Fitaminy – drogocenne związki pochodzące z roślin
Kiedy w zdrowych organizmach odkryto wolne rodniki powodujące uszkodzenia jąder komórkowych, okazało się, że życiodajny tlen bywa również toksyczny. Na szczęście matka natura zadbała o to, aby nie zabrakło w przyrodzie czynników mających pozytywny wpływ na ludzkie zdrowie. Ta naturalna siła pochodzi bezpośrednio z owoców i warzyw. Stanowią one niewyczerpane źródło błonnika pokarmowego oraz niemal niewyczerpywalny skarbiec witamin i minerałów. Za ich niezwykłą moc sprawczą w opozycji do wolnych rodników odpowiadają jednak przede wszystkim fitaminy. Jaka tajemnica kryje się pod tą nazwą? Gdzie ich szukać i czy na pewno warto?
Fitaminy okiem chemika
Fitaminy to fenolowe związki pochodzenia roślinnego, które wspomagają różnorodne funkcje fizjologiczne ludzkiego organizmu. Dotychczas wyizolowano ich z naturalnych produktów ponad 8000, przy czym najpopularniejsze to flawonoidy i kwasy fenolowe. W zależności od chemicznej budowy szkieletu węglowego, substancje te można dodatkowo podzielić na grupy o zbliżonych właściwościach fizyko-chemicznych. Naukowcy podzielili zatem fitaminy na fenolowe antyoksydanty (flawonoidy, polifenole), triozwiązki (sulfidy, tiole, izotiacyanaty) fitoestrogeny (izoflawony, lignany), a także karotenoidy.
Najlepsze źródła fitamin
Najlepszym, bo całkowicie naturalnym źródłem fitamin są przede wszystkim owoce i warzywa. Szczególnie bogatym “zbiornikiem” tych związków są owoce jagodowe, tj. aronia, maliny, truskawki, poziomki, jagody, jeżyny, borówki, ale również jabłka, owoce cytrusowe oraz jasne i ciemne winogrona. Znaczącym źródłem polifenoli jest w tej grupie zwłaszcza owoce aronii, które w suchym ekstrakcie zawierają nawet 4210 mg fitamin w 100 g.
Warzywa zawierają nieco inne rodzaje polifenoli tj. kwercetyna, kempferol i luteolina, a także mniejsze ich ilości niż owoce. Szczególnie wysokie stężenie tych prozdrowotnych związków posiada natka i korzeń, pietruszki oraz kapary. Ponadto fitaminy w dużych ilościach znajdują się w warzywach kapustnych (kapusta czerwona, brokuły), cebulowych (cebula, czosnek), korzeniowych (buraki ćwikłowe), a także psiankowatych (czerwona papryka).
Związki fenolowe zawarte są także w sokach warzywno-owocowych oraz w winach, przy czym należy pamiętać, że niektóre procesy technologiczne usuwają część biologicznie aktywnych antyoksydantów związanych z tkanką owocową surowca.
Właściwości związków fenolowych
Wśród licznych właściwości leczniczych poszczególnych grup polifenoli wymienia się kilka głównych, które zostały udowodnione i wielokrotnie potwierdzone w różnych niezależnych badaniach in vivo oraz statystycznych.
Ze względu na obecność minimum dwóch aktywnych fenolowych grup hydroksylowych w cząsteczce, fitaminy posiadają fantastyczne właściwości antyoksydacyjne. Tym samym świetnie łagodzą stres oksydacyjny komórek oraz neutralizują wolne rodniki, które niewiarygodnie często stanowią podłoże do rozwoju komórek rakowych. Antyoksydacyjne działanie polifenoli polega m.in. na zatrzymywaniu reakcji łańcuchowych, podczas których powstają najbardziej reaktywne formy tlenu. Fitaminy hamują tym samym enzymy, które je generują, a także skutecznie usuwają formy już powstałe.
Niemałe znaczenie dla zdrowego trybu życia ma błonnik, który jest bogaty w fitaminy. To właśnie jemu ludzki organizm zawdzięcza prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego, odpowiedni poziom cholesterolu we krwi, a także szybkie i przede wszystkim efektywne usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii.
Liczne badania epidemiologiczne dowodzą również, że fitaminy mają znaczący wpływ na redukcję ryzyka miażdżycy, a także towarzyszących jej chorób układu sercowo-krążeniowego. Zauważono odwrotną zależność między występowaniem miażdżycy a wysokim stężeniem polifenoli w diecie.
Badania prowadzone in vitro wykazały natomiast, że kwercetyna niezwykle efektywnie zmniejsza poziom triacylogliceroli w krwi, a także redukuje formowanie blaszek miażdżycowych. Duże spożycie warzyw i owoców jest zatem nie tylko wskazane, ale wręcz niezbędne w przypadku osób, które znajdują się w grupie ryzyka tych chorób.
Związki polifenolowe działają również żółciopędnie, moczopędnie, przeciwwrzodowo, ochronnie na wątrobę, a także antybakteryjnie. Ich szczególne właściwości wykorzystuje się dość często w walce z bakteriami Gram-dodatnimi, które powodują różnego rodzaju dermatozy tj. świerzb czy też martwica tkanek, a nawet poważne nowotwory skóry. Ponadto liczne badania dowiodły, że polifenole są rewelacyjnymi pogromcami grzybów, wirusów, alergii zwiewnych i pokarmowych, a także niebezpiecznych stanów zapalnych o różnorodnym pochodzeniu.
Podsumowując
Polifenole z pewnością zasługują na należytą uwagę. Ich powszechne występowanie w warzywach i owocach oraz wysoka biodostępność czynią je jednymi z najbardziej skutecznych narzędzi w walce z chorobami cywilizacyjnymi i starzeniem się organizmu. Aby jednak w pełni wykorzystać ochronny potencjał fitamin na ludzki organizm należy utrzymywać wysoki oraz przede wszystkim stały poziom tych związków we krwi. Warto zatem stosować odpowiednio zbilansowaną dietę bogatą w świeże warzywa i owoce, które oprócz polifenoli zawierają przecież ogromne ilości witamin i minerałów dodatkowo wzmacniających i odżywiających organizm.
