Banki komórek rozrodczych

Z problemem niepłodności boryka się aż 70 milionów par na świecie, w tym 1,2 -1,3 mln w Polsce. Ofiarowanie swoich komórek rozrodczych jest darem, który jednak wciąż budzi kontrowersje. Jak wygląda sam proces oddawania swoich gamet? Jak pobierana jest komórka jajowa od honorowych dawczyń? Co dzieje się z nasieniem oddanym do banku spermy?

W większości krajów dozwolone jest „bankowanie”, czyli pobieranie i przechowywanie spermy oraz komórek jajowych. Państwa te również pozwalają na oddawanie ich w celu leczenia niepłodności bezdzietnych par. Tylko niektóre spośród krajów zapewniają finansowy zysk w procesie oddawania gamet (m.in. USA). Kobiety i mężczyźni decydują się na przekazanie swoich komórek płciowych albo w celu honorowego oddania swojego materiału genetycznego innym albo, aby zamrozić je, w przypadku konieczności późniejszego założenia rodziny. Stanowi to doskonałe zabezpieczenie dla par, u których jeden z partnerów poddawany jest chemioterapii (podczas której może dojść do osłabienia jakość narządów rozrodczych), jest ciężko chory lub uczestniczy w działaniach wojennych. Pozostawienie nasienia lub komórek jajowych „na później” stanowi niewątpliwy komfort psychiczny dla takich par. W przypadku chęci zostania dawcą komórek płciowych, trzeba przejść szereg testów. Jak to wygląda w przypadku mężczyzn, a jak kobiet?

Mężczyzn chętnych do oddania spermy nie brakuje. Wynika to głównie z faktu, iż metoda oddawania plemników jest nieinwazyjna. Chętnych werbuje się za pomocą ogłoszeń w internecie, na stronach internetowych klinik leczenia bezpłodności, w Stanach Zjednoczonych także w college’ach i na uczelniach wyższych. Dawca musi być pełnoletni, lecz mieć nie więcej niż 40 lat, rasa nie gra roli. W pewnych klinikach wymagania są bardziej wyśrubowane, dawca musi np. mieć co najmniej 175 cm wzrostu. Rutynowo przed oddaniem nasienia konieczne jest przedstawienie medycznej historii rodziny do trzeciego 3 pokolenia wstecz. Wywiad jest bardzo skrupulatny, często potencjalny dawca jest pytany o liczbę partnerek seksualnych, ze względu na ryzyko chorób wenerycznych, które mogą ujawnić się dopiero po kilku tygodniach. Samo oddanie spermy to etap najmniej skomplikowany. Mężczyzna udaje się do ustronnego, wskazanego przez lekarzy miejsca i poprzez masturbację ma doprowadzić do ejakulacji, po czym umieścić dawkę nasienia w specjalnym sterylnym pojemniku lub w prezerwatywie wykonanej z tworzywa nie zagrażającego plemnikom (nie jest to lateks, w którym plemniki nie są w stanie przetrwać długo). Jego sperma badana jest pod względem ruchliwości plemników i jeśli w tym etapie nie osiągnie satysfakcjonującego wyniku, ochotnik nie jest brany pod uwagę. Jeśli ten test przejdzie pozytywnie, jego nasienie poddawane jest szeregowi badań, głównie na obecność wirusów. Jednorazowe oddanie nasienie nie oznacza, że zostało się „dawcą”. Ochotnik jest monitorowany i proszony o oddawanie nasienia systematycznie przez około pół roku nim ostatecznie jego materiał genetyczny zostanie zdeponowany w banku spermy. W trakcie tego okresu, lekarze przedstawiają optymalną dietę, której należy przestrzegać, aby nasienie było w dobrym stanie. Spermę przechowuje się w małych fiolkach o objętości od 0,4 do 1 ml. Umieszcza się je na minimum 6 miesięcy w specjalnych kriozbiornikach z ciekłym azotem w temperaturze -196 stopni Celsjusza.

Oddawanie komórek jajowych jest o wiele bardziej skomplikowane niż oddawanie nasienia. Wymaga to silnej, farmakologicznej stymulacji organizmu, która doprowadza do hiperowulacji. Zapewnia to dojrzewanie kilku pęcherzyków Graafa, które uwalniają gotowe do zapłodnienia komórki jajowe. Jajeczka pobiera się przez macicę specjalnymi narzędziami, a zabieg jest niezwykle bolesny, dlatego przeprowadza się go przy znieczuleniu miejscowym. Tak jak w przypadku mężczyzn, również i kobiety mają surowe zasady naboru do grona dawczyń komórek jajowych. Wykluczane są u nich groźne choroby genetyczne oraz zakażenia niebezpiecznymi wirusami (np. HIV). Komórki jajowe przechowuje się w podobnych warunkach jak w przypadku nasienia, czyli w specjalnych fiolkach zamrożonych w ciekłym azocie. Nową metodą przechowywania jajeczek jest witryfikacja. Została opracowana przez japońskiego ginekologa dra Kuwayamę. Polega między innymi na użyciu specjalnych preparatów, dzięki czemu znacznemu przyspieszeniu ulega proces mrożenia. W Polsce zwykle mrozi się zarodki nadliczbowe, powstałe wskutek zabiegów in vitro. Przyjęto, że można podawać maksymalnie trzy zarodki, zwykle podaje się jeden lub dwa. Jest to dyktowane ochroną pacjentki przed ciążą mnogą. Możliwość zamrożenia własnych komórek jajowych bywa często ratunkiem dla kobiet poddawanych chemioterapii i radioterapii oraz alternatywą dla osób, które decyzję o macierzyństwie odkładają z różnych względów na później. Dla kobiet po leczeniu przeciwnowotworowym, które często prowadzi do trwałego uszkodzenia jajników, skorzystanie z własnych, zdeponowanych uprzednio komórek jajowych to jedyna możliwość na posiadanie własnego dziecka. Podobnie, gdy upływający czas nie pozwala kobiecie naturalnie zajść w ciążę.

W przypadku komórek jajowych, wciąż brakuje wystarczającej liczby chętnych. Ryzyko związane z oddawaniem jajeczek jest duże – odnotowano przypadki, które zakończyły się śmiercią. Częściej jednak dochodzi do zaburzeń hormonalnych, które jednak mijają i kobieta może powrócić szybko do normalnego trybu życia. Badanie motywacji kobiet-dawczyń w USA ujawniło, że 30% kobiet decyduje się na oddanie swoich komórek jajowych z pobudek altruistycznych, natomiast 20% z powodu korzyści materialnych. 40% kieruje się jednym i drugim. Ochotnicy- przedstawiciele obu płci przechodzą również szereg badań psychologicznych, szczególnie w krajach, gdzie za oddawanie komórek płciowych dawcy otrzymują honorarium (w przypadku kobiet jest to nawet kilka tysięcy dolarów).

Mrożenie komórek jajowych pozwala obejść jeden z problemów etycznych w procesie zapłodnienia in vitro. W rutynowej procedurze, łącząc komórkę jajową z plemnikiem, tworzy się tzw. zarodki nadliczbowe. Jako, że technika sztucznego zapłodnienia jest wysoce niewydajną metodą, należy mieć w „zapasie” takie zygoty (zarodki). Mrożenie jajeczek eliminuje problem tworzenia dużej ilości zarodków. Po nieudanych próbach można rozmrozić kolejne komórki jajowe i zapłodnić je po raz kolejny.

Polskie ustawodawstwo zezwala na honorowe oddanie komórek rozrodczych. Nielegalne jest natomiast czerpanie jakichkolwiek korzyści majątkowych z bycia dawcą gamet. Tego samego dotyczy oddawanie narządów, krwi i innych tkanek. Mimo to w internecie oraz w gazetach aż roi się od ogłoszeń chętnych dawczyń oraz zdesperowanych bezdzietnych kobiet, poszukujących genetycznej matki dla swojego wymarzonego potomstwa. Cała sfera in vitro jest w Polsce praktycznie nieuregulowana. Środowisko lekarskie bardzo chce unormowania prawnych i etycznych kwestii.