Kolka niemowlęca to jedno z najczęstszych zaburzeń przewodu pokarmowego występujących u dzieci w początkowym okresie życia oraz jeden z częstszych powodów zgłaszania się rodziców do lekarza. Mimo łagodnego przebiegu choroby oraz tendencji do samoograniczenia stanowi poważny problem dla rodziców.
Kolka niemowlęca należy do czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego wczesnego okresu niemowlęcego i charakteryzuje się występowaniem napadów płaczu na ogół obserwowanych w godzinach wieczornych. Uwzględniając trudności w uspokojeniu dziecka podczas napadu płaczu, kolki dzieli się na prawdziwe (epizody płaczu są częste, długotrwałe, dziecko nie pozwala się uspokoić) i rzekome (dziecko płacze intensywnie, często, ale rodzice nie mają kłopotów z jego uspokojeniem). Dolegliwości rozpoczynają się między 3 dniem a 3 tygodniem życia dziecka (u 80% niemowląt pierwsze objawy pojawiają się w 2 tygodniu życia) i zwykle ustępują samoistnie w 3-5 miesiącu życia dziecka. Kolka niemowlęca dotyka zarówno dzieci karmionych naturalnie, czyli piersią, jak również mlekiem modyfikowanym. Chociaż dolegliwości zwykle ustępują samoistnie, często na tyle niepokoją rodziców, że wielokrotnie zgłaszają się oni do lekarza w poszukiwaniu pomocy.
Kolka niemowlęca jest zaburzeniem czynnościowym, o niejasnej, heterogennej etiologii. Najczęściej mówi się o niedostatecznie rozwiniętym układzie pokarmowym dziecka, nadmiarze bodźców oraz nadmiarze powietrza dostającego się z pokarmem do układu pokarmowego dziecka. Jako przyczyny kolki niemowlęcej wymienia się niedojrzałość układu pokarmowego, w tym układu neuroendokrynnego, prowadzącą do zaburzeń perystaltyki jelit, niedojrzałość układu nerwowego odpowiadającego za czucie trzewne, który odbiera fizjologiczne bodźce w postaci rozciągania ściany jelita przez pokarm czy też przez gazy jelitowe, a także uczucie parcia na stolec jako bolesne, a także przeciążenie objętościowe niezaadaptowanego przewodu pokarmowego niemowlęcia w wyniku spożywania przez dziecko stosunkowo dużej ilości pokarmu w porównaniu z jego masą ciała. Rozważa się również wpływ pierwotnie organicznych chorób przewodu pokarmowego, takich jak alergia pokarmowa, nietolerancja laktozy i zaburzenia mikroflory jelitowej. Jako przyczyny kolki niemowlęcej brane są również pod uwagę nadwrażliwości organizmu dziecka na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne (negatywny wpływ dymu papierosowego, nieprawidłowa technika karmienia, w tym połykanie powietrza w czasie jedzenia lub nadmierne wytwarzanie gazów w jelitach i czynniki psychospołeczne). Sugeruje się także związek między atakami płaczu a nieprawidłową pielęgnacją niemowlęcia oraz nadmiernym niepokojem rodzicielskim (przenoszenie na dziecko niepokoju rodziców, nadmiar bodźców zewnętrznych współistniejący z niedojrzałością układu nerwowego).
Charakterystyczną cechą kolki niemowlęcej jest jej nagły początek i koniec bez wyraźnej przyczyny poprawy stanu dziecka. Obraz kliniczny kolki niemowlęcej zwykle przypomina dolegliwości obserwowane w nietolerancji laktozy. Do objawów zalicza się dużą płaczliwość dziecka, nadmierne wzdęcia i napięcie brzuszka, prężenie nóg i podkurczanie ich do brzuszka. Napad kolki niemowlęcej ma rozpoczyna się nagle niepokojem dziecka, który bardzo szybko prowadzi do niedającego się ukoić płaczu. Jednocześnie dziecko pręży się, podkurcza kończyny dolne, wykonuje gwałtowne ruchy prostujące w stawach biodrowych. Obserwuje się powiększanie obwodu brzucha oraz zwiększenie ilości gazów jelitowych. W trakcie napadu często dochodzi do wydalenia gazów lub niewielkiej ilości stolca, co przynosi dziecku chwilową ulgę.
Kryteria diagnostyczne, oparte na III Kryteriach Rzymskich, umożliwiają rozpoznanie kolki niemowlęcej, kiedy u dziecka w wieku od urodzenia do ukończenia 4 miesiąca życia występują wszystkie z wymienionych objawów: napady rozdrażnienia, grymaszenia i płaczu rozpoczynają się i kończą bez wyraźnej przyczyny, epizody występują przez co najmniej 3 godziny w ciągu 3 dni w tygodniu, rozwój dziecka i wzrastanie są prawidłowe. Rozpoznanie u dziecka objawów zgodnych z kryteriami kolki niemowlęcej zobowiązuje do przeprowadzenia diagnostyki różnicowej na podstawie wywiadu, badania fizykalnego oraz w niektórych sytuacjach badań dodatkowych. Warunkami rozpoznania kolki są brak objawów klinicznych wskazujących na proces zapalny lub nowotworowy, wadę anatomiczną albo metaboliczną oraz wykluczenie pozostałych czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego. Konieczne jest ponadto wykluczenie przyczyn chirurgicznych, chorób metabolicznych i neurologicznych.
W leczeniu objawowym kolki niemowlęcej stosuje się: terapię behawioralną i masaż brzuszka (troskliwe i cierpliwe zajmowanie się niemowlęciem, łagodne podnoszenie, kołysanie, układanie na brzuszku, stosowanie ciepłych okładów, masaż całego ciała dziecka, poddanie działaniu łagodnego szumu lub muzyki), roztwór sacharozy, herbatki ziołowe (z kopru włoskiego, mięty pieprzowej, rumianku lub lukrecji, które wykazują łagodne działanie spazmolityczne), a w farmakoterapii zaleca się trymebutynę, leki parasympatykolityczne i simetikon. Terapię dziecka z kolką niemowlęcą należy ustalać indywidualnie, powinna mieć działanie wielokierunkowe i zależeć od stopnia nasilenia objawów.
Wyniki badań sugerują także skuteczność diety o zmniejszonej alergenności, co w przypadku niemowląt karmionych sztucznie oznacza stosowanie hydrolizatów o znacznym stopniu hydrolizy (serwatkowych lub kazeinowych), a w przypadku niemowląt karmionych piersią – eliminację podstawowych alergenów z diety matki (eliminacja mocnej kawy i herbaty, ostrych przypraw, orzechów oraz czekolady), ewentualnie przejście na dietę bezmleczną. Kryteria Rzymskie III podają jako właściwe kontynuowanie każdego postępowania, które zostanie uznane przez rodziców za skuteczne, pod warunkiem że nie ma ono szkodliwych następstw.
