Czy zapalenie osierdzia jest niebezpieczne?

Osierdzie to rodzaj „worka”, w którym ukryte jest nasze serce. Pełni ono w stosunku do niego funkcję ochronną. Składa się z dwóch warstw. Bliższa serca i ściśle z nim zrośnięta jest blaszka trzewna. Zewnętrzna blaszka ścienna jest grubsza, wzmocniona tkanką włóknistą. Między nimi znajduje się szczelinowata przestrzeń, zwana jamą osierdziową, wypełniona niewielką ilością płynu osierdziowego. W warunkach prawidłowych jest go tylko tyle, ile potrzeba do „nasmarowania” powierzchni osierdzia, tak aby serce mogło poruszać się w obrębie worka. Nie stwierdza się „wolnego” płynu w jamie osierdziowej.
Co dzieje się przy stanie zapalnym? Przy suchym zapaleniu osierdzia ilość płynu zwiększa się w niewielkim zakresie. Zmienia się za to jego skład. Duża ilość włóknika powoduje, że staje się on lepki, utrudniając przesuwanie się blaszek osierdzia względem siebie. Skutkiem jest ból w klatce piersiowej i charakterystyczny objaw – tarcie osierdzia stwierdzane w trakcie osłuchiwania serca. Przy wysiękowym zapaleniu osierdzia ilość płynu może się natomiast znacznie zwiększyć, tak, że jama osierdziowa jest nim w dużym stopniu wypełniona. Oprócz bólu w piersiach podczas osłuchiwania stwiezdza się wówczas stłumienie tonów serca. W obydwu sytuacjach występują charakterystyczne zmiany w zapisie EKG. Badaniem potwierdzającym jest echokardiografia, czyli USG serca, stwierdzenie zaburzeń kurczliwości oraz obecności wolnego płynu w osierdziu.

Co sugerować może chorobę? Objawy jej są niestety niespecyficzne — to ból w klatce piersiowej, męczliwość i spadek wydolności, gorączka. W niektórych przypadkach – gdy blaszki osierdzia pokryte są dużą ilością włóknika lub w jamie osierdziowej jest duża ilość płynu – dojść może do niewydolności krążenia. Jego następstwem są obrzęki kończyn dolnych, wodobrzusze, duszność, zwłaszcza w pozycji leżącej.

W przypadku zapalenia osierdzia w wyniku infekcji wirusowej (to najczęstsza jego przyczyna) przebiegającego z niewielką ilością płynu w jamie podstawą leczenia jest podawanie leków diuretycznych (moczopędnych), takich jak furosemid, torasemid, i przeciwzapalnych (diclofenac, ibuprofen). Niekiedy konieczne bywa również podanie sterydów.  Gdy ilość płynu jest większa, leczenie moczopędne musi być bardziej intensywne, prowadzone pod kontrolą wydolności krążenia oraz monitorowania ilości płynu. Przy stwierdzeniu dużej ilości płynu, szczególnie przy nasilonej niewydolności krążenia konieczna jest perikardiocenteza, tj. zabieg nakłucia osierdzia. Natomiast przy innych przyczynach stanu zapalnego (zapaleniu bakteryjnym, gruźliczym), w przebiegu chorób układowych, mocznicy (niewydolności nerek), po urazach leczyć należy również podstawową chorobę.
Przy odpowiednio wcześnie podjętym leczeniu choroba nie pozostawia zwykle żadnych śladów. Spotyka się oczywiście przypadki powikłań, ale są one rzadkie, występują tylko przy bardziej nasilonych stanach zapalnych. Powikłaniem bywa stwardnienie blaszki ściennej prowadzące do zabur2eń pracy serca.

Zapalenie osierdzia może mieć wiele przyczyn:
1. wirusowe – najczęstsze, występuje zwykle po niedeleczonej infekcji dróg oddechowych, ale również w przebiegu WZW C, cytomegalii, HIV;
2. bakterjne – spotykane rzadko, zazwyczaj u ludzi z obniżoną odpornością;
3. w przebiegu kolagenoz, czyli chorób dotyczących tkanki łącznej (takich, jak np. twardzina układowa, RZS, toczeń rumieniowaty układowy);
4. przy wczesnych i późnych powikłaniach po zawale mięśnia sercowego (zespół Dresslera), operacjach kardiochirurgicznych;
5. w przebiegu mocznicy – niewydolności nerek;
6. przy polekowym zapaleniu osierdzia – po lekach przeciwparkinsonowskich i moczopędnych;
7. przy niedoczynności tarczycy, nowotworze osierdzia.

Zapaleniu osierdzia na tle wirusowym (np. po grypie) często towarzyszy zapalenie mięśnia serca. Jego objawy są bardzo podobne: pacjent odczuwa silny ból w klatce piersiowej, kołatania i zaburzenia rytmu serca, szybko się męczy, ma gorączkę. W badaniach laboratoryjnych stwierdza się podwyższenie parametrów zapalnych we krwi (OB, CRP, leukocytoza, czyli ilość białych ciałek krwi) oraz podwyższony poziom enzymów sercowych (CPK i CK-MB), uwolnionych przez uszkodzony mięsień. Stosuje się te same leki, co w przypadku zapalenia osierdzia, środki przeciwzapalne, czasem sterydy, preparaty moczopędne. I w tym przypadku szybko rozpoczęte leczenie pozwala na całkowity powrót do zdrowia.