Zalecenia w przewlekłym zapaleniu trzustki

Trzustka wydziela enzymy trawiące białka (trypsyna i chymotrypsyna), tłuszcze (lipaza trzustkowa) i węglowodany (amylaza trzustkowa). Uszkodzenie trzustki wiąże się zatem z poważnym upośledzeniem pracy całego układu pokarmowego. Czynność wydzielnicza trzustki może zostać uszkodzona w wyniku zapalenia ostrego lub przewlekłego.

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) jest chorobą charakteryzującą się postępującym włóknieniem z towarzyszącym zanikiem tkanki gruczołowej, prowadzącym w różnych okresach do upośledzenia czynności zewnątrzwydzielniczej trzustki. Skutkiem ubocznym choroby może być również, w późniejszym czasie rozwój cukrzycy.

Alkohol jest główną przyczyną PZT, badania wykazują, że powoduje on nawet 80% wszystkich przypadków choroby. Wykazano, że również nikotynizm jest istotnym współistniejącym czynnikiem ryzyka PZT. Niektóre prace wykazały nawet, że palenie tytoniu jest, niezależnym od alkoholu, czynnikiem ryzyka rozwoju choroby. Ryzyko powstania zapalenia trzustki wzrasta wraz z każdym wypalonym papierosem.

W przewlekłym zapaleniu trzustki zalecenia dotyczące diety powinny być bardzo rygorystycznie przestrzegane.

Zawartość tłuszczu w diecie należy ograniczyć do ok. 40 – 50 g na dobę. W tę pulę wchodzi zarówno tłuszcz znajdujący się w spożywanych produktach, takich jak: mięso, nabiał, mleko, jaja, jak i tłuszcz używany do smarowania pieczywa. Warto uświadomić sobie, że tłuszcz ukryty w produktach spożywczych stanowi ponad połowę tłuszczu dozwolonego do spożycia w ciągu dnia. Dlatego tłuszczu używanego do smarowania (margaryny roślinne, masło czy olej) nie powinno być więcej niż ok. 20 – 25g dziennie.

Przybliżona zawartość tłuszczu w produktach tłuszczowych: 1 łyżka oleju: 10g tłuszczu, 1 łyżka śmietanki 30%: 3g tłuszczu, 1 łyżeczka masła: 5g tłuszczu, 1 łyżeczka margaryny roślinnej niskotłuszczowej: 2,5g tłuszczu).

Jak wyeliminować nadmiar tłuszczu z diety:

• używaj wyłącznie chudych gatunków mięs, wędlin i ryb, spożywaj niskotłuszczowe mleko oraz chude twarogi
• z wędlin i mięs usuwaj widoczny tłuszcz np. warstwa tłuszczu otaczająca szynkę, tłuszcz na mięsie, skóra z mięsa kurczaka, warstwa tłuszczu na zupie
• zamiast śmietanki czy śmietany do zabielania dań stosuj jogurt naturalny, maślankę lub kefir
• zrezygnuj ze smarowania pieczywa, jeśli to konieczne używaj niskotłuszczowych margaryn roślinnych.

Nie ograniczaj jednak całkowicie tłuszczu, gdyż jest to niebezpieczne ze względu na upośledzenie wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K). W przypadku występowania biegunek tłuszczowych dość często występujacych w PZT, poprawę tolerancji tłuszczów uzyskuje się poprzez podawanie preparatów trzustkowych.

Węglowodany powinny być głównym źródłem energii w diecie zarówno u zdrowych jak i w przewlekłym zapaleniu trzustki. Powinny one pochodzić z produktów o niskiej zawartości błonnika pokarmowego (jako codzienny element diety zaleca się suchary, czerstwe pieczywo pszenne, kasze, kleiki, drobne makarony, puree ziemniaczane, lane kluski oraz cukier, miód, dżemy, przeciery owocowe bez pestek itd.). W przypadku współistniejącej cukrzycy, produkty takie jak cukier, miód, dżemy, syropy owocowe, bardzo słodkie owoce i soki, należy z diety wykluczyć.

Białko powinno występować w diecie w normie fizjologicznej, czyli tyle samo co u zdrowych. Jednak ze względu na ograniczenie tłuszczu w diecie, produkty będące źródłem białka zwierzęcego (nabiał, ryby, mięso) powinny być niskotłuszczowe.

W przypadku istniejącej cukrzycy lub biegunki, mleko słodkie należy ograniczyć lub całkowicie wykluczyć, ze względu na obecność w nim cukru mlecznego – laktozy, który u pacjentów z niedoborem enzymu trawiennego (laktazy), może wywoływać wzdęcia i biegunki. Mleko to częściowo można zastąpić jogurtem lub kefirem. W diecie można wykorzystywać wyłącznie białko jaja, ze względu na dużą zawartość tłuszczu w żółtku. Dopuszcza się 1 – 2 żółtko na tydzień, wyłącznie jako dodatek do innych dań np. klusek lanych.

Tolerancja surowych warzyw i owoców jest bardzo indywidualna. Jeżeli w czasie ich spożywania pojawiają się objawy chorobowe (wzdęcia, bóle brzucha, biegunka) należy najpierw spróbować podać je w lepiej strawnej postaci (gotowane, pieczone np. jabłka lub w postaci przecierów lub soków), a jeśli objawy nie ustąpią wyeliminować je z diety.

Na pewno należy wykluczyć warzywa i owoce wzdymające (kapusta, cebula, pory, czosnek, suche strączkowe, gruszki, śliwki, czereśnie).

Konieczna jest całkowita rezygnacja z alkoholu. Nawet jego niewielkie spożycie może powodować zaostrzenie choroby.

Wskazówki technologiczne:

Zalecane techniki przyrządzania potraw: gotowanie w wodzie lub na parze, pieczenie w folii aluminiowej, pergaminie lub rękawie foliowym, duszenie bez wcześniejszego obsmażania na tłuszczu.

Z uwagi na ograniczenie tłuszczu w diecie, do potraw, których podstawą są jaja, należy dodawać same białka, najlepiej ubite na sztywną pianę.

Warzywa i owoce podaje się gotowane i rozdrobnione oraz w postaci soków i przecierów. Na surowo można je stosować tylko w przypadku, gdy nie dają objawów chorobowych.

Zupy i sosy sporządza się na wywarach warzywnych. Podprawia się je zawiesiną z mąki i wody lub mleka.

Dozwolony tłuszcz dodaje się w postaci surowej do gotowych potraw.

Temperatura posiłków powinna być umiarkowana.

Posiłki należy spożywać częściej – 5 razy dziennie, w małych objętościach.

Preparaty trzustkowe powinny być przyjmowane w różnych okresach choroby, w dwóch sytuacjach klinicznych: mogą być stosowane na początku choroby w celu złagodzenia bólu brzucha, natomiast bezwzględnie powinny być stosowane, w przypadku gdy występują objawy kliniczne zespołu złego wchłaniania. Leczenie substytucyjne pankreatyną poprawia nie tylko trawienie i wchłanianie tłuszczów, białek i węglowodanów, ale także witamin A, D, E, K i witamin B.

Justyna Marszałkowska-Jakubik www.e-prolinea.pl