Znęcanie się nad kobietami

Komitet do Spraw Likwidacji Dyskryminacji Kobiet definiuje przemoc wobec kobiet jako formę dyskryminacji, zaś ONZ uznaje taką przemoc za naruszenie praw człowieka. Przemoc wobec kobiet związana jest więc z dominacją i władzą mężczyzn, a fakt ten, dobrze udokumentowany badaniami, znajduje swój wyraz w dokumentach Organizacji Narodów Zjednoczonych: Deklaracji o Likwidacji Przemocy wobec Kobiet, Konwencji o Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet i Pekińskiej Platformie Działania. Przemoc wobec kobiet to: wszelki akt przemocy związany z faktem przynależności danej osoby do określonej płci. Rezultatem takiego aktu jest lub może być fizyczna, seksualna lub psychiczna krzywda lub cierpienie kobiet, włącznie z groźbą popełnienia takich czynów, wymuszeniem lub arbitralnym pozbawieniem wolności, niezależnie od tego, czy czyny te maja miejsce w życiu publicznym czy prywatnym (wg Artykułu 1 Deklaracji ONZ o Eliminacji przemocy wobec kobiet z 1993 roku). Źródłem przemocy wobec kobiet jest dyskryminacja, zaprzeczanie istnieniu równości kobiet i mężczyzn we wszystkich aspektach życia, odmawianie kobietom pełni praw. Przemoc ma swoje źródła w dyskryminacji i jednocześnie służy umocnieniu jej, uniemożliwiając kobietom korzystanie z praw i wolności na zasadzie równości z mężczyznami. Wyróżnia się trzy poziomy występowania przemocy wobec kobiet: rodzina, społeczeństwo i państwo. Wydzielenie tych trzech poziomów pozwala szeroko spojrzeć na zjawisko przemocy wobec kobiet: kobiety są nadal atakowane przez funkcjonariuszy państwowych, przez osoby ze swojego środowiska oraz przez najbliższych. Przemoc ze strony społeczeństwa i państwa jest dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie dodatkowym sygnałem trudności, z jakimi wiąże się ujawnienie przemocy doświadczanej przez nie w domu.

1) fizyczną, seksualną i psychiczną przemoc występującą w rodzinie, maltretowanie, wykorzystywanie seksualne, gwałt malżeński, przemoc w związkach pozamałżeńskich,

2) fizyczną, seksualną i psychiczną przemoc o charakterze społecznym, do której zalicza się gwałt, molestowanie seksualne, wykorzystywanie seksualne i zastraszanie w miejscu pracy, placówkach edukacyjnych i innych miejscach publicznych, handel kobietami i zmuszanie do prostytucji,

3) fizyczną, seksualną i psychiczną przemoc dokonywaną lub tolerowaną przez państwo, mającą miejsce w życiu prywatnym, jak też publicznym.

Przemoc wobec kobiet to zjawisko nagminne. Co piąta kobieta w Europie jest ofiarą przemocy domowej – to średnia zgłoszonych spraw. Codziennie kobiety są uprowadzane i zmuszane do prostytucji. W 2009 roku 55 kobiet straciło życie z rąk swoich mężów/partnerów. Ponad 250 tysięcy spraw rocznie dotyczy przemytu kobiet. Szacuje się, że średnio co trzecia kobieta będzie kiedyś zgwałcona albo molestowana. Kobiety są dyskryminowane, wykorzystywane i bezbronne. Na świecie więcej kobiet w wieku od 15 do 44 lat umiera na skutek przemocy niż na raka, malarię czy w wypadkach drogowych. W ciągu swego życia co trzecia kobieta zostaje pobita, zmuszona do uprawiania seksu lub pada ofiarą innych naruszeń praw człowieka, a 70% zamordowanych kobiet ginie z rąk swoich partnerów. Chociaż brak jest wyczerpujących statystyk dotyczących przemocy w Polsce, problem ten został uznany za poważny i powszechny, dotykający kobiety ze wszystkich środowisk. Według Centrum Praw Kobiet jedna na osiem kobiet stwierdza, że zna przynajmniej jedną kobietę, która była bita przez swego partnera. Według badań CBOS 15% ankietowanych kobiet deklaruje, że zostało przynajmniej raz uderzonych przez partnera podczas kłótni, w tym 5% kobiet deklaruje, że zdarzało sie to wielokrotnie, a 6% ankietowanych kobiet twierdzi, że w czasie kłótni partnerzy je szarpią i popychają. 11% Polaków – mężczyzn pozostających w stałym związku, deklaruje, że przynajmniej raz uderzyli partnerkę. Wśród ofiar przemocy domowej najwięcej jest, wg statystyk policyjnych, kobiet – 58,8%, drudzy w kolejności są nieletni – 35,1% (policja nie prowadzi statystyk osób małoletnich z uwzględnieniem płci). Prawie 96% sprawców przemocy domowej to mężczyźni. Ze statystyk policyjnych wynika, ze istnieje duży związek pomiędzy przemocą wobec kobiet w rodzinie i relacjach intymnych oraz alkoholizmem i stąd dla wielu osób ta zbieżność staje się powodem do traktowania problematyki przemocy w rodzinie w ramach szerszego problemu alkoholizmu. Choć 75% Polaków twierdzi, że przemoc w rodzinie powinna być karana wyniki badań Centrum Praw Kobiet wskazują na bardzo nikły stopień zaangażowania sąsiadów w kłótnie i przemoc u sąsiadów. Unikanie roli świadka może wynikać nie tyle z niechęci sąsiadów do pomagania osobom dotkniętym przemocą, co raczej ze świadomości długiej i żmudnej procedury procesowej i niechęci uczestniczenia w postępowaniach przygotowawczym i sądowym, które trwają w Polsce na ogół od 1 do 3 lat.
Badania zrealizowane metodami jakościowymi w Centrum Praw Kobiet wskazują, że przemocy ze strony mężów/partnerów doświadczają kobiety o różnym statusie i te z wyższym wykształceniem i te z podstawowym, aktywne i nieaktywne zawodowo, wykonujące niewykwalifikowane prace i specjalistki w swoich dziedzinach, pracujące dorywczo i mające własne firmy, zależne ekonomicznie od mężów i zarabiające od nich wielokrotnie więcej, a wspierające ich merytorycznie i finansowo w ich zawodowych aktywnościach. Mężowie biją  swoje żony pod wpływem alkoholu i na trzeźwo. Zaczynają bić od początku małżeństwa lub potem, gdy kobiety są w ciąży czy tuż po porodzie, czasem i po kilkunastu latach pożycia. O przemocy w związku kobiety nie mówią nikomu, czasem wie o tym rodzina, która nie wtrąca się w „nieswoje sprawy” lub nawet obwinia ofiarę za zachowania mężczyzny (na podstawie wyników z badań Wybieram życie. Praca i godne życie dla kobiet ofiar przemocy. Centrum Praw Kobiet). Wyjaśnienia, że mężczyźni biją, bo z „natury” są agresywni, bo są sfrustrowani, bo są pijani nie jest wystarczające, bowiem nie wyjaśniają całego spektrum sytuacji, w których dochodzi do przemocy. Badacze problemu przemocy wobec kobiet są zgodni, że za przemoc odpowiedzialne są kulturowe konstrukty kobiecości/męskości i opierające się na nich stereotypy płci. Zdaniem badaczek feministycznych przemoc mężczyzn wobec kobiet wynika z niskiej pozycji kobiet w społeczeństwie, nierównego układu sił pomiędzy kobietami i mężczyznami, czego nie sposób zrozumieć bez odniesień do patriarchalnego układu władzy. Zjawisko przemocy wobec kobiet należy więc analizować w perspektywie stosunków władzy, nie zaś alkoholizmu mężczyzn czy rzekomego masochizmu kobiet, w połączeniu z istnieniem znanego społecznego przyzwolenia na użycie tej przemocy jako środka dyscyplinującego czy określającego pozycję w związku, w grupie czy w społeczeństwie (Przemoc wobec kobiet w Polsce. Raport. Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny).

Kiedy przemoc jest ewidentna, bo polega na biciu, więc gdy występuje przemoc fizyczna, kobiety mają świadomość, że dzieje się coś bardzo złego. Jednak, jeśli dominuje przemoc psychiczna, polegająca na wyzwiskach, obrażaniu, grożeniu na różne sposoby, ciągłym manipulowaniu i kontrolowaniu, wtedy kobiety nie do końca mają świadomość tego, że to również jest przemoc, która jest czynem zagrożonym karą utraty wolności. Poszkodowane kobiety nie wiedzą, że mogą w związku z tym domagać się jakiejś sprawiedliwości. Często sprawcy przemocy oddziaływują na swoje ofiary, ciągle im wmawiając, że to one są winne. To są dosyć specyficzne, ale charakterystyczne dla większości sprawców przemocy metody postępowania z ofiarą przemocy. Z drugiej strony są zastraszane, nikomu nie mówią o tym, że dzieje się coś złego. Poza tym jedną z metod działania sprawców przemocy jest kontrola i izolowanie ofiary z otoczenia. Nie wolno jej często wychodzić, spotykać się ze starymi znajomymi. Sprawca chce ją mieć tylko dla siebie. To później bardzo utrudnia pomoc takiej kobiecie. Kiedy ona zgadza się na zgłoszenie sprawy policji, brakuje dowodów, świadków, ludzi, którym by ona o tym opowiadała. Ofiary przemocy charakteryzuje też to, że one wycofują się często ze swojej decyzji o tym, aby dążyć do poniesienia konsekwencji przez sprawcę. Próbując wyjaśnić bierność osób pozostających przez wiele lat w sytuacji przemocy, można odwołać się do teorii wyuczonej bezradności. Teoria ta została sformułowana przez amerykańskiego psychologa Martina Seligmana, który przez wiele lat pracował nad wyjaśnieniem mechanizmu powstawania bierności i rezygnacji. Wyuczona bezradność jest najczęstszym objawem u osób doznających przemocy. Bardzo często rozwija się na bazie życiowych doświadczeń.

1. wzgledy praktyczne (sprawca i ofiara i tak zmuszeni są mieszkać razem) – 67,6%
2. dobro dzieci – 60,4%
3. zastraszenie ze strony partnera – 60,4%

4. miłość do partnera i wiara, że się poprawi – 58,5%
5. względy ekonomiczne – 41,5%
6. brak wiary w skuteczność wymiaru sprawiedliwości – 39,7%
7. obawa przed potępieniem ze strony środowiska – 22,5%
8. Wzgledy religijne – 12,7% (na podstawie badań Centrum Praw Kobiet).
Przemoc domowa, uznawana w Polsce za przestępstwo tylko wtedy, gdy systematycznie się powtarza, jest ścigana [z urzędu]. Mimo to skargi [w przypadkach przemocy domowej] często są uznawane za niewystarczająco poważne czy wiarygodne. W sporej większości spraw policja nieskuteczne zbiera dowody, a od kobiet wymaga się uzyskania sądowego zaświadczenia lekarskiego i opłaty za nie o obrażeniach, jakie odniosły. Wiele kobiet napotyka więc na barierę ekonomiczną, gdy starają się udokumentować swój stan zdrowia. Jak twierdzi J. Pasierb, lekarz specjalista w zakresie medycyny sądowej, najbardziej skomplikowane są takie przypadki przemocy, w których sprawcami są mężczyźni zawodowo wyszkoleni do używania przemocy (np. przedstawiciele służb mundurowych). Takie osoby biją bez pozostawiania śladów lub profesjonalnie łamią kończyny. W takiej sytuacji, choć przemoc jest dotkliwa, bardzo trudno ja udokumentować. Pojedynczy akt przemocy ścigany jest z prywatnego oskarżenia, co dla większości kobiet jest kosztowne i trudne. Prześladowcy, nawet jeśli trafią pod sąd, otrzymują zazwyczaj niewielki wyrok. Istnieje zbyt mało miejsc, w których kobiety mogą szukać schronienia i wsparcia. Kobiety i dziewczęta, które doświadczyły przemocy często rezygnują ze składania zeznań. Jest to spowodowane wieloma czynnikami, z których nie bez znaczenia jest lęk przed sprawcą oraz złożona sytuacja, wynikająca z bycia w bliskiej relacji ze sprawcą. Jak dowodzą organizacje kobiece w wielu krajach, kobiety boją się sprawców przemocy w rodzinie nawet po orzeczeniu przez sądy prawomocnych wyroków. To samo potwierdzają osoby pracujące z ofiarami przemocy w Polsce oraz same ofiary. Z kolei sprawcy bardzo często sięgają po gwarantowaną im przez prawo możliwość odmowy składania zeznań.

Ignorowanie problemu przemocy wobec kobiet, łączenie jej z alkoholem, niższymi grupami społecznymi, biedą, patologicznymi osobowościami sprawców, ich zaburzeniami, chorobami psychicznymi, a w końcu wskazywanie na uwarunkowania biologiczne męskiej agresji zaciera inne przyczyny przemocy mężczyzn wobec kobiet w rodzinach oraz utrwala stereotypowy w naszym kraju wzór bijącego, bo pijanego męża. Działania takie utrudniają rozpoznanie zjawiska męskiej przemocy wobec kobiet, co prowadzi do uproszczonych wniosków i ogranicza podejmowanie skutecznych działań na rzecz eliminacji przemocy.

Problemem przemocy wobec kobiet w Polsce zajmują się różne instytucje i środowiska, m. in.: władze państwowe, działacze społeczni, przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości, artyści i naukowcy.

1)  Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”, tel. 22 668-70-00 (poradnia telefoniczna działa w dni powszednie w godz. 14.00 – 22.00) – www.niebieskalinia.org
2) Ośrodek Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem, tel. 22 824 25 01 (w dni powszednie w godz. pracy sekretariatu: 9.00-20.00) – http://www.pokrzywdzeni.gov.pl/
3) Poradnia Telefoniczna dla Osób w Kryzysie Emocjonalnym, tel. bezpłatny 116 123 (czynna od poniedziałku do piątku w godz. od 14.00 do 22.00) – http://www.116123.info/

8)  Liga Kobiet Polskich – http://free.ngo.pl/ligakobietpolskich/
9) Stowarzyszenie Opta – http://www.opta.org.pl

14) Stowarzyszenie Pomocy Wzajemnej Być Razem, Cieszyn – http://free.ngo.pl/bycrazem
15) Schronisko dla Ofiar Przemocy, Dąbrowa Górnicza – Okradzionów, http://www.schronisko.vr.pl

16) Stowarzyszenie na rzecz Osób Pokrzywdzonych Przystań, Wałbrzych – http://www.przystan.org
17) Stowarzyszenie Przeciw Przemocy, Łódź – http://free.ngo.pl/przeciwprzemocy
18) Stowarzyszenie STOP, Lublin, http://www.stowarzyszeniestop.org/