Kaszel będący odruchem obronnym organizmu, a służący ochronie dróg oddechowych należy do najczęstszych objawów chorobowych, z którymi pacjenci kierują się do lekarza. Od czasu do czasu wszyscy kaszlą, na przykład przy zakrztuszeniu lub przeziębieniu.
Kaszel jest prawidłową reakcją organizmu na podrażnienie dróg oddechowych, przede wszystkim oskrzeli. Dzięki kaszlowi drogi oddechowe pozbywają się ciał obcych lub nadmiernej ilości śluzu.
Odruch kaszlu
Kaszel jest fizjologicznym odruchem pozwalającym na usunięcie z dróg oddechowych ciał obcych lub wydzieliny. Może być inicjowany świadomie lub powstaje wskutek drażnienia receptorów kaszlowych przez bodźce mechaniczne (ciało obce, rozciąganie ścian dróg oddechowych, upowietrznienie miąższu płucnego), osmotyczne i chemiczne, takie jak: histamina, metacholina, kapsaicyna, bradykinina, tromboksan, leukotrien C4 i substancja P. Większość receptorów kaszlowych znajduje się w górnych drogach oddechowych, wśród komórek nabłonka i pod nim, jednak obecne są również w miąższu płucnym. Receptory kaszlu znajdują się także poza układem oddechowym, między innymi w żołądku, przeponie i otrzewnej ściennej, w osierdziu, błonie bębenkowej i błędniku. Włókna wstępujące i zstępujące łuku odruchowego kaszlu w znacznej mierze zawarte są w nerwie błędnym. Ośrodek kaszlu w rdzeniu przedłużonym jest rozdzielny z ośrodkiem oddechowym.
Podczas kaszlu następuje gwałtowne wyrzucenie powietrza zawartego w płucach. Wskutek tego powietrze zostaje wydalone z dużym przyspieszeniem, które pozwala porwać ze sobą cząstki ciał obcych, znajdujących się w drogach oddechowych, lub zalegającej wydzieliny w oskrzelach. Szybkość, jaką nabiera strumień wyrzuconego powietrza podczas kaszlu, dochodzi w oskrzelach do 30 m/s, w krtani nawet od 50 do 120 m/s.
Przyczyny kaszlu
Kaszel jest jednym z najczęstszych objawów występującym w wielu chorobach układu oddechowego, jak i spoza dróg oddechowych. Częstą przyczyną kaszlu jest przeziębienie (ostre zapalenie nosa i gardła), zapalenie oskrzeli lub zapalenie krtani. W pierwszej fazie przeziębienia dochodzi do podrażnienia gardła, przy czym śluz nie jest odkrztuszany. Po kilku dniach wraz z kaszlem zostaje odkrztuszana wydzielina, która ma żółtawy kolor. Kaszlowi w przebiegu przeziębienia towarzyszą również inne objawy, takie jak gorączka, ból głowy i mięśni, katar lub chrypka. Infekcje wirusowe są najczęstszą przyczyna kaszlu infekcyjnego u dzieci. Wpływają one na wzrost reaktywności oskrzeli. Późna 
reakcja alergiczna po infekcjach wirusowych utrzymuje się nawet przez 4 – 6 tygodni. W tym okresie u dziecka już „wyleczonego” może utrzymywać się kaszel.
reakcja alergiczna po infekcjach wirusowych utrzymuje się nawet przez 4 – 6 tygodni. W tym okresie u dziecka już „wyleczonego” może utrzymywać się kaszel.Stan zapalny toczący się w drogach oddechowych i substancje produkowane przez komórki stanu zapalnego wywołują kaszel w przedłużających się infekcjach, przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc i astmie. Przyczyną kaszlu może też być zapalenie oskrzeli na tle alergicznym. W tym przypadku drażniący kaszel pojawia się wówczas, gdy do oskrzeli dotrze wywołująca alergię substancja (np. pyłki roślin). Kaszel jest charakterystyczny dla zaostrzenia astmy oskrzelowej, tutaj kaszlowi towarzyszą duże trudności w oddychaniu. Osobnym problemem jest opisany przez Fujimurę kaszel atopowy, który występuje u osób z potwierdzoną atopią bez nadreaktywności oskrzeli.
Silny, drażniący kaszel powoduje wdychanie (aspiracja) ciał obcych. Jeśli ciało obce (np. orzeszek) pozostanie w drogach oddechowych, może ciągle dochodzić do ataków kaszlu; następstwem pozostania ciała obcego w oskrzelach może być zapalenie płuc. Zapalenie płuc, którego przyczyną jest infekcja początkowo objawia się suchym kaszlem z wysoką gorączką, osłabieniem, czasem dusznością, później kaszel staje się mokry, produktywny, z odkrztuszaniem wydzieliny. Przy zapaleniu opłucnej, które powoduje drażniący kaszel, może także wystąpić ból w piersiach.
Kaszel powoduje też podrażnienie dróg oddechowych przez dym papierosowy, zimne powietrze np. w klimatyzowanych pomieszczeniach lub drażniące gazy. Palenie papierosów, w tym również palenie bierne (czyli przebywanie w zadymionych pomieszczeniach), uszkadza drogi oddechowe i zwiększa ryzyko infekcji. Dlatego też należy zrezygnować z palenia, zwłaszcza gdy w pobliżu znajdują się dzieci. Przewlekłe zapalenie oskrzeli, będące następstwem palenia papierosów powoduje tzw. „kaszel palacza”. W tej chorobie zdarzają się okresy kaszlu, któremu towarzyszy odkrztuszanie wydzieliny śluzowej.
Bywa też tak, że kaszel jest spowodowany działaniem ubocznym niektórych leków (np. przy stosowaniu niektórych leków w leczeniu nadciśnienia tętniczego). Po zmianie leku na inny kaszel wówczas ustępuje. Gdy przewlekłemu kaszlowi towarzyszy wydzielina zawierająca krew, może to (ale nie musi) wskazywać na poważną chorobę płuc. To alarmowy sygnał nakazujący natychmiast zgłosić się do lekarza. Także niektóre choroby narządów wewnętrznych mogą wywoływać kaszel, np. zator płuc, przedostawanie się kwasu żołądkowego przez przełyk do dróg oddechowych lub niektóre choroby serca.
1. Stany ostre
– Zakażenia ostre oskrzeli i górnych dróg oddechowych.
– Niewydolność krążenia (stan przedrzęskowy płuc).
– Ciało obce w oskrzelu.
– Kaszel jako wariant astmy.
– Choroby opłucnej (zapalenie, odma opłucnowa).
2. Stany przewlekłe
– Przewlekłe zapalenie oskrzeli:
a) palacza (należy to do typowych objawów),
b) osoby niepalącej, jako wyraz upośledzonej odporności na zakażenia lub wpływu czynników środowiska.
3. Czynniki środowiskowe
Mogą obejmować nieodpowiednie warunki pracy, jak zapylenia i inne. Ostatnio problemem są pomieszczenia klimatyzowane.
4. Warunki domowe
Mogą działać również niekorzystne. Trudno nazwać zdrowotnie obojętnymi kuchnie węglowe i gazowe. Ideałem są kuchnie elektryczne.
Rodzaje kaszlu
Kaszel może być bardzo różny: suchy lub mokry, ostry lub przewlekły, głośny lub świszczący. Jeśli podczas kaszlu wydzielana jest z dróg oddechowych śluzowa wydzielina, jest to tzw. kaszel mokry, inaczej produktywny. Jeśli podczas kaszlu pojawia się duszność, może to być oznaką takiej choroby, jak krztusiec lub astma. Podczas oceny kaszlu należy ustalić, czy jest to ostry atak kaszlu czy też jego postać przewlekła.
1. Kaszel napadowy
Charakteryzuje się atakiem trwającym bez przerwy 30-60 s. Napadowi towarzyszy zanoszenie się, łapanie powietrza, łzawienie, czerwienienie twarzy, która staje się nabrzmiała. Po ataku zawsze występuje uczucie zmęczenia. Towarzyszy przewlekłemu zapaleniu oskrzeli.
2. Chrypka i kaszel szczekający
Występuje w zapaleniu krtani. W połączeniu ze świstem krtaniowym pogarsza się oddech, narasta duszność oraz uczucie niepokoju.
3. Kaszel przewlekły
Zazwyczaj połączony jest z odpluwaniem większej ilości plwociny. Choroba może trwać tygodniami, kaszel jest uporczywy, leczenie mało skuteczne. Często spotyka się go u nałogowych palaczy. Kaszel przewlekły, czyli trwający powyżej 8 tygodni, jest uporczywym objawem pogarszającym jakość życia. Najczęstszymi przyczynami kaszlu przewlekłego są: astma, choroba refluksowa przełyku (GERD), zespół kaszlowy związany z górnymi drogami oddechowymi (upper airway cough syndrome – UACS), przewlekłe zapalenie oskrzeli oraz przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP). Często jednak rozpoznanie przyczyny kaszlu przewlekłego nie jest łatwe, przesuwa się w czasie, a diagnoza nie jest właściwie stawiana.
4. Kaszel suchy
Kaszel suchy można odróżnić od wilgotnego już po samym jego odgłosie. Kaszel ten występuje bez odkrztuszania plwociny. Pojawia się zwykle na początku ostrych procesów zapalnych dróg oddechowych.
5. Kaszel wilgotny
Połączony jest z odkrztuszaniem plwociny. W zapaleniu tchawicy i oskrzeli kaszel początkowo jest suchy, a w miarę trwania choroby staje się wilgotny z oddzielaniem się plwociny śluzowej lub śluzoworopnej.
6. Kaszel u palaczy
Palenie papierosów podtrzymuje i nasila kaszel. Możliwości wyleczenia nieżytu oskrzeli, a tym samym zlikwidowania kaszlu przy równoczesnym paleniu papierosów są właściwie niewielkie. Objawy nieżytu oskrzeli związane z paleniem papierosów mogą utrzymywać się przez kilka miesięcy, a nawet lat od zaprzestania palenia. U palaczy nie należy oczekiwać możliwości szybkiego i radykalnego zlikwidowania kaszlu i nieżytu oskrzeli.
7. Kaszel psychogenny
Wyróżnia się też tzw. kaszel psychogenny, ma on przyczyny psychiczne, na przykład nerwowość lub stany lękowe.
Kaszel, który towarzyszy przeziębieniu, rzadko pociąga za sobą powikłania. Jeśli zapalenie dotyczy krtani u dzieci pojawić się może chrypka, charakterystyczny świst (stridor) i duszność – konieczny jest wtedy natychmiastowy kontakt z lekarzem. Jeśli oskrzela reagują nadwrażliwie na pewne substancje, istnieje niebezpieczeństwo ataku astmy (duszność, uczucie strachu i wydłużony, świszczący wydech). Kaszel z nasilonymi objawami ogólnymi (wysoka gorączka, osłabienie, trudności w oddychaniu) może wiązać się z zapaleniem oskrzeli i płuc. Gdy przyczyną kaszlu jest obecność ciała obcego w drogach oddechowych, musi ono zostać usunięte przez lekarza, gdyż jego pozostawanie tam podrażnia drogi oddechowe, może być przyczyną zapalenia.
uczucie strachu i wydłużony, świszczący wydech). Kaszel z nasilonymi objawami ogólnymi (wysoka gorączka, osłabienie, trudności w oddychaniu) może wiązać się z zapaleniem oskrzeli i płuc. Gdy przyczyną kaszlu jest obecność ciała obcego w drogach oddechowych, musi ono zostać usunięte przez lekarza, gdyż jego pozostawanie tam podrażnia drogi oddechowe, może być przyczyną zapalenia.Koniecznie do lekarza należy zgłosić się gdy kaszlowi towarzyszą trudności w oddychaniu, gdy kaszel występuje jednocześnie z wysoką gorączką, dreszczami, silną potliwością i bólem przy oddychaniu, gdy odkrztuszana wydzielina zawiera krew, gdy kaszel nie ustąpi po kilku dniach samodzielnego leczenia oraz jeśli kaszel towarzyszący przeziębieniu jest bardzo męczący i uniemożliwia sen.
Materiały:
www.resmedica.pl, www.medigo.pl, www.alergia.org.pl, www.zdrowie.flink.pl
Zobacz również:
Domowe sposoby na przeziębienie
Zapalenie krtani – objawy i leczenie
Zapalenie ucha – przyczyny i zapobieganie
Jak wzmocnić organizm i uodpornić na zimę?
Przewlekłemu kaszlowi towarzyszy niejednokrotnie albo choroba alergiczna, wrzody żołądka lub dwunastnicy, zapalenie żołądka, zapalenie zatok lub migdałków czy gardła.