zatkaniem i wodnisto-śluzowym lub ropnym wyciekiem z nosa, upośledzeniem węchu, ściekaniem wydzieliny po tylnej ścianie gardła. Towarzyszyć mogą takie objawy jak obrzęk powiek, drapanie w gardle, ból głowy i mięśni, ból twarzy lub szczęki oraz gorączka i osłabienie. Ból lub uczucie pełności w zatokach mogą zwiększać się przy ruchach głowy lub przy ucisku chorej zatoki. W zapaleniu zatok czołowych ból nasila się przy pochyleniu głowy, zapalenie zatok szczękowych może powodować ból górnej szczęki, a zapalenie zatok klinowych – szczytu głowy. Infekcja zatok sitowych często powoduje obrzęk powiek. Zapalenie zatok przynosowych może obejmować np. tylko zatoki szczękowe – i być wywołane przez infekcję zębów i okostnej (zapalenie zębopochodne), częściej jednak obejmuje całość zatok przynosowych. Wirusowe zapalenie zatok w przeciwieństwie do bakteryjnego zazwyczaj ma przebieg łagodny, bardziej typowy jest stan podgorączkowy, wydzielina ma charakter śluzowy, a chory może dodatkowo odczuwać bóle mięśni, gardła czy też brzucha. Po 48 godzinach trwania choroby zazwyczaj dochodzi do samoistnej poprawy, a ponad 75% chorych zdrowieje po 7-10 dniach – mówi się wtedy o samowyleczeniu. W zapaleniu o etiologii bakteryjnej objawy są bardziej nasilone (gorączka, ropna wydzielina z nosa, dotkliwy ból głowy lub twarzy). W przewlekłym zapaleniu zatok typowe są okresowe zaostrzenia dolegliwości. Pacjenta nękają tępe miernie nasilone bóle głowy, uporczywy wyciek ropnej lub śluzowo-ropnej wydzieliny z nosa oraz jej ściekanie po tylnej ścianie gardła, co może powodować przewlekłe pokasływanie, drapanie w gardle i zmianę barwy głosu.

Objawy wskazujące na zapalenie zatok przynosowych:
Objawy duże:
– ból lub uczucie ucisku w obrębie twarzy (do rozpoznania zapalenia zatok konieczna obecność jeszcze jednego objawu dużego);
– uczucie nabrzmienia twarzy;
– niedrożność nosa;
– ropna wydzielina w jamie nosowej lub jej spływanie po tylnej ścianie gardła;
– osłabienie lub utrata węchu;
– gorączka (tylko w ostrym zapaleniu);
Objawy małe:
– ból głowy;
– przykry zapach z ust;
– zmęczenie;
– ból zębów;
– kaszel;
– ból ucha, uczucie zwiększonego ciśnienia w uchu lub zatkania ucha;
– gorączka (w zapaleniu podostrym lub przewlekłym).

W leczeniu zatok wykorzystuje się metody farmakologiczne i zabiegowe. Celem leczenia zachowawczego jest opanowanie zakażenia, zmniejszenie obrzęku tkanek, ułatwienie odpływu wydzielin z jam nosa poprzez przywrócenie drożności ich ujść naturalnych. Zwalczanie zakażenia zatok przynosowych jest możliwe dzięki antybiotykoterapii. Najczęściej stosowanymi antybiotykami w leczeniu zapaleń zatok przynosowych są amoksycylina, amoksycylina i kwas klawulanowy, cefaklor, cefuroksym, klindamycyna oraz metronidazol. W przypadku braku poprawy po zastosowanej antybiotykoterapii należy wziąć pod uwagę następujące czynniki: wybór nieodpowiedniego antybiotyku, stosowanie zbyt małych dawek leku, zbyt krótki czas leczenia oraz brak równoczesnego leczenia uzupełniającego. W leczeniu uzupełniającym stosuje się leki obkurczające błonę śluzową nosa i ujść zatok przynosowych. Leki te mogą być podawane miejscowo na błonę śluzową nosa lub ogólnie. Z innych leków uzupełniających można wymienić leki mukolityczne, które sprawiają, że wydzielina w obrębie jam nosa i zatok przynosowych staje się bardziej płynna a co za tym idzie łatwiejsza do usunięcia. Również zastosowanie glikokortykosteroidów znajduje sobie coraz więcej zwolenników jako leczenie uzupełniające w leczeniu zapaleń zatok przynosowych. Szczególnie glikokortykosteroidy stosowane wziewnie donosowo w połączeniu z antybiotykoterapią ogólną mogą być w tych przypadkach godne polecenia. Brak poprawy po leczeniu zachowawczym jest wskazaniem do zastosowania leczenia operacyjnego. Zgodnie z zaleceniami EPOS (grupy powołanej przez Europejską Akademię Alergologii i Immunologii Klinicznej), leczenie operacyjne rekomendowane jest tylko w przypadkach, kiedy inne, wcześniej stosowane terapie nie skutkują. W leczeniu operacyjnym wyróżnia się dwa rodzaje zabiegów: zabiegi radykalne oraz zabiegi czynnościowe. Zabiegi radykalne polegają na szerokim drenażu chorej zatoki do nosa, nie zawsze w miejscu jej naturalnego ujścia oraz całkowitym usunięciu błony śluzowej z wnętrza chorej zatoki. Zabiegi czynnościowe z zastosowaniem endoskopów pozwalają na udrożnienie ujścia naturalnego i bardzo oszczędnego usunięcia zmian chorobowych z światła zatoki tego typu zabiegi są obecnie najbardziej polecane. Czynnościowa chirurgia endoskopowa zatok przynosowych (functional endoscopic sinus surgery FESS) została wprowadzona i upowszechniona w latach osiemdziesiątych jako metoda leczenia operacyjnego stanów zapalnych tych struktur anatomicznych i stanowi obecnie jedną z podstawowych metod ich leczenia (więcej na ten temat, patrz: https://urodaizdrowie.pl/operacja-zatok-w-medicover).

Jedną ze skutecznych, minimalnie inwazyjnych metod i najnowszym osiągnięciem medycyny jest odsysanie i wypłukiwanie resztek zmian bakteryjnych w zatokach przy użyciu urządzenia Hydrodebrider System. Pierwsze w Europie zabiegi usunięcia z zatok opornych na leczenie kolonii bakterii z wykorzystaniem innowacyjnego urządzenia Hydrodebrider System przeprowadzono w Klinice Oto-Ryno-Laryngochirurgii Międzynarodowego Centrum Słuchu i Mowy w Kajetanach. Innowacyjność urządzenia polega na możliwości dotarcia do wszystkich zachyłków, co pozwala na skuteczne usunięcie bakterii. Bez usunięcia biofilmu z miejsca zakażenia choroba nie będzie wyleczona i objawy powrócą – wyjaśnia prof. Henryk Skarżyński, szef MCSiM.

Nieleczone lub niewłaściwie leczone zaplenia zatok przynosowych może prowadzić do licznych powikłań. Wśród powikłań możemy wyróżnić: powikłania oczodołowe i oczne, zapalenie szpiku kostnego czaszki oraz powikłania wewnątrzczaszkowe. Wśród powikłań oczodołowych i ocznych obserwujemy ropień podoskostnowy oczodołu, ropowicę oczodołu, zapalenie powiek oraz zapalenia nerwu wzrokowego. Powikłania wewnątrzczaszkowe obejmują ropień zewnątrzoponowy, ropień wewnątrzoponowy, zapalenie opon miękkich, zakrzep zatoki jamistej, zakrzep zatoki strzałkowej górnej. W leczeniu powikłań zapalenia zatok przynosowych należy wykonać zabieg radykalny oczyszczenia chorej zatoki i usunięcia powikłań oraz zastosować chemioterapeutyki dożylnie o szerokim spektrum działania.

Bibliografia:
1) lek. med. Piotr Sawiec, dr med. Jacek Mrukowicz prof. dr hab. med. Danuta Dzierżanowska: Leczenie ostrego bakteryjnego zapalenia zatok przynosowych. Zalecenia Clinical Advisory Committee on Pediatric and Adult Sinusitis, Medycyna Praktyczna Pediatria 2001/02, s. 75-79.

2) Omówienie zasad klasyfikacji i zasad rozpoznawania ZZP, Medycyna Praktyczna Pediatria 1999/7-8, s. 133-140.

3) Dariusz Jurkiewicz, Beata Zielnik-Jurkiewicz: Zapalenie zatok przynosowych, http://www.alergen.info.pl/zap_zatok_przynos.htm
4) Monika Wysocka: Nowy sposób na chore zatoki, http://www.pulsmedycyny.com.pl/index/archiwum/13085/1.html
5) Zapalenie zatok przynosowych, http://zdrowie.flink.pl/zapalenie_zatoki.php