Dieta bez laktozy dla dzieci – poradnik dietetyka

Podstawowe składniki mleka, to: pełnowartościowe białko, laktoza, tłuszcz, sole mineralne (wapń, fosfor, potas, sód, magnez i in.) oraz witaminy (B2, B12 i PP oraz rozpuszczalne w tłuszczach A, D, E, K, pełniące także rolę antyoksydantów). Ponad to mleko zawiera w swym składzie cały szereg cennych związków, jak: immunoglobuliny, hormony, czynniki wzrostowe, enzymy oraz inne aktywne biologicznie białka.

Przyjrzymy się bliżej laktozie, która czasem potrafi całkiem nieźle zatruć życie.

Laktoza jest głównym węglowodanem wchodzącym w skład mleka wszystkich ssaków, nadaje mu słodki smak – ale jest mniej słodka od sacharozy. Składa się z cząsteczki galaktozy i glukozy. Jej zawartość w pokarmie kobiecym stanowi ponad 98 % wszystkich węglowodanów. Stymuluje rozwój korzystnej mikroflory jelitowej i ma niski indeks glikemiczny, dzięki czemu nie powoduje wyrzutu insuliny i nie podnosi gwałtownie stężenia cukru we krwi. Galaktoza, która wchodzi w skład cząsteczki laktozy jest natomiast składnikiem niezbędnym do budowy ośrodkowego układu nerwowego. Jak widać spożywanie laktozy jest korzystne dla rozwoju dziecka. Dlatego nie zaleca się jej eliminacji w celach profilaktycznych – w przypadku zdrowego dziecka, nawet jeśli rodzice mają nietolerancję.

Są jednak przypadki kiedy ograniczenie podaży produktów nabiałowych zawierających laktozę jest konieczne.

Przyczyną nietolerancji laktozy jest zmniejszanie się aktywności laktazy – enzymu trawiącego ten cukier. Objawy nietolerancji cukru mlecznego zazwyczaj pojawiają się dopiero w wieku dojrzewania lub u dorosłych. U dzieci przyczyną nietolerancji laktozy może być pierwotny, dziedziczny niedobór laktazy i ten rodzaj nietolerancja rzadko ujawnia się skończeniem 3. roku życia. Nietolerancja laktozy występuje także u większości wcześniaków, z tego względu, że organizm dzieci urodzonych przed 34. tygodniem nie jest w stanie wytwarzać laktazy. Na rozwój tej nietolerancji może także wpływać długotrwałe stosowanie diety bezmlecznej, która zmniejsza aktywność wydzielania laktazy.
Objawy nietolerancji laktozy, to zazwyczaj rozdrażnienie i kolki (u dzieci), a także bóle i wzdęcia brzucha, gazy oraz biegunka. Nasilenie objawów może być różne w zależności od indywidualnej tolerancji organizmu.

Jedyną skuteczną metodą wyeliminowania objawów jest dieta eliminacyjna. Z jadłospisu osoby chorej należy wyeliminować lub ograniczyć (zależnie od stopnia tolerancji) wszystkie źródła laktozy. Wymaga to niestety uważnego czytania informacji na etykietach produktów spożywczych, bo wbrew pozorom mleko lub sam tylko jego cukier nie znajduje się tylko w produktach mlecznych. Oprócz mleka i jego przetworów (jogurty, kefiry, maślanki, sery białe, żółte, topione, serki kanapkowe, masło) laktoza znajduje się również w: pieczywie, wielu ciastach i słodyczach, płatkach śniadaniowych, daniach instant, margarynach, przetworach mięsnych oraz wielu lekach. Objawy kliniczne powinny ustąpić po 2 tygodniach stosowania diety bezlaktozowej.
Warto też pamiętać, że wiele osób toleruje pewną, niewielką ilość laktozy w diecie, podczas gdy inne muszę wyeliminować absolutnie wszystkie produkty oraz leki, gdzie laktoza znajduje się dosłownie w śladowych ilościach. Wiele osób dobrze toleruje produkty mleczne poddane częściowej obróbce lub zawierające częściowo strawioną laktozę, np. produkty fermentowane – typu jogurty, sery żółte czy słodycze z dodatkiem mleka.

W przypadku takiej diety, szczególnie jeśli mówimy o dzieciach konieczne jest bardzo staranne dobranie pozostałych składników tak, by uzupełnić niedobory białka oraz wapnia, którego nabiał jest bardzo dobrym źródłem. Warto przy tym pamiętać, że wapń pochodzący z produktów mlecznych jest wyjątkowo dobrze wchłanialny właśnie ze względu na obecność laktozy, która zwiększa jego wchłanianie. W diecie dziecka często wystarczy dobrze dopasowana mieszanka mleczna bezlaktozowa, która uzupełni niedobory minerałów i witamin. W przypadku braku możliwości całkowitego wyeliminowania produktów zawierających laktozę przy jednoczesnej złej tolerancji nawet niewielkiej ilości laktozy możliwe jest zastosowanie preparatów laktazy przyjmowanych na pół godziny przed posiłkiem lub jako preparaty płynne dodawane do produktów mlecznych tuż przed spożyciem.

W sklepach spotkać można też szeroką gamę produktów nabiałowych nisko lub bezlaktozowych, które doskonale urozmaicają dietę bezmleczną. Dobrą alternatywą mleka są także produkty roślinne typu „mleko” owsiane, migdałowe, sojowe, ryżowe itp. Jednak warto pamiętać, że ich wartość odżywcza jest zazwyczaj mniejsza, a wchłanialność białka czy wapnia (o ile występuje) znacznie niższa.

Wstępne badania mówią, że także stosowanie probiotyków może zmniejszać objawy nietolerancji laktozy.

W przypadku dzieci, a często i dorosłych zdarza się, że dieta wymaga tylko czasowych ograniczeń. Włączając po jakimś czasie laktozę do diety warto pamiętać, że jest ona z reguły lepiej tolerowana w połączeniu z pokarmami stałymi, ponieważ ich obecność opóźnia opróżnianie żołądka i zmniejsza nasilenie objawów nietolerancji. Dlatego nie zaczynajmy wzbogacania diety od szklanki mleka, a raczej od kawałka sera żółtego lub wypieku z dodatkiem białego sera lub jogurtu.

Na koniec chcę zaznaczyć, że póki co nie ma jednoznacznych badań potwierdzających, że dieta bezlaktozowa stosowana w dzieciństwie zwiększa ryzyko osteoporozy czy złamań kości w wieku dorosłym.

Justyna Marszałkowska-Jakubik, dietetyk medyczny – www.e-prolinea.pl

zobacz również:

1. Jak rozpoznać alergię na mleko?
2. Zdrowe zamienniki żywieniowe – wskazówki i porady
3. Ksylitol alternatywą dla białego cukru
4. Kozie mleko – jest zdrowe?